Od Aleksandra Prvog Karađorđevića do Šantić Alekse

      Milan St. Protić
      
       Aleksandar Prvi Karađorđević (1888-1934), drugi sin Kralja Petra Prvog Karađorđevića i Zorke, kćeri crnogorskog Kralja Nikole Prvog Petrovića. Prestolonaslednik regent od 11. juna 1914, od 1. decembra 1918. regent Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, kralj od 1923. Poginuo 9. oktobra 1934. u Marselju, u atentatu koji su organizovali hrvatski ustaški krugovi.
      
       Aleksandar Karađorđević (1806-1885), knez srpski 1842-1858. Sin Karađorđev. Oženio se Persidom, kćeri vojvode Jakova Nenadovića. Slab i ćutljiv čovek. Njegova vlada obeležena vlašću ustavobranitelja. Za njegovog doba Srbija je dobila najvažnije zakone, a sročen je i prvi nacionalni program, glasovito "Načertanije". Zbacila ga je Svetoandrejska skupština, koja je na vlast vratila starog kneza Miloša.
      
       Aleksandar Prvi Obrenović (1876-1903), Kralj Srbije 1889-1903. Sin jedinac kralja Milana, stupio na presto maloletan, posle očeve abdikacije. Preuzeo kraljevska ovlašćenja dvorskim udarom 1893. Oženio se Dragom Mašin, udovicom, mnogo starijom od sebe i time izazvao skadal u javnosti. Ubijen zajedno s kraljicom u oficirskoj zaveri 29/30. maja 1903 (Majski prevrat).
      
       Altomanović Nikola, župan, posle 1367. gospodar oblasti od Rudnika do Konavala. Protivnik kneza Lazara i bosanskog bana Tvrtka. Pobeđen, uhvaćen i oslepljen 1374, a njegove zemlje podeljene između Lazara i Tvrtka.
      
       Ana ili Anastazija, žena Stefana Nemanje, majka Vukana, Stefana i Rastka. Zamonašila se 1195. pod imenom Anastazija. Njenoj brizi poveren je Bogorodičin manastir kod Kuršumlije.
      
       Anastasijević Miša, Kapetan (1803-1885). Ortak kneza Miloša i jedan od najbogatijih ljudi svoga vremena. Podigao zgradu Beogradskog univerziteta i poklonio je "otačestvu".
      
       Ana Dandolo, unuka mletačkog (venecijanskog) dužda Enrika Dandola, žena Stefana Prvovenčanog i majka kralja Uroša Prvog.
      
       Aneksija Bosne i Hercegovine (1908). Odlukom austrougarskog cara i kralja Franje Josifa Bosna i Hercegovina je prisajedinjena Habsburškoj monarhiji. Ovaj akt je izazvao ogorčenje među Srbima na obe strane Drine. Umalo nije došlo do rata Srbije i Austrougarske. Bio je to uvod u balkanske ratove i Prvi svetski rat.
      
       Balšići. Srednjovekovna plemićka porodica. Osnivač Balša iz 14. veka. Njegovi sinovi Stracimir, Đuro i Balša Drugi postali su gospodari oblasti oko reke Bojane 1360, postepeno osvajajući čitavu Zetu.
      
       Ban Matija (1818-1903). Književnik i pesnik. Poreklom katolik iz Dubrovnika. Došao u Srbiju 1844. Bavio se temama iz srpske istorije. Profesor francuskog jezika na Liceju u Beogradu. Belić Aleksandar (1876-1960), akademik, profesor Beogradskog univerziteta, lingvista. Jedan od najvećih autoriteta za srpski jezik. Dugogodišnji predsednik Srpske kraljevske akademije i Srpske akademije nauka.
      
       Belimarković Jovan (1827-1906), general srpske vojske, ministar vojni, član Državnog saveta, član Kraljevskog namesništva maloletnom Aleksandru Obrenoviću (1889-1903).
      
       Beogradski mir (1739), zaključen između Austrije i Turske, kojim su Beograd i čitava Srbija pripale Turskoj.
      
       Berlinski kongres (1878). Učesnici i potpisnici ovog međunarodnog skupa bile su sve velike sile toga vremena: Nemačka, Francuska, Velika Britanija, Italija, Austrija, Rusija i Turska. Glavne tačke su bile: Srbija i Crna Gora koje su stekle međunarodno priznanje kao nezavisne države.
      
       Birčanin Ilija (oko 1874-1804). Knez u valjevskoj Podgorini. Nadaleko ugledan čovek. Ubijen na prevaru od Turaka u "seči knezova" januara 1804.
      
       Bitoljska bitka (2-6. novembar 1912). Ključna bitka za oslobođenje Makedonije u Prvom balkanskom ratu posle Kumanovske bitke. Operacije izvela Prva armija srpske vojske.
      
       Blaznavac Milivoje Petrović (1824 - 1873), oficir i državnik. Od 1865. ministar vojni. Posle pogibije kneza Mihaila (1867) doveo na vlast maloletnog Milana Obrenovića, a za sebe uzeo gotovo diktatorsku vlast. Namesnik zajedno s Jovanom Ristićem i Jovanom Gavrilovićem.
      
       Bodin (1081 - posle 1101), kralj srpski. Sin prvog zetskog kralja Mihaila. Ratovao s više ili manje sreće na svim frontovima. U Makedoniji, na Kosovu i Metohiji, osvojio Rašku, Bosnu i Hercegovinu i Hum. Prestonica u Skadru. Godina smrti nije utvrđena (između 1101. i 1116).
      
       Bogosavljević Adam (1844 - 1880), političar, narodni tribun. Predvodnik seljačko-radikalne grupe u Narodnoj skupštini Srbije od 1874. Sledbenik Svetozara Markovića.
      
       Bojović Petar (1858 - 1945), srpski vojvoda. Poreklom iz Vasojevića. Učestvovao u Srpsko-turskom ratu 1876 - 1878, oba balkanska rata, a u Prvom svetskom ratu bio komandant Prve armije i načelnik štaba Vrhovne komande.
      
       Branković Vuk, gospodar kosovske oblasti oko 1370. Pod njegovom upravom bili su Priština, Vučitrn i Zvečan; od 1377. Skoplje, a od 1378. i Prizren s okolinom do Lima. Učesnik Kosovske bitke 1389. Skoplje je morao da preda Turcima 1392. Konačno izgnan oko 1396. Umro dve godine docnije (1398).
      
       Branković Đurađ (1427 - 1456), despot srpski. Drugi sin Vuka Brankovića i unuk kneza Lazara. Gospodar Srbije, koji je priznavao i turski i ugarski suverenitet. Prestonica mu je bila u Smederevu, gde je sagradio veliku tvrđavu. Tri godine posle njegove smrti Srbija je konačno pala u tursko ropstvo 1459.
      
       Bukureški mir (1812). Mirovni ugovor između Rusije i Turske zaključen 28. maja. Njime je utvrđeno: amnestija za sve podanike Turske koji su učestvovali u ustanku i garancija unutrašnje samouprave na osnovu pismenog sporazuma sa Srbima (tačka 8).
      
       Vasić Dragiša (1885-1945), književnik i publicista. Po struci advokat. Po političkom opredeljenju republikanac. Učestvovao u svim ratovima 1912-1918. Najpoznatija dela "Utuljena kandila" i "Crvene magle". U Drugom svetskom ratu pristupio Jugoslovenskoj vojsci u Otaxbini i bio njen glavni politički prvak. Ustaše ga na prevaru hvataju i mučki ubijaju, zajedno sa velikom grupom crnogorskih i hercegovačkih četnika.
      
       Velbuška bitka (1330). Bitka između Srba i Bugara kod Velbužda (Ćustendil). Obe strane po 15 000 ljudi. Među Srbima bilo španskih i nemačkih konjanika-najamnika. Na čelu srpske vojske kralj Stefan Dečanski. Bugari ubedljivo potučeni, osvojeni niški kraj, čitava Makedonija i prevlast Srbije na Balkanu.
      
       Velika škola (1863). Preteča Beogradskog univerziteta, a naslednik beogradskog liceja. Imala je tri fakulteta: filozofski, tehnički i pravni. Do 1905. kada je formiran Univerzitet, Velika škola je doživela mnoge reforme, uporno se boreći za svoju autonomiju od uticaja vlade i ministra prosvete.
      
       Velimirović Nikolaj (1880-1956), episkop srpski. Propovednik i pisac. Vrhunski obrazovan kao bogoslov, doktorirao u Bernu. Počasni doktor Oksfordskog i Glazgovskog univerziteta. Objavljivao na srpskom i engleskom. Najuticajniji velikodostojnik srpske pravoslavne crkve. Tokom Drugog svetskog rata Nemci su ga prognali i zatvorili. Jedno vreme proveo u logoru. Posle rata u emigraciji, veoma aktivan politički i crkveno u prvim posleratnim godinama. Umro i sahranjen u SAD.
      
       Veselinović Janko (1862-1905), književnik. Učitelj i urednik "Srpskih novina". Otpušten zbog politike. Osnivač i urednik časopisa Zvezda. Najpoznatije delo, roman "Hajduk Stanko".
      
       Višnjić Filip (oko 1765-), slepi guslar. Poreklom iz Bosne. Došao u Srbiju 1809. sa srpskom vojskom. Vuk Karaxić ga je pronašao 1815. i od njega zapisao sve pesme koje govore o Prvom srpskom ustanku. Pored toga, Višnjić je Vuku dao malo pesama (među njima "Smrt Marka Kraljevića").
      
       Vladislav, kralj srpski (1234-1242). Drugi sin Stefana Prvovenčanog. Došao na presto pošto je svrgao starijeg brata Radoslava. Njegova vlada pod pretežnim bugarskim uticajem. Zadužbina mu je manastir Mileševa u koji su 1237. prenete mošti njegovog strica sv. Save. S prestola ga je skinuo mlađi brat Uroš Prvi, ali je i posle toga zadržao titulu kralja i jednu užu oblast, živeći u prijateljstvu s bratom.
      
       Vučić Perišić Toma (1787/88-1859). Učesnik Prvog i Drugog srpskog ustanka. Za Milošev račun ugušio Đakovu bunu (1824), a 1835. posredovao da se mirno reši Miletina buna. Otad postaje protivnik kneza Miloša i jedan od vodećih ustavobranitelja. Oterao Miloša s vlasti 1839. Godine 1842. podigao bunu protiv kneza Mihaila i zbacio ga s trona, proglasivši Aleksandra Karađorđevića za kneza. U krvi je ugušio Katansku bunu 1844. Od 1852. u peniziji. Radio živo na obaranju kneza Aleksandra, ali je Narodna skupština protiv njegove volje vratila starog kneza Miloša 1858. Miloš ga je odmah zatvorio i Vučić je umro u zatvoru pod sumnjivim okolnostima. Smatra se za prvog srpskog policajca.
      
       Vujić Joakim (1772-1847), putopisac, dramski pisac, osnivač srpskog pozorišta. Štićenik kneza Miloša. "Direktor knjaževsko-serbskog teatra" 1831-1839.
      
       Vukan Nemanjić, najstariji sin Stefana Nemanje. Gospodar Zete, Trebinja i Hvosna s titulom kralja. Sukob s mlađim bratom Stefanom oko prestola, posle očevog povlačenja 1195. Borba je trajala sve do 1208. kada je najmlađi brat Rastko (sv. Sava) uspeo da izmiri braću. Ubrzo posle toga je umro.
      
       Vukašin Mrnjavčević, kralj srpski 1366-1371. Gospodar južne Srbije s Prizrenom, Skopljem i Prilepom. Sasvim potisnuo slabog cara Uroša Drugog. Poginuo u bici na Marici 1371, kada je, zajedno s bratom Uglješom, pokušao da se suprotstavi turskoj najezdi. Otac Marka Kraljevića.
      
       Gaćinović Vladimir (1890-1917), jedan od glavnih organizatora srpske revolucionarne omladine u Bosni i Hercegovini. Organizator i teoretičar. Dobrovoljac u balkanskim i svetskom ratu. Umro u Friburgu 1917.
      
       Garašanin Ilija (1812-1872), državnik i diplomat. Najveći državnik i organizator ustavobraniteljskog vremena. Pod knezom Aleksandrom ministar unutrašljih dela (1858). Pod Mihailom predsednik vlade i ministar inostranih dela (186-1867). Autor "Načertanija". Konzervativac.
      
       Garašanin Milutin (1843-1898), političar i diplomat. Sin Ilije Garašanina. Jedan od osnivača Napredne stranke i njen predsednik. 1880-1883 ministar unutrašnjih dela, 1884-1887 predsednik vlade. Od 1894. poslanik u Parizu.
      
       Glavaš Stanoje, slavni hajduk iz doba pre i tokom Prvog ustanka. Odbio položaj vođe ustanka, pre nego što je to ponućeno Karađorđu. Veliki junak u ustanku. Posle 1813. ostao u Srbiji. Pogubili ga Turci 1815.
      
       Glišić Milovan (1847-1908), književnik, pisac i prevodilac. Glavna dela: "Dva cvancika" i "Podvala".
      
       Grujić Jevrem (1827-1895), političar. Liberalni prvak prve generacije. Prvi put ministar pravde pod Mihailom, 1874-78. ministar unutrašnjih dela i pravde. Potom poslanik u Carigradu, Londonu i Parizu (1880-1892). Istaknuti pravnik.
      
       Dahije. S početka 19. veka kod nas po zlu poznati bivši janičari, odmetnici od sultanove vlasti.
      
       Davidović Ljubomir (1863-1940). Srpski političar. Osnivač Samostalne radikalne stranke 1901. i prvi predsednik Demokratske stranke po osnivanju 1919.
      
       Dečani, srpski manastir kod Peći na Bistrici, zadužbina Stefana Dečanskog. Zidan 1327-1335, živopisan do 1348.
      
       Dečanski Stefan, srpski kralj 1321-1331. Sin kralja Milutina i bugarske princeze Ane. S prestola ga zbacio sin Dušan.
      
       Demokratska stranka. Osnovana 1919. od Demokratske zajednice koju su činile četiri stranke: Demokratsko-državotvorna, Samostalna radikalna, Narodna i Napredna. Prva u svom sastavu imala Srbe izvan Srbije, Hrvate iz Hrvatsko-srpske koalicije i slovenačke demokrate.
      
       Dimitrijević Dragutin - Apis, srpski obaveštajni oficir i zaverenik (1877-1917). Organizator ubistva kralja Aleksandra Obrenovića i kraljice Drage 1903. Osnivač tajne organizacije "Ujedinjenje ili smrt"("Crna ruka") 1911. Umešan u pripremu atentata na Franca Ferdinanda u Sarajevu 1914. Optužen za veleizdaju i atentat na regenta Aleksandra i osuđen na smrt u Solunu 1917.
      
       Dučić Jovan (1874-1943). Srpski pesnik, književnik i diplomata. Najveći srpski pesnik svoga doba. Putopisac. Saradnik "Srpskog književnog glasnika". Poslanik na strani u više evropskih zemalja. Protivnik komunizma. Umro i sahranjen u SAD.
      
       Dušanov zakonik (1349, 1353/54). Najznačajniji kulturni spomenik Dušanove vladavine. To je pravni dokument koji je uređivao sve odnose u državi sa snagom osnovnog pravnog akta. Sadrži odeljke o pravima pojedinih društvenih grupa; o crkvi; o selu; krivično pravo i postupak; o trgovini; o uređenju gradova; o vojsci. Rukopise je sredio i priredio za štampu 1898. Stojan Novaković.
      
       Đakova buna (1825). Pobuna u Azanji protiv surovog ponašanja srpskih vlasti i visokih poreza. Na čelu bune Miloje Popović Đak. Buna ugušena u krvi.
      
       Đorđević Vladimir Vladan (1844 -1930). Lekar, političar, pisac. Osnivač Srpskog lekarskog društva (1872). Pokretač časopisa "Otadžbina" (1875). Konzervativac, obrenovićevac, ministar, predsednik vlade 1897-1900. Glavna dela: "Kraj jedne dinastije", "Srpsko-turski rat", "Istorija srpsko-bugarskog rata", "Car Dušan".
      
       Đurđevi stupovi. Manastir u raškoj oblasti, zadužbina Stefana Nemanje (1170). Teško oštećen u Prvom balkanskom ratu 1912.
      
       Eparhija, crkvena administrativna jedinica Srpske pravoslavne crkve na čijem čelu stoji episkop. Termin preuzet iz istočnorimske državno-administrativne terminologije.
      
       Evdokija, vizantijska princeza, kćer cara Alekseja Trećeg Anđela, prva žena Stefana Prvovenčanog od koje se razveo odmah po dolasku na presto.
      
       Žefarović Hristifor (početak 18. veka -1753), srpski crtač, bakrorezac, ikonopisac, jeromonah. Autor čuvene "Stematografije", (Beč 1741). Više od dva veka ovo delo je bilo jedini izvor srpske heraldike. Mnogo je doprineo formiranju moderne srpske nacionalne svesti.
      
       Žiča, manastir kod Kraljeva. Podigao ga je Stefan Prvovenčani (1207-1220). Sedište prvog srpskog arhiepiskopa.
      
       Žujović Jovan (1856-1936) profesor i političar. Osnivač naše moderne geologije i minerologije. Pariski doktor. U mladosti radikal, docnije samostalac. Jedan od prvih naših republikanaca, protivnika monarhije.
      
       Zah Franja Aleksandar (1807-1892). Češki vojnik i diplomata. Borac za nacionalna prava slovenskih naroda. Više puta na službi u Srbiji od 1843. Tokom Srpsko-turskog rata zauzimao najznačajnije komandne položaje. Pripremio osnovu za "Načertanije" Ilije Garašanina (1844).
      
       Zeta. Oblast stare Duklje, uglavnom današnje Crne Gore. Naziv potiče iz 11. veka po reci Zeti. Stefan Nemanja ju je osvojio oko 1185. i priključio Raškoj. Posle abdikacije 1195. dao je na upravu svom starijem sinu Vukanu s titulom kralja.
      
       Ičkov mir (1806). Pokušaj da se postigne kompromisni sporazum između srpskih ustanika i Turske. Srbi odbili nadajući se punom uspehu. Po Petre Ičku, posredniku pri sporazumevanju.
      
       Ignjatović Jakov Jaša (1824-1888). Srpski književnik iz Ugarske. Realista. Glavna dela:"Trideset godina iz života Milana Nerandžića", "Trpen spasen", "Vasa Rešpekt", " Večiti mladoženja", "Patnica".
      
       Igumanov (Andrejević) Sima (1804 - 1882), veliki srpski dobrotvor. Darovao veliki broj škola, Bogosloviju u Prizrenu, Igumanovljevu palatu u Beogradu.
      
       Istočno pitanje. Pitanje opstanka turske vlasti u jugoistočnoj Evropi i sukobi oko njenog nasledstva. Borba balkanskih naroda za nacionalno oslobođenje i ujedinjenje. Devetnaesti vek i prve dve decenije 20. veka.
      
       Jakšić Đura (1832-1878), pesnik, pisac i slikar. Romantičar. Pisao pesme, pripovetke i drame. Najvažnija dela: pripovetke: "Neverna Tijana", "Sirota Banaćanka", "Kapetanov grob"; drame: "Seoba Srbalja", "Jelisaveta, knjeginja crnogorska", "Stanoje Glavaš"; pesme: "Otadžbina", "Padajte braćo", "Na Liparu", "Na straži", "Ponoć", itd.
      
       Janković Stojan, čuveni uskočki junak opevan u narodnim pesmama. Senjska oblast. Sredina 17. veka.
      
       Jefimija (kraj 14. veka). Monahinja. Žena despota Uglješe Mrnjavčevića. Živela u manastiru Ljubostinja. Zlatnom žicom izvezla pohvalu na pokrovu za ćivot kneza Lazara 1402. visoke književne vrednosti.
      
       Jenko Davorin (1835-1914). Kompozitor i kapelnik Narodnog pozorišta u Beogradu. Autor himne "Bože pravde".
      
       Jovanović Jovan - Zmaj (1833-1904). Lekar i pesnik, prevodilac. Najobimnije delo u srpskom pesništvu.
      
       Jovanović Slobodan (1869-1958), pravnik i pisac. Sin Vladimira Jovanovića. Profesor Pravnog fakulteta. Bavio se političkom istorijom, državnim pravom, pravnom teorijom i kljiževnom kritikom. Smatra se za najvećeg intelektualca i najboljeg stilistu savremenog srpskog jezika. Tokom Drugog svetskog rata prvo potpredsednik, a zatim predsednik kraljevske vlade. Umro u Londonu. Sabrana dela (1932-36; 1991).
      
       Jurišić Šturm Pavle (1848-1922), general srpske vojske. Poreklom iz Nemačke. Učestvovao u svim ratovima od 1876. do 1918. Komandant Treće armije 1914-1916.
      
       Kajmakčalanska bitka (1916). Jedna od najtežih borbi na Solunskom frontu između srpske vojske i bugarsko-nemačkih snaga tokom jeseni 1916. Iako je odnela pobedu, srpska vojska je pretrpela teške gubitke (737 mrtvih i 3 700 ranjenih) i nije mogla kapitalizovati svoj uspeh.
      
       Karađorđe Petrović (1752-1817). Vođ Prvog srpskog ustanka. Rodonačelnik dinastije Karađorđevića. Učesnik u Kočinoj krajini. Odličan vojskovođa, nezgodne naravi. Velikog autoriteta, ali i sa ljutim protivnicima među vojvodama. Pod njim je udaren temelj moderne srpske državnosti. Posle kraha 1813. u emigraciji planirao dizanje opštebalkanskog ustanka. Po povratku u Srbiju 1817. umoren po Miloševom naređenju.
      
       Karlovački mir (1699) između Austrije i Turske kojim su razgraničene teritorije u Vojvodini i Slavoniji: Erdelj je ostao Austriji, Banat Turskoj, granica se protezala od ušća Tise do Mitrovice, ka ušću Bosuta, potom Savom do ušća Une.
      
       Knićanin Petrović Stevan (1807-1855), momak kneza Miloša, docnije protivnik Obrenovića. Pod knezom Aleksandrom Karađorđevićem na vojnoj upravi zemlje do 1848. Komandant dobrovoljaca koji su 1848-1849. otišli u pomoć Srbima protiv Ugarske.
      
       Kočina krajina. Tokom austrijsko-turskog rata 1787/88. mnogi Srbi su učestvovali na austrijskoj strani i to pod komandom Koče Anđelkovića, gde su stekli dragoceno vojničko iskustvo upotrebljeno u Prvom srpskom ustanku.
      
       Kolarac Milosavljević Ilija (oko 1800-1878), trgovac i dobrotvor. 1861. osnovao kljiževni fond. Čitav imetak ostavio narodu za razvoj kulture i za podizanje Beogradskog univerziteta.
      
       Kolubarska bitka (20.11 - 3.12. 1914). Najčuvenija bitka u Prvom svetskom ratu. Protivofanziva srpske vojske koja je kao posledicu imala potpuno oslobođenje zemlje, 500 zarobljenih oficira, 50 000 vojnika i oko 200 topova. Najzaslužniji za pobedu komandant Prve armije general Živojin Mišić.
      
       Kon Geca (1873-1941). Jedan od najvrednijih naših knjižara-izdavača. Prvu knjižaru otvorio u Beogradu 1901. Izdavao gotovo sve najvažnije knjige, uxbenike i časopise u Srbiji i Jugoslaviji. Ubili ga Nemci zbog jevrejskog porekla.
      
       Konstantin Filozof, pisac iz 15. veka. Na službi kod despota Stefana Lazarevića. Razvio široku spisateljsku i kulturnu delatnost. Uradio prvi gramatičko-pravopisni program. Oko 1431. napisao biografiju svoga gospodara despota Stefana.
      
       Kosovska bitka (15.06. 1389). Boj srpske i turske vojske na Kosovu polju, koja se konačno završila pobedom Turaka. Odnos srpskih i turskih snaga 1:3 (35 000:100 000) u korist Turaka. Srpska vlastela okupljena pod komandom kneza Lazara Hrebeljanovića; na čelu osmanske vosjke sultan Murat, koga tokom bitke nasleđuje sin Bajazit. Rezultat bitke je bio materijalni i moralni poraz Srbije i njeno vazalstvo prema sultanu.
      
       Kostić Laza (1841-1910), pesnik, pisac i prevodilac. Romantičar. Pisao epske i lirske pesme, drame i članke. Prevodio s nemačkog, engleskog i francuskog. Prvi naš prevodilac Šekspira.
      
       Kraljević Marko (oko 1335-1394), sin kralja Vukašina. Posle očeve pogibije u Maričkoj bici (1371) priznao vrhovnu tursku vlast i postao vazal. Poginuo na turskoj strani u borbi protiv vlaškog vojvode Jovana Mirče 1394. Opevan kao najveći junak u narodnim pesmama. Prerastao u mitsku ličnost.
      
       Kraljevina SHS, proglašena 1. decembra 1918. Bilo je to jugoslovensko ujedinjenje s jedne strane Kraljevine Srbije, kojoj su se prethodno pripojile Vojvodina i Crna Gora, i, s druge strane, međunarodno nepriznate Države Srba, Hrvata i Slovenaca sastavljene od Hrvatske, Slavonije, Dalmacije, Bosne i Hercegovine i Slovenije. Sam čin obavljen u Beogradu pred regentom Aleksandrom Karađorđevićem, predstavnicima srpske vlade i Narodnog vijeća iz Zagreba.
      
       Krfska deklaracija (1917). To je bio politički akt koji su na Krfu potpisali Nikola Pašić, predsednik srpske vlade i dr Ante Trumbić u ime Jugoslovenskog odbora (20.7.1917) kojim su udareni temelji budućeg jugoslovenskog ujedinjenja.
      
       Krmčija je zbornik crkvenih zakona po kojima se uglavnom i danas upravlja (krmi) crkvenim životom kod pravoslavnih Slovena. Sv. Sava je dao da se prevede na srpski Aristinova krmčija iz 11. i 12. veka kao najprikladniji crkvenopravni zbornik u carigradskoj patrijaršiji.
      
       Kumanovska bitka (10/11.10.1912) Ključna bitka u Prvom balkanskom ratu između Srbije i Turske. Učestovala Prva srpska armija pod komandom prestolonaslednika Aleksandra sa 90 000 boraca i 146 artiljerijskih oruđa. Bitka završena velikom srpskom pobedom. Rezultat: dobitak celog porečja Vardara - centralne Makedonije, osveta Kosova i praktično rešen ishod rata.
      
       Lazar Hrebeljanović (oko 1329-1389). Od 1370. javlja se kao knez gospodar oblasti oko Rudnika, a od 1371. kao gospodar Srbije oko čitave Morave. Zadužbina - manastir Ravanica (1381). Predvodnik ujedinjene srpske vojske u bici na Kosovu, gde je i poginuo. Prerasta u mitsku ličnost "kosovskog mučenika", opevan u narodnim pesmama i svetitelj Srpske pravoslavne crkve.
      
       Lesnovo, manastir u blizini Kratova. Zadužbina despota Olivera (1241). Jedan od najvažnijih spomenika naše srednjovekovne arhitekture.
      
       Londonski sporazum (1915) između Francuske, Engleske i Rusije, s jedne, i Italije, s druge strane. Italija se obavezala da će ući u rat na strani sila Antante, a zauzvrat bi dobila severnu Dalmaciju, kao i Dodekaneska ostrva. Potpisnice su takođe odlučile da se donja Dalmacija da Hrvatskoj, Srbiji i Crnoj Gori. Sporazum se imao držati u tajnosti.
      
       Londonski mir (1913) je ugovor kojim je završen Prvi balkanski rat, potpisan između Srbije, Bugarske, Grčke i Crne Gore, s jedne, i Turske, s druge strane. Turska se odrekla svih svojih balkanskih teritorija osim Albanije, kao i ostrva Krit.
      
       Ljubica Obrenović, knjeginja (1788-1743), žena kneza Miloša i majka knezova Milana i Mihaila.
      
       Ljubić (1815). Prva i najznačajnija bitka Drugog srpskog ustanka, nedaleko od Čačka. 1500 ustanika i 5000 Turaka u bici je učestovalo. Moralna i materijalna pobeda ustanika, što je dalo ohrabrenja narodu i pomoglo širenju ustanka.
      
       Makarije, arhiepiskop pećki i srpski patrijarh (1557-1571), rođak velikog vezira Mehmeda Sokolovića, ob- novitelj autokefalnosti Srpske patrijaršije 1557.
      
       Manasija, grad i manastir, uz reku Resavu, povrh Despotovca. Zadužbina despota Stefana Lazarevića (1407-1418).
      
       Marković Svetozar (1846-1875), književnik i političar. Socijalista. Vizionar. Pod uticajem Černiševskog, Lavrova, docnije Marksa i Xona Stjuarta Mila. Veliki kritičar naših liberala i Omladine srpske. Pokretač niza listova, koje je vlast uporno zabranjivala ("Radenik", "Javnost", "Oslobođenje"). Drugovao s Nikolom Pašićem i Perom Todorovićem. Progonjen i zatvaran. Narodna radikalna stranka ga je smatrala za svog osnivača. Glavno delo: "Srbija na istoku" (1872).
      
       Matavulj Sima (1852-1908), pripovedač. Realist. Glavna dela: romani; "Uskok" i "Bakonja fra Brne"; zbirka pripovedaka "Beogradske priče" i dr.
      
       Matica srpska, književno-prosvetno društvo osnovano u Pešti 1826. Glavni osnivač bio je Jovan Haxić, dobrotvor Sava Tekelija. Časopis "Letopis Matice srpske". Ima nemerljiv značaj za kulturni razvoj Srba tokom 19. i 20. veka.
      
       Mihailo Obrenović (1823-1868), knez Srbije. Sin kneza Miloša i kneginje Ljubice. Knez dva puta 1840-42 i 1860-68. Prosvećeni apsolutist. Modernizovao državnu upravu, vodio aktivnu spoljnu politiku, planirao opšti balkanski rat protiv Turske, sanjao o velikoj balkanskoj državi u kojoj bi on bio vladar. Ubijen u atentatu u Košutnjaku 1868. Nije ostavio potomstvo.
      
       Milan Obrenović (1854-1901), knez i kralj Srbije. Unuk Jevrema Obrenovića. Izabran za kneza posle ubistva kneza Mihaila (1868). Pod namesništvom do punoletstva (1872). Srbiju proglasio za Kraljevinu 1882. Obrazovan i inteligentan, autokrat, raspusan i sklon skandalima. Neprijatelj radikala, manipulator, korumpiran. Godine 1881. zaključio tajnu konvenciju s Austrougarskom čime je Srbiju sasvim stavio pod uticaj Beča. Formirao profesionalnu stajaću vojsku umesto dotadašnje narodne. Prisiljen na abdikaciju posle donošenja demokratskog ustava 1888.
      
       Milaš Nikodim (1845-1915), zadarski episkop i crkveni pisac. Važio za najboljeg kanonistu svog vremena. Glavna dela: "Krmčija savinska", "Crkveno pravo", "Pravila pravoslavne crkve" i dr.
      
       Mileševa, manastir kod Prijepolja, zadužbina kralja Vladislava (1234-1235). Tu je preneto telo sv. Save iz crkve u Trnovu (Bugarska) 1236.
      
       Miletić Svetozar (1826-1901), političar i nacionalni radnik. Vođ srpskog naroda u Vojvodini. Osnivač i predsednik Srpske narodne slobodoumne stranke do 1883. Poslanik u Srpskom crkvenom saboru (od 1864) i hrvatskog i ugarskog sabora (od 1865).
      
       Milićević Milan Đ. (1831-1908), književnik. Bavio se raznim oblastima, veoma plodan (preko 100 knjiga autorskih i prevoda). Pisao o narodnim običajima i folkloru, beleške o manastirima i istorijske spise. Glavno delo: "Kneževina Srbija" (1876) s dodatkom "Kraljevina Srbija" (1884). Predsednik Srpske kraljevske akademije.
      
       Miloš Obrenović (1780-1860), vođ Drugog srpskog ustanka i knez srpski (1815-1839; 1858-1860). Posle Prvog ustanka ostao u Srbiji. Godine 1815. poveo Drugi ustanak. Veštom diplomatijom uspeo da izdejstvuje autonomnu kneževinu za Srbiju, a za sebe položaj naslednog kneza 1830. Pod pritiskom opozicije prinuđen da abdicira 1839. i ode u emigraciju u Vlašku. Vraćen na presto odlukom Svetoandrejske skupštine 1858. Rodonačelnik moderne srpske državnosti; udario temelje spoljne nezavisnosti i unutrašnjeg uređenja Srbije. Samodržac. Samouk. Nespreman da deli vlast. Nesklon modernizaciji. Najveći srpski vladar 19. veka.
      
       Milovanović dr Milovan Đ. (1863-1912), pravnik, političar, diplomat. Doktorirao u Parizu. Radikal. Sekretar ustavnog odbora 1888; jedan od autora Ustava 1901. Ministar više puta, pogotovu ministar inostranih dela (1907-1912). Predsednik vlade 1911. Tvorac sporazuma s Bugarskom. Jedan od naših najškolovanijih ljudi i najvećih diplomata.
      
       Milovanović Mladen. Vojvoda u Prvom srpskog ustanku. Komandant južne vojske koja je 1806. oslobodila Kruševac. Uz Karađorđa 1807-1911. Predsednik Praviteljstvujuščeg sovjeta do 1809. U emigraciji 1813-21. Knez Miloš 1823. naredio njegovo ubistvo.
      
       Milutin, kralj srpski (1282-1321). Sin kralja Uroša Prvog. Kao vladar imao velikog uspeha. Proširio granice Srbije na svim stranama. Učvrstio Srbiju kao značajnog činioca na Balkanu i time omogućio buduću Dušanovu vladavinu. Njegove zadužbine su: Gračanica, Banjska, Studenica (kraljeva crkva), Nagoričino, obnova Hilandara i dr.
      
       Milutinović Sima Sarajlija (1791-1847), pesnik i pisac. Učitelj i prijatelj Petra Petrovića Njegoša. Velikog uticaja u svoje doba, čiji je značaj vremenom opao. Glavna dela: "Serbijanka", "Istorija Srbije od početka 1813. do konca 1815.", "Istorija Crne Gore od iskona do novijeg vremena", i dr.
      
       Mišić Živojin (1855-1921), srpski vojvoda. Potporučnik 1876; kapetan 1891; pukovnik 1901, đeneral 1912, vojvoda 1914. Tokom Prvog svetskog rata komandant Prve armije (1914-15; 1916-18.) i načelnik Štaba Vrhovne komande (1918). Veliki pobednik u Kolubarskoj bici. Jedan od naših najvećih vojskovođa.
      
       Mokranjac Stevan (1855-1914), kompozitor i horovođa. Školovao se u Minhenu, Rimu i Lajpcigu. Od 1887. horovođa beogradskog pevačkog društva i profesor muzike u Prvoj gimnaziji u Beogradu. Bavio se obradom narodne, svetovne i crkvene muzike. Glavno delo 15 rukoveti.
      
       Mušicki Lukijan (1777-1837). Episkop i pesnik. Prijatelj Vuka Karaxića. Bavio se gramatikom crkvenoslovenskog jezika. Pisao pesme i na crkvenom i na narodnom jeziku a da nikad nije potpuno prihvatio Vukov jezik. Veoma uticajan među prekosavskim Srbima svog vremena.
      
       Mutap Lazar, jedan od najvećih junaka srpskih ustanaka. U Prvom vojvoda rudnički. Poginuo od rana zadobijenih u bici za Čačak 1815.
      
       Načertanije (1844), prvi srpski nacionalni program narodnog oslobođenja i ujedinjenja. Uradio ga Ilija Garašanin uz pomoć Franje Zaha. Bio tajni dokument sve do početka dvadesetog veka.
      
       Nemanja Stefan (1114-1200). Veliki župan, rodonačelnik dinastije Nemanjića. Stvorio solidnu državu i udario temelj za budućnost. Ujedinio Rašku i Zetu. Uspostavio pravoslavlje kao državnu veru. Zamonašio se 1195. i povukao u manastir Hilandar. Zadužbine: Bogorodičin manastir i manastir Sv. Nikole kod Kuršumlije, Đurđevi stupovi, Studenica i Hilandar. Svetitelj Srpske pravoslavne crkve.
      
       Nenadović Aleksa, valjevski knez. Učestvovao u Kočinoj krajini i pripremao ustanak pro