Romani za sva vremena

Srpsko izdavaštvo posrće pod teretom komercijalizacije i nezaustavljive degradacije elementarnih standarda proizvodnje knjige. Takvo strmoglavljivanje, nažalost, stimulišu mediokritetska kulturna politika, površna i koruptivna medijska prezentacija produkcije i iščašeni kriterijumi tržišta. Novac i bahatost uzdigli su se iznad svih društvenih i kulturnih vrednosti i interesa i pomoću njih stiču se moć i slava, promocije i priznanja. Dobro razrađen i podmazan, taj mehanizam funkcioniše skoro besprekorno i stalno se drži pod kontrolom.

U tako sumornoj slici naših izdavačkih (ne)prilika naravno da je morala biti shvaćena kao prvorazredni kulturni presedan odluka žirija Saveta 50. međunarodnog beogradskog sajma knjiga da za “Izdavački poduhvat” 2005. godine proglasi Ediciju “10 + 10 romana” koju su objavili Zavod za uybenike i nastavna sredstva i redakcija NIN-a. Dva izdavača čija je prvenstvena orijentacija i zadatak štampanje uybenika i novina. Kojima, dakle, u osnovnu delatnost ne spada sabiranje i antologijsko kolekcioniranje srpskog književnog i naučnog korpusa što, inače, Zavod radi godinama. I koji investiraju u jedan sasvim neprofitabilan izdavački posao, iza kojeg bi svojim sredstvima trebalo da stoji, pre svega, država.

Ali, s obzirom na to da se s te strane nismo nadali nikakvoj podršci, a pogotovo ne finansijskoj, dobijanje najveće sajamske nagrade sasvim je dovoljna satisfakcija. Ona, ta nagrada, sasvim zasluženo obasjava jedan ogroman trud ne samo dva izdavača već i mnoštva književnih poslenika kakve, nije nikakva neskromnost reći, kod nas odavno nije uspeo da okupi nijedan izdavački projekat.

Zato, pođimo redom, s podacima koji najupečatljivije govore o tome kako je ostvaren izdavački poduhvat godine.

Najpre, valja reći da je na njegovoj realizaciji rađeno više od dve godine. I da je sve počelo od namere naše redakcije da na originalan način obeleži pola veka trajanja NIN-ove nagrade kritike za roman godine (1954-2004) koja uživa reputaciju našeg najvećeg književnog a možda i uopšte kulturnog priznanja. U tom nastojanju najpre nas je podržao i finansijski pomogao dugogodišnji ekskluzivni sponzor NIN-ove nagrade, Jubanka, danas član porodice Alpha bank group. Zatim smo, intuitivno naslućujući, od više zainteresovanih suizdavača, za partnera izabrali najboljeg, Zavod za uybenike i nastavna sredstva. Posle toga, uspeh je bio zagarantovan.

Prvi rezultat te saradnje bila je edicija “Deset najboljih (1954-2004)”, čijih je sedam knjiga objavljeno do početka prošlogodišnjeg Sajma knjiga a tri preostale do kraja te godine. Ona predstavlja najreprezentativniji izbor dela u ovom žanru objavljenih u poslednjih pola veka na prostoru bivše Jugoslavije. Izbor je sačinjen glasanjem četrdeset osmoro članova NIN-ovog žirija koji su od svih romana godine odabrali deset najboljih. Uređivački odbor te edicije sačinjavali su Petar Pijanović, Aleksandar Jerkov i Sava Dautović a pogovore za knjige koje su u njoj objavljene napisali su ugledni književni kritičari: Velimir Visković, Adrijana Marčetić, Radivoje Mikić, Milo Lompar, Tihomir Brajović, Mihajlo Pantić, Ivan Negrišorac, Gojko Božović, Aleksandar Jerkov i Petar Pijanović.

U toj ediciji, da podsetimo, deset veličanstvenih su:

Meša Selimović:

Derviš i smrt

Danilo Kiš:

Peščanik

Miloš Crnjanski:

Roman o Londonu

Milorad Pavić:

Hazarski rečnik

Borislav Pekić:

Hodočašće Arsenija Wegovana

Ranko Marinković:

Kiklop

Aleksandar Tišma:

Upotreba čoveka

Radoslav Petković:

Sudbina i komentari

Dobrica Ćosić:

Koreni

Slobodan Novak:

Mirisi, zlato i tamjan

Zatim, kako se iz raznih razloga dešavalo da NIN-ovu nagradu ne dobije uvek i najbolji roman, NIN i Zavod su ove godine angažovali deset kritičara (koji do sada nisu bili članovi NIN-ovih žirija) da i od nenagrađenih romana, takođe u razdoblju od 1954. do 2004. godine, sačine listu najboljih.

Tako su se u Off – NIN ediciji našli sledeći autori i knjige:

Ivo Andrić:

Prokleta avlija

Vladan Desnica:

Proljeća Ivana Galeba

Dragoslav Mihailović:

Kad su cvetale tikve

Miloš Crnjanski:

Druga knjiga Seoba

Boško Petrović:

Pevač

Rastko Petrović:

Dan šesti

Miodrag Bulatović:

Crveni petao leti prema nebu

Dobrilo Nenadić:

Dorotej

Svetislav Basara:

Fama o biciklistima

Miroslav Popović:

Sudbine

Pogovore za te knjige napisala su takođe vrhunska kritičarska pera: Nikola Milošević, Marko Nedić, Đorđije Vuković, Slavko Gordić, Radivoj Mikić, Tihomir Brajović, Petar Pijanović, Aleksandar Jovanović, Qubiša Jeremić i Slobodan Vladušić. Uređivački odbor edicije sačinjavaju: Petar Pijanović, Sava Dautović, Tihomir Brajović, Dragan Hamović i Nebojša Jovanović.

Ova kolekcija objavljena je uoči ovogodišnjeg Sajma knjiga i romani iz nje, sa onima iz prethodne, kako je to jednom prilikom rekao nezvanični glavni urednik ovog izdavačkog poduhvata, Petar Pijanović, čine jednu i nezaobilaznu antologiju romana za sva vremena. Popularno nazvana Edicija “10 + 10 romana” vrednovana je na sličan način i od sajamskog žirija, u čijem obrazloženju nagrade piše:

“Objavljivanjem deset najboljih romana koji su dobili NIN-ovu nagradu i deset romana koji ovu nagradu nisu dobili, ali su svojim umetničkim vrednostima zaslužili da je dobiju, ne samo da je ispravljeno više književnih nepravdi, nego je i sačinjena izvrsna antologija ovog žanra u nas u poslednjih pola veka.”