Od tamnice do muzeja

Objekat: Kula Nebojša – rekonstrukcija i nova namena Autori: Jovan Mitrović, Dejan Miljković i Branko Pavić Izvođač: KOTO, Beograd Decenijama je Kula Nebojša stajala na obali Dunava u Donjem gradu Beogradske tvrđave kao zapušteni arhitektonski svedok proteklih vekova. Danas, posle dvogodišnje temeljne rekonstrukcije Kula Nebojša je pojačala svoju vrednost dragocenog prostornog i istorijskog repera i, uz to, unutrašnjim preuređenjem postala muzejska ustanova izuzetnog sadržajnog profila. No, vratimo se nakratko u burnu prošlost ovog neobičnog objekta: Kulu su sagradili Ugri oko 1460. godine kao jedno od prvih topovskih utvrđenja te vrste u Evropi i služila je za odbranu tadašnjeg pristaništa. Posle pada u turske ruke 1521, kula je više puta menjala svoje „vlasnike“ i nazive uz česta rušenja i obnavljanja. Ime Kula Nebojša (a ne, kako se često čuje, Nebojšina kula) preuzela je u XVII veku sa istoimene srušene kule u zaostalom utvrđenju oko Despot Stefanovog grada koji se nalazio na prostoru kod današnjeg Pobednika. Ukidanjem pristaništa, Turci su u XVIII veku kulu pretvorili u tamnicu i u njoj mučili i ubijali pobunjene protivnike turske okupacije. Među njima se našao i bio pogubljen 1798. godine Riga od Fere, veliki grčki pesnik i borac za slobodu svog i drugih porobljenih balkanskih naroda. Upravo ta činjenica bila je podsticaj da Javno preduzeće Beogradska tvrđava uz značajnu finansijsku pomoć grčke vlade pokrene revitalizaciju kule i da joj, pored značaja kao istorijskog spomenika, doda namenu muzeja posvećenog vremenu borbe za oslobođenje Balkana, njenim herojima i palim rodoljubima. Čitaoci će se svakako setiti da u Beogradu od ranije postoji Ulica Rige od Fere sa njegovim spomenikom, pa su u novom muzejskom aranžmanu dobili mogućnost da se detaljnije upoznaju sa životom i radom ove značajne istorijske ličnosti. Programski plan rekonstrukcije razložno je predvideo da se unutrašnjost kule u potpunosti nameni muzejsko-izložbenoj svrsi, a da se za glavni prilaz i prateći sadržaj oformi prizemni aneks. Građevinska intervencija na kuli obuhvatila je nužne zahvate na konstruktivnom ojačanju i hidroizolacionom obezbeđenju najniže, polusuterenske etaže, a zatim popravke u napuklinama nadzemnih zidova i obnovu krovnog pokrivača. U unutrašnjosti objekta, oslobođenog od ranijih podela, među sređenim zidovima od opeke i kamena, arhitekti Miljković i Mitrović zajedno sa slikarom Pavićem i saradnicima sa Arhitektonskog fakulteta formirali su četiri etažna platoa povezana obodno postavljenim stepenicama. Upotrebom prirodnog drvenog materijala u građenju platoa i stepenica, te primenom sivo obojenih jednostavnih gvozdenih profila na ogradama zajedno ukomponovanih u zidni okvir od opeke i kamena sa zadržanim topovskim otvorima, autori su ostvarili nenametljiv i primeren ambijent za muzejsko-izložbeni sadržaj. Podeljen u četiri tematske celine – omaž žrtvama u prizemlju, život i delo Rige od Fere na prvoj etaži, srpski ustanci i oslobođenje od Turaka na srednjem i istorijat Beograda na poslednjem nivou – izloženi sadržaj je pregledno razmešten na prikladno dizajniranim policama, vitrinama, stalcima i zidnim površinama, uz korišćenje modernih audio-vizuelnih sredstava. U veoma uspešnom radu na obnovi i opremi kule sudelovalo je više naših ustanova. Tako je konzervatorske radove vodio tim iz Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture, a na izložbenoj postavci bili su angažovani stručnjaci Istorijskog instituta Srbije u saradnji sa grčkim muzeolozima. U prizemnom aneksu je završen ulazni hol sa informativnim pultom, a u drugoj fazi dovršiće se višenamenska sala i upravne prostorije. Ulazni deo izveden je uzdržanim savremenim izrazom kao lepo nađenim prelazom iz naše svakidašnjice u sugestivni istorijski ambijent. Nema posetioca, uvereni smo u to, koji se posle izlaska iz kule neće osetiti oplemenjenim izuzetnim arhitektonskim doživljajem i impresivnim izložbenim prikazom jednog burnog perioda naše prošlosti.