Litvanija, Letonija, Estonija

Litvanija, Letonija i Estonija su, zajedno sa Bugarskom, Rumunijom, Slovačkom i Slovenijom, 2. aprila 2004 godine ušle u NATO. Samo povesnica balkanskog regiona može konkurisati pribaltičkom regionu složenošću svoje istorije. Još su samo na Balkanu pojedini narodi uspeli da prežive viševekovne okupatore i tek se u ovom veku izborili za svoju nezavisnost. Ono što su za nas Turci, Nemci, Austrougari, to su za pribaltički region Prusi, Rusi, Šveđani, Poljaci. To što je za Balkan Srbija sa jednim davno, u srednjem veku, ogromnim carstvom, to je za Pribaltik samo Litvanija. Ona je od 14. do 16. veka bila moćna država koja se prostirala na istoku do Kurska, a na jugu skoro do Crnog mora. Jedan od paradoksa istorije je da Litvanaca tada nije bilo dovoljno da okupirane teritorije drže vojnom moći, pa su je držali diplomatijom, uz toleranciju prema ogromnoj masi pravoslavnog stanovništva.

Jedan od paradoksa je da su etnički i jezički Letonci istorijski u tom smislu bliži sasvim nesrodnim Estoncima (ugrofinska grupa), valjda zato što su često bili pod igom iste okupacije i tada bi se zvali Livonija. Litvanci i Letonci su posebna etnička grupa naroda, svaki posebnog jezika istog porekla. Oni se, međusobno, ne razumeju u svakodnevnoj komunikaciji. Uvek me je zanimalo da li se ta tri naroda razlikuju i po mentalitetu. Nama se čini da oni moraju da su, kao severnjaci, međusobno veoma slični, čak isti. Jedan poznati litvanski reditelj na moje pitanje ispričao mi je ovu anegdotu. “Jednom prilikom došli mi sa predstavom u Estoniju. Prilikom dolaska moj estonski domaćin mi reče: O, kako mi je drago što nam dolazite u goste vi, južnjaci!” Kao što rekoh, za nas su svi oni hladni severnjaci. Inače, kažu da su Litvanci daroviti za pozorište, a Letonci za muziku. To bi moglo biti tačno, jer Litvanci imaju bar četiri svetski poznata reditelja: Nekrošiusa i u Moskvi Ginkasa (poznati sa Bitefa), te Tuminisa i Koršunovasa.

A sad malo redovne porcije (pomalo mutne) etimologije. Baltik, kažu, možda ima isti slovenski koren (blato) kao i jezero u Mađarskoj Balaton. Litvanija, po nekima, potiče od latinske reči litus obala ili je istog porekla kao i ime njihovog severnog suseda Letonija. Litvanska prestonica Vilna, na letonskom Vilnius, možda potiče od slovenske imenice val ili prideva veliki. A ime Letonija je, opet, sasvim nejasnog porekla, jer potiče od potoka Late po kome su i stanovnici na njenoj obali dobili ime. Glavni grad Riga možda potiče od staroletonske reči za zaton. Estonija, čije narode Tacit u prvom veku naše ere spominje kao Aetsii, potiče od pojma primoraca. Glavni grad Talin (do 1917. zvao se Reval) znači na staroestonskom “danska tvrđava” (tan-linn). #