Izvorište budućih sukoba

Članovi Venecijanske komisije izneli su utisak da “među relevantnim političkim subjektima” postoji visok stepen saglasnosti o ustavnim rešenjima neophodnim da bi se Crna Gora integrisala u evropsku porodicu država, ali da postoji razmimoilaženje o “simboličnim pitanjima”. Međutim, to su pitanja koja se tiču nacionalnog identiteta – pitanja jezika i crkve, i, već je izvesno, postaće glavne tačke sporenja prilikom pisanja novog crnogorskog ustava.

Polazna osnova u pisanju ustava Crne Gore jeste ekspertska verzija Savjeta za ustavna pitanja, na čijem je čelu dr Mijat Šuković, a projekat je započet više od pola godine pre zvaničnog razdvajanja državne zajednice SCG. Jednodušan je opozicioni stav – ekspertska verzija teksta ima monopolski tretman jer u Zakonu o postupku za donošenje i proglašenje ustava polazna osnova je bez alternative, a članovi Ustavnog odbora mogu samo amandmanski delovati na pomenutu verziju.

Ustavni sud je celom procesu dao poseban pečat – odbacuje da oceni ustavnost Zakona o postupku za donošenje i proglašenje novog ustava, na inicijativu PZP (Pokreta za promjene) i NS (Narodne stranke). Sporni zakon je donet 26. oktobra, izglasali su ga, kako smatraju PZP i NS, neovlašćeni predlagači u proceduri suprotnoj skupštinskom poslovniku i Ustavu.

Funkcioner Narodne stranke i član Ustavnog odbora Dragan Šoć ocenjuje da bilo koja buduća većina sada može kreirati proceduru kako hoće, oslanjajući se na ovakvu odluku Ustavnog suda. On skreće pažnju da su iz Saveta Evrope (SE) insistirali na postizanju visokog stepena konsenzusa oko procedure koja je sada i te kako ugrožena: “Donošenjem Zakona o ustavotvornoj skupštini praktično je legitimisano ono što se u ustavnoj teoriji naziva revolucionarna promjena ustava. To nije novina u praksi, ali je ta praksa pokazala da se toj metodi pribjegavalo kada je dolazilo do dramatičnih potresa i promjena, koji su dovodili do potpune delegitimizacije prethodnog sistema.”

Utisak Šoća je da iz SE registruju kako je pitanje jezika i crkve “ozbiljan problem”, i da nedostatak konsenzusa oko tih pitanja blokira i saglasnost oko celog ustava. Stav Narodne stranke i većeg dela opozicije je da o pitanju crkve i jezika nema kompromisa, “kanonsko ustrojstvo crkava, kao i SPC u Crnoj Gori, mora biti ustavno zaštićeno i tu ne smijemo ostaviti nikakav ustavni prostor ljudima koji se lažno predstavljaju”.

Mora se primetiti, slično predreferendumskom delovanju, da međunarodno posredništvo u dosadašnjim ustavnim aktivnostima protiče u ambivalentnom odnosu prema donošenju najvećeg pravnog akta: sredinom novembra izvestilac Parlamentarne skupštine SE Žan Šarl Gadeto napravio je listu prioriteta koju Crna Gora treba da ugradi u važeći ili novi ustav, ocenjujući da bi Crna Gora brže postala članica SE amandmanskim “delovanjem na postojeći ustav”, dok nedavno Venecijanska komisija jednoglasno poručuje da članstvo Crne Gore u SE ne treba uslovljavati ustavnom reformom koja treba da se sprovede donošenjem novog ustava. Nisu daleko od istine procene da će, sa izostajanjem dogovora na domaćem terenu, “venecijanci” promovisati rešenja kojima će svi biti nezadovoljni.

Nosioci dukljanskog projekta i crnogorske samobitnosti svoj mukotrpno izgrađen nacionalni identitet moraju overiti ustavnim slovom prevashodno kroz legitimisanje crnogorskog jezika i crkve. To potvrđuje i stav Miodraga Vukovića, šefa poslaničkog kluba DPS-a i člana Ustavnog odbora: “Imenovanje jezika nije lingvističko već isključivo političko pitanje i službeni jezik se mora utvrditi po dominantnoj naciji. Logično je da službeni jezik bude crnogorski, sa jezicima u službenoj upotrebi.” Vuković smatra da je stavljanje prefiksa srpska ispred pravoslavne crkve u Crnoj Gori “nanijelo mnogo nedaća i zla”, da se mora respektovati činjenica da je “CPC duhovno demokratska potreba” koja opravdava da etnički Crnogorci imaju u ustavu svoju crkvu: “Nijedna crkva nije državna i treba obezbijediti ravnopravnost u postojanju obje pravoslavne crkve.”

Za mene je poželjan scenario, kazaće Vuković, dvotrećinska većina u parlamentu za novi ustav, a amandmansko delovanje na postojeći ustav neprihvatljivo je za vladajuću koaliciju. “Ako ne, onda na referendum i konstatovati da je narod presudio u najkrupnijim stvarima!”

Pokret za promjene je do sada bio politički nezainteresovan ili prosto neopredeljen prema pitanjima jezika i crkve. U dosadašnjem radu PZP se uglavnom fokusirao na pitanja modela organizacije vlasti – jačanje parlamentarnog sistema, pozicioniranje institucije predsednika države, snaženje Ustavnog suda i nezavisnosti sudstva i tužilaštva...

Realniji scenario je da će se donošenje Ustava desiti u parlamentu nego na referendumu, jer ukoliko usaglasi pomenute delove najvećeg pravnog akta, dvotrećinsku većinu vladajućoj koaliciji obezbediće PZP.

Prof. dr Maja Kostić-Mandić, poslanik PZP i član Ustavnog odbora, kaže za NIN da pitanja jezika i položaja verskih zajednica zadiru u domen identiteta i emocija, ali ne i funkcionalnosti modela vlasti: “Uzimajući u obzir ne samo strukturu naših birača (različitih nacionalnosti i vjerskog opredjeljenja), i našu profilaciju kao građanske stranke, zalažemo se da se u ustavu ne nabrajaju vjerske zajednice, već da se samo proklamuje načelo odvojenosti crkve od države. Pitanje jezika je lingvistički nesporno. Takođe, 63 posto građana Crne Gore se na posljednjem popisu stanovništva izjasnilo da govori srpskim jezikom. Ali, kompromisno, istina političko rješenje, bilo bi navođenje i crnogorskog jezika. U vrijeme srpsko-hrvatskog jezika svi smo govorili žsrpskimž, a sjutra neka svako bira svoj jezik!”

PZP je najavio povratak na rad u Ustavnom odboru (prethodno je opozicija bojkotovala rad dok se Ustavni sud ne izjasni o pomenutom Zakonu o proceduri i proglašenju ustava), ali se, zajedno sa SNP i NS, obratio predsedavajućem Parlamentarne skupštine Saveta Evrope da bi dobio zvaničan stav te organizacije o mogućnosti amandmanskog menjanja važećeg ustava – da bi se obezbedilo što brže učlanjenje u Savet Evrope, a da se nakon toga pristupi radu na novom ustavu.

Sa druge strane, Dragan Šoć upozorava da “ukoliko se pitanja koja predstavljaju identitet i metafizičko biće nacije krenu rješavati preglasavanjem, mogu trenutno i formalno regulisati političke namjere, ali će ostaviti duboke ožiljke i biti izvorište budućih sukoba. U to nemam nikakve dileme!”