Bez zanosa

Nakon kratkog i u izvesnom smislu kontroverznog izleta u podneblje satiričnog angažmana (Mrena, 2002), u svom četvrtom romanu Milica Mićić-Dimovska vraća se onoj zaokupljenosti koja je, počev od Priča o ženi (1972) pa sve do Poslednjih zanosa Milice Stojadinović Srpkinje (1996), predstavljala svojevrsnu tematsku magistralu njenog pripovedaštva. Utočište je, dakle, intimna povest o ženskom u i dalje svekoliko muški ustrojenom svetu naše aktuelne savremenosti. Naratorka i glavna akterka ovog kratkog romana o promašenom životu pre bi, međutim, mogla da bude označena kao antijunakinja nego kao samosvesna junakinja ili pak heroina (post)feminističkog kova, budući da je njena rodno-polna razabranost svedena na ono što sama imenuje kao “nula-lice”, baš kao što je to slučaj i s njenom osujećenom i na svoj način izobličenom personalnošću, uostalom.

Reč je, prema tome, o svekolikom autsajderstvu, lišenom bilo kakve utehe i pribežišta i skoro mazohistički podvrgnutom muškim zahtevima i logici. Romanopiscu kao da, međutim, nije bilo dovoljno ovo temeljito “unižavanje” psihološki sapete i bespomoćne antijunakinje, pa su njenoj biološkoj i duševnoj marginalnosti pridruženi još i medicinsko, generičko i socijalno autsajderstvo u vidu porodične degeneracije, spojene sa ličnim suicidnim gestom i društvenom beznačajnošću. I sve ove promašenosti, pri tom, takođe proizilaze iz potpune inferiornosti u odnosu na muškarce i njihov svet, zaokružujući tako moguću sliku pripovedačice kao ultimativne žrtve koja istinski ne razume svoj egzistencijalni položaj.

Utočište je, zapravo, uz malo slobode moguće čitati i kao svojevrsni “produženi” i uz to diskretno polemički epilog Poslednjih zanosa MSS, dosad nesumnjivo najzapaženijeg pripovednog ostvarenja Milice Mićić-Dimovske. Jednako stilski brižljivo i na momente inventivno pisan, posebno u onim delovima koji tematizuju naratorkin unutrašnji svet i duboko simbolične snove, najnoviji roman, s druge strane, prikazuje moderno trezveno i pustošno “naličje” romantičke opsene na kojoj je dobrim delom počivala povest o nedovršenoj fruškogorskoj pesnikinji Milici Stojadinović. Ono, međutim, što je u Poslednjim zanosima bilo ostvareno kao složena i u najmanju ruku dvosmislena igra ironije i iluzije u retorski transparentno oblikovanom odnosu između autora i junaka, ovde je zamenjeno znatno ogoljenijim izražajnim horizontom koji tek podrazumeva relacije i značenja na pozadini jednoglasnog (samo)pripovedanja žene prikovane za bolnički krevet i ophrvane sopstvenom minornošću.

To je, ujedno, i ona tačka u kojoj se, po svemu sudeći, odlučuje čitalačka sudbina ovoga romana. Ostavljajući za sobom junakinju Zanosa..., čija značajnost velikim delom izvire iz konkretnog, manje-više poznatog i relevantnog kulturnoistorijskog konteksta, unutar kojega su njen romantičarski “idealan” sentiment i ženski gorljiv patriotizam sa blagonaklonom zadrškom prikazani kao pomalo zaboravljeni i zatajeni, ali diskretno katarzični znaci vremena, Milica Mićić-Dimovska uputila se “tankom žicom” s koje je čitaocu moguća tek rekonstrukcija opštih okolnosti i posredno, izvedeno razumevanje značaja prikazanih, u znatnoj meri degradiranih romanesknih figura, iako one pripadaju baš ovom dobu i senzibilitetu. Upotrebljavajući invalidnost, personalnu i imovinsku, ličnu i porodičnu, fizičku i duševnu, kao više puta varirani amblem koji, moglo bi se reći, u gotovo jednakoj razmeri pogađa i ženske i muške pripadnike klonuloga sveta bez zanosa i prkosa o kojemu pripoveda, a pri tom ipak i ovde insistirajući u “krupnom planu” na ženskoj vizuri i osujećenosti, autorka Utočišta nagoveštava, čini se, jednu perspektivu sveopšte kolektivne dekadencije i zaturenosti, u okviru koje slučaj samopotcenjujuće pripovedačice predstavlja tek neku vrstu antikatarzičnog vrhunca i “izvrnutog” ogledala vremena i naravi.

Utočište je, stoga, roman koji se, u jednoj interno “istorizovanoj” perspektivi, može razumeti kao krajnji čin osobenog i intrigantnog, decenijama dugog fikcionalnog istraživanja kolektivne svesti iz alternativno-autsajderskog ugla, ali u isti mah i kao štivo koje, zarad depatetizujućih i antiklimaksnih obeležja što neminovno proističu iz takve vrste spisateljske doslednosti i upornosti, po svoj prilici ipak neće uspeti da dosegne širu čitalačku sugestivnost i primamljivost, sada već desetleće starog, romana o književnoj i životnoj sudbini Milice Stojadinović Srpkinje.