Identifikacija

Slikar Petar Dobrović (1890 – 1942) jedan je od onih naših umetničkih velikana čije delo je, još za njegovog vremena, između dva svetska rata, bilo prepoznato u svojoj visokoj vrednosti i ispravno ocenjeno. Respekt prema Dobrovićevom delu nije opadao do kraja dvadesetog veka. Sledeći vek jedva da je počeo, a Dobroviću već stiže novo priznanje. Retrospektiva u Muzeju na Ušću može da se shvati kao pravovremeni znak kontinuirane pažnje prema ovom stvaraocu, što pokazuje da njegov značaj opstaje u novom, promenjenom istorijskom kontekstu. O tome govori naziv izložbe, sročen od njenih autora, dr Jerka Denegrija i mr Simone Čupić: “Petar Dobrović u tridesetim, umetnik u socijalnom okruženju”.

Posetiocu izložbe pružaju se, otud, dve mogućnosti: da oseti istinsko uzbuđenje pred Dobrovićevim slikama, uočavajući razliku između njegovog ranog, “klasičnog” perioda sa tamnijim koloritom i sa tragovima neokubističkog shvatanja forme, i zrelosti njegove kolorističke faze, ekstatične apologije lepote mediteranskog pejzaža. Sa izvesno manje zanimanja (i još manje zadovoqstva) posetilac može da proveri “identifikaciju” Dobrovićevog dela u odnosu na njegovo socijalno (čitaj političko) okruženje. Ta identifikacija, kako kaže J. Stojanović, “nije čvrsta”. Po tom pitanju, razlikuju se dva tumačenja.

Miroslav Krleža predstavqa Dobrovića kao apolitičnog stvaraoca, suštinski zainteresovanog “za samostalnu realnost slike”, za koga su elementi politizacije u umetnosti “apstraktni i likovno neostvarivi”. Autori ove izložbe kritički preispituju takav stav kao, u najmanju ruku, diskutabilan. O tome svedoči Dobrovićeva slika “Redakcija časopisa Danas” iz 1936. godine. Ta redakcija je, kao što je znano, bila u centru istorijskog “sukoba na književnoj levici”. Da li bi neko ko je politički indiferentan, načinio takvu sliku, i još “ubacio” u nju i svoj autoportret, uz likove Krleže, M. Ristića, V. Masleše, M. Bogdanovića, V. Srzentića...? Šta tek reći za Dobrovićeve portrete ličnosti katoličkog klera, dubrovačkog biskupa Carevića, ili monsinjora Mirka Fabrisa, čija “blazirana paradnost i naglašena naklonost ovozemaqskoj raskoši” (Čupić) odišu ironijom koja nije bez nijanse političke jetkosti. Mnogo više od ironije izbija iz Dobrovićevih slika zaklanih i raščerečenih volova, žrtava svireposti koja aludira na “qudsku tragediju”. U ovakvim aluzijama može se ići i daqe, do pitanja da li lokve prolivene krvi “blagih domaćih životinja” simbolično podsećaju na “krvavi” režim kraqa Aleksandra Karađorđevića? U katalogu izložbe citira se i nedvosmisleno politički intonirano pismo Krste Hegedušića Dobroviću, povodom “nesrećne” izložbe “Grupe naprednih hrvatskih slikara” u Pragu, za čiji neuspeh se krive oportunističke “kukavice”, LJ. Babić i V. Becić, koji su se, u poslednji čas, povukli, i “surealistički” ekstremisti za koje je “hedonistički realizam” izlagača “čist kič”.

Izvesno da će politička komponenta Dobrovićevog “građanskog realizma” i posle ove izložbe ostati bez “čvrste identifikacije”. To je, sigurno, njena najmanja mana. Zar je politički “angažman” ona komponenta koja verifikuje stvaralački integritet ličnosti jednog umetnika? Pitanje je šta se zapravo htelo sa postavqanjem takve teme kao što je umetnik u socijalnom, tj. političkom okruženju? Da li iza toga stoji ubeđenje da u životu društva, pa i u kulturi, nema ničeg bez politike, jer je ona, hteli mi to da priznamo ili ne, naša sudbina? Da li se time, kroz istorijski primer za koji je uzeto Dobrovićevo delo, htelo dati ohrabrenje onoj vrsti politički aranžiranog aktivizma u “radnoj praksi umetnika” kakav god da zagovara metaumetnička avangarda još od sedamdesetih godina minulog veka...? Za posetioce ove izložbe kojima je politika preko glave, ne bi bila neočekivana parodijska reakcija na samu nameru da se na ovakav način tematizuje odnos umetnosti i politike. Prigodno pitanje koje bi se postavilo u takvom raspoloženju moglo bi da glasi: da je Dobrović, nekim čudom, još živ, da li bi ga Anda Rotemberg, onomad, pozvala na Oktobarski salon?