Pogled iz vodenog grada

Od Beograda do Bača ima 140 kilometara, a od Novog Sada do Bača 62. Tu drugu polovinu puta prolazimo u društvu Slavice Vujović, arhitekte, konzervatorke, savetnice u Pokrajinskom zavodu za zaštitu spomenika Petrovaradin, koja je doktorirala na projektu Vekovi Bača, a koji je njena ideja i koncept. Nismo mogli da dobijemo boljeg vodiča od ove rođene Mostarke koja je studije završila u Beogradu i svoje profesionalne uspehe postigla u Srbiji. Dok se vozimo, govori nam o bogatstvu ove vojvođanske zemlje o koju su se otimali osvajači. Zna sve lokalitete, pokazuje nam gde je nađeno hazarsko groblje, svraćamo da vidimo letnjikovac Dunđerskih u Čelarevu, hrani nas istorijom.

Usred Bača je franjevački samostan građen od kraja 12. i početkom13. veka i kako ulazimo, čujemo muziku sa baroknih orgulja, jedinih mehaničkih u Vojvodini koje su u funkciji, i na kojima vežba talentovani učenik srednje škole David Bertran. Dočekuje nas nastojatelj Josip Špehar, jedini stanovnik samostana koji se prostire na 2.500 kvadratnih metara korisnog prostora. Otac Špehar je tu punih 35 godina, održava svakodnevno službu, ali vernika je sve manje i manje. Danas ih je oko 150 redovnih. Slavica Vujović nam pokazuje poslednji uspeh tima koji radi na istraživanju i konzervaciji ovog spomenika kulture i pretvaranju ovog samostana u muzejski prostor. U februaru 2011. nađeni su ostaci freske Bogorodice sa Hristom, koja se po stilu i obliku svrstava na kraj 12. ili najkasnije u prvu polovinu 13. veka. Crkva je građena u romanskom stilu od kamena i cigle koji su dovoženi Dunavom, potom se vidi nastavak građe u gotskom stilu, inventar pripada baroku. Nakon pohoda Sulejmana Veličanstvenog na Mohač, samostan je posle 1543. sa minimalnim prepravkama prilagođen za potrebe islamske veroispovesti, pa se danas vide ostaci mihraba, na primer, koji u džamiji ima istu funkciju kao oltar u rimokatoličkoj, odnosno pravoslavnoj crkvi. U samostanu se nalazi bogata biblioteka, najstarije knjige su s kraja 15. veka, čuva se tekstil iz 16. veka, kultni predmeti stari više od 300 godina... Tu je i čudotvorna ikona Bogorodice naslikana 1684. godine, pravoslavno versko obeležje koje se nalazi u rimokatoličkoj zajednici.

Petnaestak kilometara dalje, u manastiru Bođani, nalazi se jedna od šest kanoniziranih čudotvornih ikona u srpskom pravoslavlju. Reč je takođe o Bogorodici i jasno je kako te dve ikone rečito govore o preplitanju vera na ovom tlu. Ulazimo u crkvu sagrađenu 1722. Ona je četvrta po redu podignuta na istom mestu. Prva je sazidana 1476. ali su rušenja i druge istorijske nedaće učinile svoje, pa je uvek iznova građena. Zatičemo slikare konzervatore iz Pokrajinskog zavoda za zaštitu spomenika Petrovaradin, koji rade na obnovi fresaka koje je oslikao monah Hristifor Žefarovića. Vođa ekipe, slikar restaurator Siniša Zeković nam objašnjava da je na ovim zidovima rođeno savremeno srpsko crkveno fresko-slikarstvo, jer je došlo do preplitanja baroknih obrazaca sa vizantijskom slikarskom tradicijom.

Tvrđava Bač je zidana u 14. veku kao vodeni grad, utvrđeni zamak u obliku petougaonika sa podgrađem. Slavica Vujović nas informiše da je gradnju započeo ugarski kralj Karlo Anžujski, koji u jednom pismu papi kaže da nije u stanju da plaća papsku desetinu, jer mora da gradi tvrđavu kako bi se odbranio od šizmatičnog kralja! A šizmatični kralj je Dušan Silni, tačnije Stefan Uroš Četvrti Dušan Nemanjić, srpski srednjovekovni kralj (1331-1345) i prvi srpski car (1346-1355). Tako se na ostacima tvrđave u Baču preklapa i život dveju značajnih istorijskih ličnosti kao što su Karlo Anžujski i Dušan Silni. Kada se popnete uz stepenice Donžon kule, koje su autentično restaurisane i samo jedna po jedna osoba može da ide strmim zavojem do vrha, po vedrom danu, na poslednjoj, petoj etaži, možete preko Dunava da vidite Vukovar. I da sa preostale tri strane osmotrite pola Vojvodine. Važno je napomenuti da je ovaj spomenik dobio svoj fond, pa je Vesna Glavočević, direktorka Fonda Vekovi Bača, bila takođe jedan od naših vodiča u obilasku.



Za rehabilitaciju franjevačkog manastira u Baču, Evropska unija je krajem 2013. godine odobrila blizu 900.000 evra kako bi se ovaj spomenik kulture sačuvao i kako bi se njegova namena proširila u obrazovne, kulturne i turističke svrhe, čime bi se promovisao međukulturalni i međureligijski dijalog. Prema ugovoru sa EU, kada krenu radovi na franjevačkom samostanu, moraće da se završe za 17 meseci. A predviđeno je da počnu u novembru ove godine. Naravno, ne treba zanemariti veliku finansijsku pomoć Ministarstva za kulturu i informisanje Srbije i Pokrajinskog sekretarijata za kulturu:



Naš je cilj da ono što je nejasno i što je nosilac poruka koje ne znamo da čitamo, da ga učinimo čitljivim. To je svrha radova na Franjevačkom samostanu, u manastiru Bođani i na Tvrđavi Bač. Duboko verujem da ćemo do ulaska Srbije u Evropsku uniju imati zaokruženu sliku tih spomenika kao jedinstvenog kompleksa na području Bača. Do 2016. treba da bude gotovo uređenje franjevačkog samostana kao muzejsko edukativnog punkta, Tvrđava je već osposobljena za turiste, ali će dobiti i dodatne aspekte, a manastir Bođani takođe treba da dobije muzejsku postavku. Budući da 2022. ovaj manastir slavi 300 godina od izgradnje njegove crkve, verujem da ćemo to obeležiti sa završenim konzervatorskim radovima. Nadam se da će Evropska unija nastaviti da finansira ovaj pristup umreženom očuvanju kulturno-istorijskih spomenika kroz model difuznog muzeja, na području kulturnog predela Bača, zaključuje dr Slavica Vujović.

Glasovito mesto

Istraživanja i arheološka iskopavanja potvrdili su postojanje guste mreže nekropola i naselja, koja svedoče o životu Geta, Kelta, Sarmata, Jaziga, Rimljana, Huna, Slovena... na prostoru današnjeg Bača, koji se, inače, prvi put spominje 535. godine u Noveli imperatora Justinijana Prvog. Tokom srednjeg veka postaje značajno istorijsko mesto, često u svojini ugarskih kraljeva. Bač je bio administrativno i versko sedište, kao i omiljeno mesto odmora i zabave za mnoge evropske vladare. Arapski geograf Idrizi 1154. godine ubeležio ga je u Rožerovu Kartu sveta: Bač je glasovito mesto, koje ubrajaju među ostale velike gradove. Tu se nalaze pijace, trgovačke radnje, zanatlije i grčki naučnici...

Bač je imao značajnu ulogu u odbrani zapadne Evrope od turskih nadiranja, posebno nakon pada srpske Despotovine 1459. Ipak, ova teritorija je od 1543. do 1686. godine potpala pod tursku vlast, nakon čega je Austrija zavladala ovim prostorom, kao pobednica u ratu sa Turcima. Tokom 18. veka Austrija je izvršila kolonizaciju stanovništva, što je imalo uticaj i na današnji sastav stanovništva. U Baču zvanični jezici su srpski, slovački, mađarski i hrvatski.