Nova burna vremena

Foto AP

Obeležavanje sedam decenija od kraja Drugog svetskog rata prate čarke i konfrontacije, koje nagoveštavaju nova burna vremena na svetskoj političkoj sceni. Kako se dogodilo da jedan nesporan datum, koji je preživeo sve trzavice Hladnog rada, danas postane povod za svađalački intonirane rasprave. Nameće se utisak da su vreme konsenzusa o Drugom svetskom ratu a možda i sam taj rat istekli tek 1955, po okončanju ove najveće kataklizme u istoriji čovečanstva, na samom kraju XX stoleća, a da događaji koji su potom usledili - između rušenja njujorškog Svetskog trgovinskog centra i ukrajinske krize - čine fragmente jedne nove, epohalno drugačije konfiguracije, iz koje crpe snagu sadašnja neočekivano bučna sporenja.

U poslednjih vrlo zgusnutih petnaest godina zapadni svet je bio na ivici sloma svog moćnog bankarskog sistema. Kina je zauzela svoje prirodno mesto na geostrateškoj karti, otpočeo je rat sa asimetričnim neprijateljima, a arapska proleća se, pred očima sveta, neretko izopačuju u bezvlašće i haos. Nevolja je što se, uprkos trudu analitičkih mašinerija najvećih centara moći, još uvek ne nazire ideja vodilja, koja bi ovim događajima dala koherentan smisao i usudila se da progovori o budućnosti. Paralele sa prošlim vremenima (najčešće: da li je situacija sličnija početku Prvog ili Drugog svetskog rata) deluju nategnuto i više kao inscenirano zastrašivanje, ostavljajući nas na kraju pred jednom upornom prazninom koja uznemirava.

Otuda se, još jednom, o svetskim prilikama može govoriti samo u hipotezama i aproksimacijama. Dva procesa zaslužuju da se primete i prate. Najpre, zapadnom svetu je, iz unutrašnjih, sistemskih razloga, inherentno da se širi i globalizuje, ali je, kao i više vekova unazad, ovo civilizovanje praćeno senkom otimačine od siromašnih i slabijih. Dijalog sa nerazvijenim svetom ostao je na matricama neokolonijalnog diskursa i kod gubitnika proizvodi neotklonjiv utisak da je prevaren.

Sa dna ovog pakla mogu se izvući, nekim svojim putem, džinovi kao što su Indija ili Brazil, ali za srednje i male države trećeg sveta izlaz iz ovog fatalnog začaranog kruga se ne nazire. Velikim zapadnim državama i dalje je važnije hibridno iznurivanje strateške konkurencije praćeno vojnim i medijskim zastrašivanjem, moralno problematičnim ad hoc savezništvima i sličnim demonstracijama moći. To je sistemski defekt koji zakonito proizvodi rovito i neprijateljsko okruženje: ISIS i Boko Haram su deo toga.

Za nas najvažnija posledica ovakvog razvoja događaja jeste dugoročno, u naznakama već sada vidljivo slabljenje Evrope. Ta kompleksna tema je već dugo na dnevnom redu, a ovde će to biti ilustrovano jednom pojavom novijeg datuma evidentnim pogoršanjem nemačko-ruskih odnosa.
Nemačko-sovjetski odnosi su jedan od fenomena Hladnog rata koji izmiče uobičajenim stereotipima i simplifikacijama. Na vrhuncu Hladnog rata nemačko-sovjetska privredna saradnja je doživela procvat, što je tadašnjoj Zapadnoj Nemačkoj postupno vraćalo izgubljeno samopouzdanje i veru da je sposobna za konkretne pozitivne političke učinke. Legenda o privrednim uspesima jedne podeljene države krnjeg suvereniteta, koja se znala izmigoljiti hladnoratovskom diktatu velikih, duboko je usađena u identitet posleratne Nemačke i sigurno spada u tekovine koje se ne diraju. Ako bi se ovaj kult raščinio i kompromitovao u kakofoniji jeftine antiruske propagande, bila bi to opominjuća instrumentalizacija jednog evropskog fenomena koji je donedavno smatran nedodirljivim.

Nemačkoj, kojoj poslednjih godina dobro ide, ne odgovara da je stavljaju na čelo nekakvog zapenušanog antiruskog bloka. Ovo i zbog toga što je Rusija u Ukrajini danas, ali i ranije - pokazala da ne preza od svršenih činjenica sa kojima će budući evropski poredak morati da živi. Zasad ne izgleda da bi krize, kao što je ukrajinska, na dugi rok mogle da destabilizuju Rusiju i vrate je na jeljcinovski tip konstruktivne saradnje, osim naravno u katastrofičnim scenarijima koji ne mogu biti ni u čijem interesu.

Srbija najnovije globalne potrese još jednom dočekuje ekonomski, institucionalno i politički krhka i neuigrana. Obeležavanje 70. godišnjice završetka Drugog svetskog rata ogolilo je svu skučenost manevarskog prostora koji se maloj, siromašnoj i umornoj državi nudi za autonomne politike srednjeg puta. Politički rđavo pripremljena, umnogome enigmatična parada za Putina ostaće trajno, možda antologijsko svedočanstvo nesnalaženja današnje Srbije u realnom vremenu i prostoru.

Integracija u EU je i dalje racionalan izbor za državu koja svoje strukturne deficite ne može prevazići bez materijalne i političke pomoći. Kosovo je jedini preostali eksjugoslovenski problem evropskog formata u koji je Srbija i dalje involvirana. Današnji pritisak na Srbiju povodom Kosova sigurno ne bi bio tako grub da ne živimo u vremenima zaglušujućeg strateškog nadgornjavanja i novog pozicioniranja. Valja reći i da EU ne bi bila tako tvrda da srpsku poziciju ne smatra jednom vrstom fikcije i parade bez utemeljenja u realnosti. Ta bi realnost bila nekakav naš uverljiv plan reintegracije Kosova i njegovog stanovništva u državno tkivo Srbije, preko čega bi onda taj deo Evrope bio kvalifikovan za EU.

Bez plana reintegracije, koji se ni u najsmelijim hipotezama ne da zamisliti, naše insistiranje na Kosovu je suštinski neubedljivo i tanko. To je optika kojom nas budući partneri u EU gledaju, za šta, uz svu našu nemalu kontraargumentaciju, moramo imati respekta. I uz to naći snage i pameti da mislimo pragmatično i dalje od zida pred kojim smo se sticajem istorijskih okolnosti našli.