Ovde smo bar deset hiljada godina!

Akademik prof. dr Srboljub Živanović, antropolog, direktor Evropskog instituta za proučavanje drevnih Slovena u Londonu, održao je u oktobru predavanje u Domu kulture Studentski grad u Beogradu. Tim povodom NIN objavljuje intervju sa prof. Živanovićem.

Profesore, drago nam je da vas opet vidimo i čujemo u Beogradu. Šta je povod vašeg dolaska?

- Razlog mog sadašnjeg boravka u Beogradu je višestruk. Posetio sam Republiku Srpsku, učestvovao u osnivanju nevladine organizacije za proučavanje koncentracionog logora Jasenovac i genocida nad Srbima, Jevrejima i Romima, učestvovao na okruglom stolu posvećenom najnovijim zločinima Hrvata nad Srbima 1995. godine i prisustvovao pomenima žrtvama najnovijeg genocida nad Srbima u Novom Gradu, Kostajnici i Kozarskoj Dubici.

U Velikoj Plani, odnosno u Pokajnici, prisustvovao sam promociji najnovijeg, izvanredno opremljenog časopisa za kulturu: Koporinski zbornik, koji izdaje bratstvo Sv. Despota Stefana. Poznata imena iz naše nauke i kulture objavila su svoje priloge u ovom prvom broju.

Konačno, govorio sam danas na promociji novih izdanja mojih knjiga u Domu kulture Studentski grad u Beogradu (knjige “Medicinska antropologija” i “Bolesti drevnih ljudi” objavljene u izdavačkoj kući “Pešić i sinovi”).

Poznato nam je da ste vršili dugogodišnja antropološka i DNK istraživanja na paleolitskim i neolitskim nalazištima kao i srednjovekovnim nekropolama u Srbiji. Da li se u tim istraživanjima može pratiti kontinuitet civilizacija na ovom prostoru, odnosno da li postoji genetska sličnost čoveka iz praistorije, srpskog srednjeg veka i moderne Srbije?

- Stanovništvo šireg Podunavlja, uključujući i Balkansko poluostrvo, autohtono je na ovoj teritoriji i nije se tu doselilo iz nekih drugih krajeva, tzv. velikih seoba i naseljavanja Slovena nije bilo, bar ne u onom smislu kako nas uči germansko-nordijska škola. Antropološka ispitivanja brojnih nekropola u području Rasa, u Vojvodini, duž obe obale Dunava, u Trebeništu i Trnjanu u Panoniji i šire, to su sasvim sigurno dokazala. To stanovništvo vodi poreklo od kromanjonske rase, od koje su nastali i Dinarci i Pelazgi, a najnovija genetska istraživanja pokazuju da oni poseduju HLA B5, HLA B8 i HLA B35 gene. Ukupno ih ima preko 62 odsto u savremenom stanovništvu.

Možete li nam ukratko reći koje su bolesti drevnih ljudi?

- LJudi paleolita su dostizali vek od 70 godina, za razliku od neolitskog čoveka koji je imao znatno kraći vek (oko 30 godina). Savremena nauka smatra da je prelazak iz paleolita, tj. skupljačkog privređivanja, napravio tzv. neolitsku revoluciju kada je došlo do promene “sedelačkog” načina života, kao i do promene ekosistema. Poznato je da su ljudi paleolita patili od parazitskih zaraza, hepatitisa C i herpesa, ali su retko patili od karijesa. Već u neolitu, razvojem gušćih naseobina i većim kontaktom stanovništva, razvijaju se kapljične infekcije na koje ljudi još nisu bili imuni i smrtnost se znatno uvećava. Na primer, na nalazištima neolitskih stanovnika Vinčanske kulture većinu skeleta čine ostaci osoba mlađih od 25 godina. Zato se ranijim istraživačima činilo da su nosioci Vinčanske kulture pripadali nekoj drugoj rasnoj grupi jer su bili gracilniji, pa se tako razvila teorija o prodiranju neke mediteranske rase na Balkan. Uostalom, dnevnik arheologa Miloja Vasića (otkrio Vinčansku kulturu) sadrži opise kako robustnih tako i gracilnih skeleta za koje danas znamo da su istog porekla ali su pripadali mladoj populaciji.

Stanovništvo brojnih nalazišta u Đerdapu potiče od Kromanjonaca koji su tu živeli još pre više od deset hiljada godina – prema datovanju izvršenom u Britanskom muzeju u Londonu na osnovu C14 analize. Negde oko šest hiljada godina pre Hrista javljaju se prvi znaci brahikefalizacije ili prednje-zadnjeg skraćenja lobanje. To je proces koji se kasnije zapaža i u drugim delovima sveta i koji i dalje traje kod savremenog stanovništva.

Kada, po vašem mišljenju, možemo govoriti o nastanku civilizacija i šta to podrazumeva?

- Naša istraživanja vršena na Papui Novoj Gvineji potvrđuju da do nastanka civilizacija dolazi u periodu prelaska iz paleolita u neolit. Savremeni naučni multidisciplinarni pristup pretpostavlja mnogo raznih činilaca da bi se jedan period ljudskog razvoja nazvao civilizacijom. Pored utvrđivanja da je na određenom prostoru došlo do stalne “sedelačke” kulture i razvoja sedelačkog (a ne skupljačkog) privređivanja, značajni su razvoj zanata i umetnosti, a iznad svega pismenosti. Pismenost koja je nastala u Podunavlju, sa centrom u Vinči, oko 6000 – 5500. god. pre nove ere, kao i obilje artefakata nađenih u Srbiji, nesumnjiv su dokaz da se radi o jednoj razvijenoj civilizaciji. U tu svrhu trebalo bi koristiti radove arheologa Marije Gimbutas (Kalifornija, SAD) i, naravno, našeg profesora Radivoja Pešića.

Profesor Pešić je otkrio prve znake pisanja kod stanovnika Lepenskog vira u periodu prelaska iz paleolita u neolit. Dešifrovao je i razvijeno prapismo, poznato pod imenom “vinčansko pismo”, koje je najstarije poznato pismo u svetu. Poruke pisane “vinčanskim pismom” nađene su u nizu arheoloških nalazišta u našoj zemlji, a delom i u susednim zemljama.

Prema vašem izlaganju, izgleda da je i nauka u svetu odustala od germanske teorije XIX veka koja se oslanjala na tezu tzv. velikih seoba naroda (Slovena i Germana) u VI veku n.e. iz Azije u Evropu. Da li su moderna arheologija, antropologija i genetika u stanju da sruše antropološko-lingvističku mitologiju “germanske škole” XIX veka?

- Pre svega, treba verovati nauci. Upravo kao značajan dokaz takvog pomeranja navešću da je čak i zvanična nemačka antropologija nedavno odustala od “germanske škole”, i da sada naučno dokazuje da osnovni, preovlađujući supstrat nemačkog naroda predstavljaju Sloveni. Drugim rečima, to znači da su Germani kolonizovali i asimilovali Slovene, ali isto tako da su Sloveni bili autohtono stanovništvo na tim teritorijama, kao i to da su Srbi i Nemci veoma bliski odnosno srodni narodi. Uostalom, i u današnjoj nemačkoj topografiji lako su prepoznatljivi brojni toponimi slovensko-srpskog porekla.

Što se tiče seoba, naravno da je u toku više hiljada godina bilo seoba i kretanja ljudi, kao i upada Huna, Avara, Gota, Mayara i drugih koji su donosili svoju kulturu, nametali svoju vlast... ali genetski oni nisu mogli mnogo da utiču na većinsko autohtono stanovništvo koje se posle 6. veka naziva slovenskim. Kao što sam rekao, ovo stanovništvo se za više od 10 000 godina nije promenilo u svom osnovnom genetskom materijalu.

Inače, ime Sloven je prvi put upotrebljeno (zvanično) 552. godine u jednom pismu vizantijskog cara i “istoričara” Porfirogenita. Pre toga taj naziv nije ni postojao. Postojala su brojna plemena pod raznim imenima kao Vendi, Veneti, Singi, Sirbi, Jazigi... za koje mnogi istoričari tvrde da su prethodili nazivu Sloveni. Sami Rimljani nisu se mnogo trudili da otkriju ko sve živi na teritorijama koje su okupirali, pa su zato sve ljude u Dakiji nazivali Dačanima, u Trakiji Tračanima, u Panoniji Panoncima, u Iliriji Ilirima. Prema tome Iliri, na primer, nisu neki poseban narod već ljudi, ili mnoštvo plemena, koji su živeli u toj rimskoj kolonizovanoj provinciji. A što se tiče antropologije, dokazano je da potiču od autohtonog starosedelačkog stanovništva i da su genetski (etnički) istog porekla.

Možete li nam objasniti još nešto. Ko su Arijevci, a ko Semiti? Da li je to antropološki prihvatljiva kategorizacija?

- Tu terminologiju svakako možete naći u raznim svetskim izdanjima koja se tiču arheologije, istorije umetnosti, itd. Danas u antropologiji ona nije utemeljena. Moderna genetika je dokazala da se ljudske rase genetski neznatno razlikuju.

Da li su moderna antropologija i nauka došle do konačnog zaključka da je čovek postao od majmuna?

- I da i ne. Nažalost, još uvek postoji problem sa “karikom koja nedostaje”, odnosno pretkom koji bi bio direktno povezan sa majmunom.

U svetlu vaših izlaganja, želimo da vas pitamo šta mislite o činjenici da se Srpska akademija nauka i srpska nauka uopšte ne bave ovim problemom niti, oglašavaju u vezi s njim i to baš u ovom trenutku kada se srpski narod nalazi u ovako teškom geopolitičkom položaju? Ima se utisak kao da su naša istorija i nauka ostale u XIX veku i kao da je sve što je do sada istraženo i konačno?

- Teško pitanje. Nemam odgovor. Pitajte njih u Akademiji. Možda nemaju para.

Jelena Radojković