Sirova i gruba poetičnost

Nastala na osnovu romana prvenca Dragoslava Mihailovića čiji je život često bio uzbudljiviji (ali i nesrećniji) od kakvog holivudskog filma, drama Kad su cvetale tikve je svoju premijeru imala dalekog 6. oktobra 1969. godine u Jugoslovenskom dramskom pozorištu, gde je nakon samo pet izvođenja, uz dosta pompe i buke bila jednostavno zabranjena. Ostavši zapamćena kao predstava koju je zabranio Tito, predstava, drama, roman, pa i sam pisac postali su jedan od najočiglednijih primera represije slobode govora koja se sprovodila u najliberalnijoj zemlji istočnog bloka. Posledice koje su autori i izvođači ove predstave snosili u svom profesionalnom pa i privatnom životu teško, su danas shvatljive, ali ako je to za neku utehu, trag koji je ovaj slučaj ostavio u intelektualnom životu nacije pokazao se kao neizbrisiv i dalekosežan.

Sa disidentskom ili zabranjenom literaturom često nastaje teškoća upravo u razumevanju, zbog čega je određeno delo smatrano društveno opasnim. Ti razlozi su, posebno u kontekstu jednog tako kompleksnog društvenog uređenja kao što je bilo jugoslovensko, neretko zavisili od specifičnog, vrlo određenog istorijskog trenutka kada su se različite tendencije društvenog i intelektualnog razvitka tako ukrštale da je vlastima jednostavno bio neophodan primer koji će jasno i odlučno povući crtu između onog što se sme i onog što se kažnjava. Zato i nailazimo na zabranjena dela koja nas zbunjuju svojom bezazlenošću i koja se gotovo i ne mogu razumeti van svog istorijskog konteksta. To nije slučaj sa dramom Dragoslava Mihailovića. Štaviše, ono što prvo iznenađuje, čak i sa ove vremenske distance, jeste činjenica koliko je ovaj tekst duboko i beskompromisno kritičan prema društvu u kome je nastao. Posmatran kao specifičan istorijski dokument, on nam ujedno pokazuje i koliko je ta granica kritičkog mišljenja ovde bila visoko postavljena u odnosu na ostale zemlje istočnog bloka, gde bi i jedna desetina ovakve društvene kritike bila jednostavno nezamisliva u javnom životu. Naravno, ma koliko visoko postavljena, ta granica je ipak postojala, a za pokušaj njenog prevazilaženja mnogo ljudi je platilo užasnu cenu.

Van tog političkog konteksta, drama Kad su cvetale tikve i danas opstaje kao zanatski dobro napisana i vešto konstruisana priča epskog zamaha, koja istina po svom stilu i tonu ipak pripada nekom drugom vremenu. Životne priče LJube Vrapčeta i živopisnih likova sa Dušanovca najviše podsećaju na dobre američke filmove s kraja pedesetih godina, u kojima se glavni junak svojim moralnim integritetom suprotstavlja celokupnom okruženju, čak i ako taj bunt podrazumeva njegovu ličnu propast. Ta filmičnost još je više istaknuta energičnom i nadahnutom režijom Bobana Skerlića, koja u dobrom ritmu i sa brzim promenama uspeva da, ne bez napora, pohvata sve konce ove razuđene priče sa mnoštvom likova i sudbina. Sirova i gruba poetičnost postepeno se boji finom melanholijom koja daje definitivan pečat čitavoj postavci. Ipak, izvesna svedenost likova na njihovu narativnu funkcionalnost i ilustrativnost postavke povremeno zasmeta, ali to je nužna cena u predstavi sa ovako široko postavljenim ambicijama. Veliki glumački ansambl sa sigurnošću predvodi upečatljivi Miloš Biković, a zapažene uloge su ostvarili i Srđan Dedić i Danica Ristovski, kao i dirljivi Miša Janketić koji je igrao i u prvoj postavci, pre više od četiri decenije.