in memoriam
Slavko Leovac (1928-2000)

      Nije više među živima profesor Slavko Leovac, jedan iz darovite generacije srpskih kritičara i esejista rođenih na prelazu iz treće u četvrtu deceniju XX veka. Leovac je među prvima objavio, početkom pedesetih godina, književne osvrte i eseje, a nedavno je izašla i njegova poslednja knjiga Tri znamenita srpska pesnika. U tom poluvekovnom vremenskom periodu pisao je nadahnuto i utemeljeno, o svim značajnijim srpskim piscima. Pisao je o njima kao kritičar, kao teoretičar i istoričar književnosti, nastojeći da predstavi njihovo ukupno delo, ali i da razmišlja o njegovim osobenostima i vrednostima.
       Ono što je Leovčevo mišljenje o književnosti činilo specifičnim, svakako je ozračenje u njegovoj meditaciji i stilu koje je dolazilo iz klasične grčke i rimske starine, čiji je dobar poznavalac bio. Studirajući, naime, kod Miloša Đurića, Leovac je svoje znanje o izvorištima evropske književnosti i kulture ugradio u svoje celokupno književno-kritičko delo. A samo je jedna njegova knjiga, od dvadesetak koliko ih je napisao, Helenska tradicija i srpska književnost XX veka, naglašeno komparativistička. U ostalima, pogotovo u ranim esejima i u teorijskoj raspravi Traktat o književnosti, helenska mudrost, kako je voleo da kaže, utkana je u samo tkivo teksta, a ogleda se i u pristupu temi, u pozivanju na određene pisce i ideje, u nastojanju da se harmonija istakne kao ideal. Ugrađena je ta helenska mudrost i u Leovčeva najpoznatija monografska dela, kao što su Portreti srpskih pisaca XIX veka, Jovan Dučić, Pripovedač Ivo Andrić, Književno delo Isidore Sekulić, Romansijer Miloš Crnjanski, Momčilo Nastasijević.
       Leovčevo pisanje odlikovali su naglašen retorički dar, suptilnost i intelektualna mera. Dugo je proučavao neku temu pre nego što bi se odlučio da uobliči svoja zapažanja. Nastojao je pri tom da ga sklonost ka filozofskoj meditaciji ne odvede u apstraktno filozofiranje, pa je tragao za podacima (pogotovo u književno-istorijskim raspravama) i uklapao ih je s merom u spekulativna razmatranja. Želja mu je bila da misaonim uopštavanjima neutrališe neizbežni pozitivizam u književno-istorijskim istraživanjima.
       Slavko Leovac je bio blizak srpskim intelektualcima poreklom iz Hercegovine (rođen u Mostaru 1929. godine) koje su krasile osobine istinoljubivosti i estetskog hedonizma, ali i čestitosti i dostojanstva, kao i strpljivosti i upornosti pri ostvarivanju svojih zamisli. Poput Pere Slijepčevića i Dimitrija Mitrinovića, Leovac se nije trudio da ostane u krugu čisto literarnih tema, niti da po svaku cenu sačuva akademski mir. Bio je otvoren prema stvarnosti i kategoriju života i životnosti ugradio je u svoja estetička razmišljanja, pogotovo u ranim esejima. Uz to, prihvatao je sve vrste javnih obaveza i uvek uspevao da ih do kraja okonča. Trebalo bi više prostora da se navede sve što je učinio. Valja ipak reći da je bio osnivač Katedre za opštu književnost pri Filozofskom fakultetu u Sarajevu, inicijator i glavni nosilac osnivanja Akademije nauka i umjetnosti Republike Srpske i bio njen predsednik. NJegovom zaslugom i za kratko vreme organizovani su simpozijumi i štampani zbornici Srpski duhovni prostor i Aleksa Šantić - život i djelo.
       Na svoj diskretan i intelektualan, ali odlučan način Leovac je učestvovao i u političkim zbivanjima u Sarajevu, gde je proveo najveći deo svog života i rada. Učinio je to 1968. pa je sedamdesetih godina bio izložen stalnim pritiscima. Još je upadljiviji njegov politički istup početkom građanskog rata u Bosni i Hercegovini. Tada je Leovac otvoreno stao uz svoj narod i javno iskazao to svoje opredeljenje. Zbog toga je mnogo stradao: izbačen je iz službe, maltretiran - život mu je visio o koncu. A on je sve to podneo stoički i dostojanstveno. Nije savio glavu, nije pokleknuo. Išao je uspravno, uprkos svemu. Za divljenje je bilo, istovremeno i dirljivo, videti ga kako sam čvrsto korača glavnom sarajevskom ulicom, dok svuda naokolo puca, a dojučerašnje komšije motre ga sa mržnjom.
       Slavko Leovac bio je jedan od najznačajnijih današnjih srpskih intelektualaca iz Bosne i Hercegovine, kritičar i esejista, mislilac i analitičar, pouzdani tumač književne prošlosti i sadašnjosti. Bio je čovek visokih moralnih principa, gospodstvenog ponašanja, radan i pošten, izbalansiranog odnosa prema različitim mišljenjima, što mu je donosilo ugled i poštovanje mnogih. Smrt jedne takve ličnosti neizbežno ostavlja prazninu koju nije lako popuniti.
      
       RADOVAN VUČKOVIĆ