Packe i pretnje

Jesenja šema pritisaka na zemlju krunisana je Rezolucijom o Vojvodini. Evropski parlament kao i prošle jeseni izražava duboku zabrinutost zbog ponovljenih slučajeva kršenja ljudskih prava pa se poziva vlast Srbije i Crne Gore na hitnu akciju. Dalje, predlaže se slanje posmatrača EU u pokrajinu jer “lokalne i centralne vlasti za proteklih godinu dana nisu uspele da unaprede poštovanje ljudskih prava niti da privredu pravdi one koji su činili izgrede”. Takođe, vlasti se pozivaju da ponovo uspostave autonomiju Vojvodine kakva je bila pre 1990. godine.

“Kriza u Vojvodini nas podseća na situaciju uoči rata u bivšoj Jugoslaviji. Netolerancija prema manjinama pokazuje da Srbi hoće etnički da očiste pokrajinu tako što diskriminišu pripadnike manjina i prećutno dozvoljavaju fizičko nasilje, kao i verbalne napade da bi primorali pripadnike manjina da napuste zemlju. EU ima političku odgovornost da zaustavi ovako opasan razvoj događaja u neposrednom susedstvu. Neophodno je izbeći pomirljivu politiku prema Srbiji jer ona krši osnovne vrednosti Evropske zajednice”, izjavio je posle usvajanja rezolucije mađarski poslanik Žolt Bečej.

Zanimljivo je da se sve dešava u trenutku objavljivanja izveštaja ugledne organizacije UNDP (Program za razvoj UN) koji je ove godine posvećen pitanjima multikulturizma i manjinskim pitanjima. Rezultati koji se odnose na društvenu distancu prema manjinama pokazali su da Srbi najmanju distancu pokazuju prema Mađarima. Moglo bi se reći da su im Mađari omiljeniji od pripadnika ostale 23 etničke zajednice koje u Srbiji čine trećinu ukupnog stanovništva. Istraživanje je pokazalo da najviše simpatija prema manjinama postoji u Vojvodini (65,3 odsto), a u Beogradu stav o pozitivnom uticaju manjina ima 55 odsto građana. Sve nabrojano, naravno, ne znači da su Srbi cvećke. Mnogi su svesni negativnog udela pripadnika sopstvene nacije i zato sa zebnjom očekuju kako će da se reši sudbinu Kosova i Metohije, šta će biti sa Republikom Srpskom, sa zajednicom Srbija i Crna Gora. Nije situacija idealna ni u Vojvodini ali posle svega što nam se dogodilo, ona i dalje može da služi za primer. Skoro kao onda kada je položaj mađarske manjine služio za primer a mađarska vlada ga koristila kao argument tražeći bolji položaj za svoju manjinu u Rumuniji i ondašnjoj Čehoslovačkoj.

Odmah posle usvajanja rezolucije Boris Tadić je posetio svog mađarskog kolegu Lasla Šljomu obećavši da će “srpska država učiniti sve da krivci za incidente koji su se dogodili u Vojvodini budu kažnjeni”. Izneo je zvaničan podatak da je u prošloj godini od 80 incidenata u Vojvodini koji su sudski procesuirani njih 13 okarakterisano kao etnički motivisano nasilje: “Krivci se moraju kazniti kako se ne bi pomislilo da je nasilje na etničkoj osnovi dozvoljeno. Ali, suštinski je važno da se incidenti koji nisu etnički motivisani ne tumače na taj način, niti da se preuveličavaju”, rekao je Tadić. Šljoma je izjavio da su napadi u Vojvodini izazvali veliku brigu u Mađarskoj ali da ne veruje da takve incidente podržava srpska vlada.

U Srbiji su, po običaju, rezolucijom bili zatečeni, ali je politički establišment ekspresno našao krivca – iza svega stoje mađarski desničari i lobi vojvođanskih Mađara čiji je nesumnjivi predvodnik Jožef Kasa. Još se pominju Andraš Agošton i Bela Tonković, predvodnik Hrvata u Vojvodini. Vojvođanski autonomaši su još uvek van sebe od sreće. Predsednik Skupštine Vojvodine Bojan Kostreš za NIN kaže: “Kada bi Vojvodini bili vraćeni svi alati autonomije, ona bi mnogo bolje mogla da upravlja međunacionalnim odnosima od republičke vlade. Kad to kažem, ne mislim da republička vlada ima loše namere već da mnogi političari koji žive i rade u Beogradu nemaju afinitet prema odnosima u Vojvodini jer se nikada nisu sretali sa takvim situacijama. Kada je Vojvodina imala autonomiju, nije bilo incidenata jer je pokrajinska administracija delovala preventivno. Zahtev za vraćanje autonomije jeste logičan zbog toga što je kriza u SFRJ počela protivustavnim oduzimanjem autonomije tako da samo njen povraćaj može da znači kraj krize.”

Naš sagovornik tvrdi da rezolucija predstavlja ozbiljno upozorenje vlastima u Beogradu. Momčilo Grubač, profesor Pravnog fakulteta u Novom Sadu, ističe, pak, da je reč o političkoj rezoluciji koja ne odgovara realnom stanju. “Ova rezolucija zasniva se i na podacima koji se odnose na slučajeve koji zaista predstavljaju kršenje ljudskih prava, ali ne iz razloga nacionalne netrpeljivosti. Žrtve jesu pripadnici manjina, ali u nekim slučajevima na koje se rezolucija oslanja, počinioci su i pripadnici iste manjine. Što se drugih slučajeva tiče, država se očigledno trudi da nijedan takav slučaj povreda manjinskih prava ne ostane bez sankcije, i ako na tom putu istraje, neće se razlikovati od ostalih pravnih država, uprkos povremenim incidentima.”

Aleksandar Vučić najavio je da SRS priprema rezoluciju o stanju u Vojvodini, koju će uskoro ponuditi i Skupštini Srbije i parlamentu državne zajednice. Radikali će tražiti da se utvrdi ko sve stoji iza inicijativa koje su dovele do rezolucije: “Neke političke partije koje nisu Mađari, već politički predstavnici, od kojih su neki upleteni u kriminal i korupciju, hoće po svaku cenu da prave političke probleme i Srbiji nanesu štetu.” NJegov kolega Milorad Mirčić kaže da je rezolucija ključni dokaz da pokrajinska vlast ne vodi dovoljno računa o međunacionalnim odnosima, kao ni o statusu nacionalnih manjina, što joj je osnovni zadatak. I zaista ako je stanje tako loše kao što evropski parlamentarci tvrde, kako je moguće da se od odgovornosti, na primer, izvuče prvi čovek pokrajinskog sekretarijata za tu oblast Tomaš Korhec, visoki funkcioner SVM-a?

Rasim LJajić, ministar za ljudska i manjinska prava, najavio je da će o pravima manjina u Vojvodini govoriti u Briselu 13. oktobra: “Ovo pitanje se otvorilo jer smo mi još ranjiva država. Naredne godine u Mađarskoj biće izbori, a ovo je odlučujuća tema za ubiranje poena.” Ne poričući da je u Vojvodini bilo pojedinačnih incidenata, on je kazao da je njihov broj pet puta manji u odnosu na prošlu godinu. Sa takvim njegovim stavom slažu se i svi predstavnici srpskih parlamentarnih stranaka.

Šta znači utvrditi istinu o etničkim incidentima?

“Ne mnogo i ne produktivno. Oni jesu realnost multietničkih prostora, opomena za državu, ali i za većinsku naciju. Reagovanje EU je ‘packa’ ovoj vlasti, sa manje ili više prava i argumenata. Ipak, nešto nije u redu u odnosima između većinske nacije i manjinskih zajednica. Da li je to na nivou incidenta ili stanja, na nivou slučajnosti ili konstantnosti – valja utvrditi. Međutim, ne radi se o predimenzioniranju, ili pak minimaliziranju, odnosno relativizaciji i zloupotrebi, već o izgradnji takvog socijalnog i političkog ambijenta u kojem će postojati kakvo-takvo poverenje od političke, stranačke arene, do svakodnevnog života. S tim što to ne dolazi samo od sebe, nego kao rezultat osmišljene, dugoročne i vrlo dosledne političko-socijalne aktivnosti”, reaguje za NIN Boško Kovačević, sociolog iz Subotice. I dodaje: “U kompoziciji vlasti u Srbiji na svim nivoima očito je da ne postoje institucije koje mogu preventivno delovati. Takođe se pokazuje da formirana nacionalna veća manjinskih zajednica to ne mogu zato što su samo ‘demokratski ukras’. Tako se stvara prostor političkim strankama i vođstvima manjinskih zajednica da (zlo)upotrebljavaju etničke incidente u svoju korist i da se nameću kao jedini medijator.”

Boško Kovačević kaže da incidenti jesu učestali otkako je mađarsko političko vođstvo ostalo nezastupljeno u parlamentu zbog visokog cenzusa. Kada su izostale promene u strukturi sudskih i represivnih organa države (policija), grafiti i incidenti su se umnožili. Prvo se počelo sa grafitima kojima su manjinske zajednice obaveštene da su neprijateljski element. “Pošto je politički establišment relativno olako prešao preko tih pojava, javili su se pojedinačni sukobi i tuča. Vidi se, dakle, da postoji postupnost u razvoju konfrontacija i sukoba na etnonacionalnoj osnovi.”

Do nedavne pojave “Pokreta 64 županije” ni najradikalniji politički zahtevi vojvođanskih Mađara nisu pominjali izdvajanje krajeva naseljenih mađarskim življem i njihovo priključivanje Mađarskoj. Sada se to aktuelizuje uprkos tome što su u Evropi etnička manjinska prava – kulturna prava u najširem smislu reči. Kod nas etničke manjine neprestano teže teritorijalnoj, a ne kulturnoj autonomiji. Manjinsku pripadnost shvataju pre svega u političko-državnim, a ne u kulturnim okvirima. Problem je u tome što se iz Evropskog parlamenta gleda krajnje blagonaklono.