Mostovi nemirnog virtuoza

Stotinu i dvadeset izloženih dela velikog slikara, posuđenih iz galerija i muzeja širom bivše države, izuzetnom lakoćom poniru u svakodnevicu pretvarajući je u umetnost koja podjednako privlači i kritičare, i poklonike. Posetioci Umjetničkog paviljona u Zagrebu, po izlasku iz ovog elegantnog zdanja iz 1898. godine, još dugo će na sebi osećati trag melanholičnog pogleda Danaje, “Sfinge velegrada” iz dvadesetih godina prošlog veka. Kao i tamni odsjaj zenica beračice jabuka iz istog razdoblja koji nadilazi ulje na platnu jednostavnog imena “Berba”. A ako se dovoljno približe malom pejsažu “Most” iz 1916. godine, primetiće da je on neuporedivo manji od obala koje treba da spaja. Jedna je tamna, ali izvesna, druga tmurna i neizvesna, a obe streme promeni. Ko zakorači mostom koji je Zagrepčanima ovih dana ponudila retrospektivna izložba velikog hrvatskog, jugoslovenskog, francuskog i evropskog slikara Milivoja Uzelca, znaće da između stotinu i dvadeset slika prikupljenih za ovu priliku iz privatnih i državnih zbirki poznatih galerija i muzeja iz bivše Jugoslavije, postoji neko lice, oblik ili pejzaž koji samo njemu nudi posebnu lepotu, uspomenu ili obećanje mirne posvećenosti kakvo može da ponudi samo velika umetnost. Milivoj Uzelac je, prema rečima poznatog istoričara umetnosti dr Zvonka Makovića, slikar koji je radio s velikom lakoćom. Ili, kako je sam izjavio u jednom davnom razgovoru sedamdesetih godina, “posjedovao sam bljutavu virtuoznost, pa zato možda nikad nisam ni pazio kud mi se rasipaju slike...”. “Da nisam slikar, bio bih gangster”, govorio je nadareni sin poreznika Josipa Uzelca, iz sela Smiljana u Lici i majke Hedvige, Primorke iz Kraljevice. Očev premeštaj u Banju Luku Milivoja Uzelca povezuje s još jednim velikim slikarom toga doba s kojima će biti nerazdvojan prijatelj kroz sve faze svoje umetnosti, Vilkom Gecanom. Obojica iz Banje Luke dolaze u Zagreb gde gimnazijsko školovanje nastavljaju u ovdašnjoj “realki”, ali ga nadopunjuju i u privatnoj slikarskoj školi čuvenog učitelja Tomislava Krizmana. Preko Praga i nekoliko časova u ateljeu Vlahe Bukovca gde nije mogao da bude primljen zbog dezerterstva u vreme Prvog svetskog rata, Uzelac odlazi u Pariz gde ostaje do kraja života. U Zagrebu je boravio relativno kratko, ali njegova ulja na platnu sa obroncima Sljemena poznata su jednako kao i slavni aktovi čija mekoća privlači pažnju i onih kritičara koji ga nazivaju “erotomanom”. Platna Milivoja Uzelca prošla su put od ekspresionizma, kubizma, konstruktivizma... Ipak, ono što prijatelja Save Šumanovića i poklonika njegovih dela čini izuzetnim posmatračem ljudi i predela, upravo je lakoća kojom ponire u ono što je iza njih, kao i veština da to izvuče na površinu i podeli sa više ili manje prosečnim posmatračem. Uzelčeva su dela jednako cenili slavni pesnici i pisci poput Antuna Branka Šimića i Miroslava Krleže, kao i znatiželjni stanovnici Zagreba, Dubrovnika, Ženeve, Beograda, Pariza, Qubljane, Praga... koji su dolazili na njegove međunarodne izložbe. Jednako su ga voleli i Sava Šumanović pod čijim je uticajem nastala upečatljiva nizinska aleja “Crni drum” koji kao da vodi pravo u tragičnu Šumanovićevu smrt, kao i prvi učitelj crtanja u banjalučkoj gimnaziji, Bukovčev đak, Pero Popović, koji je prvi prepoznao nesvakidašnji talenat malog, neuglednog, ali buntovnog doseljenika iz Hercegovine. Nema sumnje da je Milivoj Uzelac jedno od najpoznatijih imena likovne moderne iz prve polovine dvadesetog veka, čovek koji je voleo da eksperimentiše različitim tehnikama i traži jednostavne puteve ili skrivene prečice do gledalaca. Zagrebačka izložba nije prva retrospektiva slikara rođenog 1897. godine u Mostaru. Do svoje smrti u provincijalnom francuskom Kotinjaku (Cotignac) 1977. godine, Uzelac je u zagrebačkoj Modernoj galeriji 1971. godine već označio jedan takav jubilej. Posebnost aktuelne izložbe je činjenica da posetiocima nudi dvadesetak još neprikazanih slikarevih dela. Notu senzacionalizma izazvali su, međutim, Uzelčevi erotski prizori, crteži, grafike i ilustracije. Antun Branko Šimić je recimo, iz perspektive dvadesetih godina prošlog veka, zaključivao da “Uzelac voli slikati i pornografske scene”, a što je smatrao ostacima slikareve bohemije koja, naveo je, “tobože prezire građanina-filistra, kako su ga nazivali, ali koja uistinu ugađa i služi građaninu, tom svom filistru, na nedostojan način”. Među “nedostojnim” platnima Milivoja Uzelca danas bi s blakonaklonim osmehom mogle da se prepoznaju “Lezbijke” ili “Kokote”... Iza trajnog odlaska u Pariz 1923. godine nastaje nešto sasvim drugo. Umetnik se tada ženi ruskom balerinom Natašom Miklaševskom, čije vas oči analitički posmatraju sa ulja na platnu “Berba”, kao što vas naoko nehajno prate i iz prizora “Piknika”. Te godine nastaje i najupečatljivije, a svakako najslavnije delo Milivoja Uzelca, “Autoportret pred barom”, kojim dominira lik senzibilnog evropskog intelektualca sa bizarnim prizorima kafanskog mnoštva u pozadini... Ipak, neki od posetilaca velike retrospektivne izložbe ovog slikara u Umjetničkom paviljonu u Zagrebu, poluglasno će primetiti da taj “egoman uvijek sebe stavlja u prvi plan, a sve njegove žene imaju preveliku glavu...”. Tako verovatno ne misle službenici Ministarstva vanjskih poslova i evropskih integracija koji su iz svojih prostorija na zagrebačkom Zrinjevcu nakratko posudili ljupku “Djevojku sa šeširom” iz 1938. godine, kao ni poklonici nesvakidašnjeg senzibiliteta kojim zrači “Žena s violončelom” iz 1930. godine, posuđena iz Narodnog muzeja u Beogradu. Ovde su i mnoga dela iz Umjetničke galerije u Dubrovniku, Matice Srpske u Novom Sadu, Umjetničke galerije Sarajeva, Muzeja moderne umjetnosti iz Rijeke, a tu su i neimenovane privatne zbirke od kojih je navedena samo “Zbirka Biškupić”, čiji je vlasnik poznati kolekcionar i hrvatski ministar kulture Božo Biškupić. Postavu zagrebačke retrospektivne izložbe Milivoja Uzelca osmislio je Oleg Hržić, a biće otvorena do sredine januara iduće godine. Ono što je izdvaja od ostalih izložbi na kojima je Uzelac izlagao, predstavljaju različite varijante istih radova. Posmatraču se tako olakšava put do nastanka onoga što svakodnevne prizore, ljude, ulice ili prirodu, u njihovom sopstvenom oku pretvara u umetničko delo. A kad je Milivoj Uzelac u pitanju, umetnost još jednom dokazuje da je veća od svake stvarnosti, kako one koju je slikar živeo u nemirnim međuratnim i ratnim godinama, tako i one koja se danas živi u “eks” i “post” jugoslovenskoj tranziciji, “razdruženoj” i opet spojenoj u mozaik nacionalnih avangardi i političkog zaborava.