Šlag na bečkoj torti

Ako Hrvatski državni sabor u Zagrebu odluči da svim Nemcima i Austrijancima nadoknadi štetu koju su kao folksdojčeri pretrpeli posle sloma nacizma u Evropi, hrvatska metropola ostaće bez većine svojih kulturnih obeležja. „Agramerski” šlag na bečkoj „zaher-torti” topi se ovih dana kao lanjski sneg, a jedna od nuspojava je i mogućnost da Albanija ostane bez svoje ambasade u Zagrebu. Razlozi su prozaične naravi. Sve nekretnine koje su izvorno u vlasništvu prvenstveno austrijskih folksdojčera smeštene su, poput zgrade albanske ambasade, u samom srcu Zagreba. Sve odreda pravi su arhitektonski biseri, a njihova je vrednost neprocenjiva.

Premijer Ivo Sanader dobio je ovih dana pismo iz Beča u kojem se od Vlade u Zagrebu zahteva da smesta obešteti austrijske građane koji su 1945. godine napustili Hrvatsku. Samo u Zagrebu vrednost njihove imovine procenjuje se na 200 miliona kuna (2 milijarde dinara), ali to su zvanični podaci vlade i pripadajućih ministarstava kojima ovde niko ne veruje. Najmanje im veruje predsednik Hrvatske Mesić, koji je zbog „austrijskog presedana Ive Sanadera” ovih dana uputio dramatičan proglas javnosti. Rečenica „građanke i građani”, kojom je prvi čovek Hrvatske započeo svoje predsedničko obraćanje stanovnicima zemlje, koja je oduvek gajila protivrečne emocije prema Beču i Pešti, bilo je dovoljno da se nacija uznemiri i da kreatori javnog mnenja počnu sa zlogukim prognozama o Robespjeru, „pakistanskom sindromu” vojnog udara ili, u najboljem slučaju, prevremenih izbora.

Suština nemile priče o obeštećenju austrijskih folksdojčera ipak ne zahteva sofisticirane političke analize. Vidljiva je prostim građanskim okom svakog od 4,5 miliona stanovnika Hrvatske. Austrija je najgorljivije podržala početak pregovora Hrvatske sa Evropskom unijom, pa je postalo prirodno da zauzvrat dobije bar frazu „Dank, Ostereich!”, ako je već Nemačkoj pre nekih dvanaestak godina zahvaljeno patetičnim „Dank, Deutschland!” Austrijanci su bili praktičniji i manje galantni od Nemaca, a politički i diplomatski kuloari u Zagrebu to pripisuju upornosti austrijske šefice diplomatije Ursule Plasnik. Oni koji Hrvatsku i dalje vide kao južnu pokrajinu habsburškog carstva i omiljeni letnjikovac Marije Terezije, odmah su shvatili s kojeg političkog lonca treba da se podigne poklopac da bi pravi motivi izašli na videlo. Pokazalo se da je to neimenovan, ali blizak prijatelj Ursule Plasnik, inače austrijski diplomata u Briselu, koji smatra da sve što se prostire od podnožja do vrha zagrebačke planine Medvednica tradicionalno pripada njemu i njegovoj porodici.

Stručnjaci za međunarodno pravo u kabinetu predsednika Mesića zajedno sa njegovim savetnikom Budimirom Lončarom zgrozili su se nad ovakvom vrstom politički privatnog ultimatuma. Stjepan Mesić odmah je konstatovao da Austrija u vreme Drugog svetskog rata nije bila međunarodno priznata država, nego tek poslušna pokrajina Hitlerovog Trećeg rajha. Imovina Nemaca i Austrijanaca koji su posle sloma nacizma napustili tadašnju Jugoslaviju uračunata je u ukupnu vrednost ratne štete koju je nemačka okupacija uzrokovala u tadašnjoj državi, a ta je šteta, prema Mesićevim rečima, nemerljiva.

Suprotno očekivanjima, „srbofila”, „jugonostalgičara”, “staru komunjaru” i „hrvatskog krvnika” Stjepana Mesića u stavovima i procenama podržala je i Hrvatska stranka prava Ante Đapića. Wihov predstavnik u nacionalnom parlamentu Tonči Tadić je bez po muke u arhivu Hrvatskog državnog sabora pronašao podatak da je SFRJ 19. marta 1980. sklopila sporazum sa Republikom Austrijom, u kojem se Austrija odrekla svih potraživanja svojih državljana vezanih za nacionalizovanu imovinu posle Drugog svetskog rata. Sporazum o obeštećenju austrijskih folksdojčera, prema procenama nezavisnih hrvatskih ekonomista, premašuje svotu od 120 miliona evra, a čak i tadašnji savezni ministar spoljnih poslova Austrije dr Vilibald Par svedoči da je 1980. godine potpisao sporazum kojim se Austrija 1980. godine odrekla prava na ratnu odštetu folksdojčerima.

Jedini zaključak koji se nameće u ovakvom političko-pravnom kontekstu je da je obeštećenje austrijskim folksdojčerima zapravo čin dobre volje vlade Hrvatske demokratske zajednice premijera Sanadera ili rezultat njegove ucenjenosti ulogom koju austrijska diplomatija uživa u Evropskoj uniji. U oba slučaja ishod je za Hrvatsku krajnje nepovoljan. Najpre zato što zemlja opterećena burnom prošlošću u različitim monarhijama i saveznim državama kojima je pripadala, ima žalosno mali manevarski prostor u evropskoj politici, a velike nostalgije prema “lijepoj austrofilskoj laži”, kako to cinično primećuju moderatori novog nacionalnog raspoloženja Hrvata. Tu je i nikada dovoljno ubedljivo odricanje od tradicije radnih akcija autoputa “Bratstvo-jedinstvo”, pruge “Brčko-Banovići”, ali i “Beograd-Bar”, gastronomska nostalgija za “leskovačkim vozovima” i melosom “južnih pruga”. Svečani i patetični taktovi Štrausovih valcera, čije ime Hrvati prevode kao Ivan, a Srbi kao Jovan, groteskno podvlači uzaludne balkanske žrtve koje su stupale u ritmu “Radeckog marša”.

Ko se grozi nostalgične prošlosti i nacionalne patetike okušaće se u ekonomskoj aritmetici i domaćoj statistici. Nijedna od njih ne opravdava galantne ponude zvaničnog Zagreba austrijskim folksdojčerima. Inostrani dug današnje Republike Hrvatske iznosi 30 milijardi dolara.

Gimnazijski profesori sa četrdeset godina radnog staža u penziju odlaze sa hiljadu kuna, od čega u Zagrebu trideset dana mogu da prežive o hlebu i vodi, ne plaćajući režije. Kako se u takvim prilikama namerava ispuniti svečano obećanje evropskog yentlmena Sanadera “jakoj ženi austrijske diplomatije” Ursuli Plasnik, videće se u budućim previranjima na političkoj sceni Hrvatske.