Voz senki

Problem migrantske krize koji utiče na evropski kontinent postao je inspirišuća tema mnogim umetnicima na Venecijanskom bijenalu. Jedan od projekata na Bijenalu koji se bavi tom temom i povezuje istorijske činjenice sa poetičkom vizijom voza, jeste rad Nike Autor u slovenačkom paviljonu izloženom u venecijanskom Arsenalu. Filmski dnevnik je vrsta ekspresivnog izražavanja koja se koristila tokom šezdesetih i sedamdesetih godina prošlog veka, kada su umetnici istraživali političku i estetsku elastičnost ovog žanra. Na engleskom reč reel označava rolnu, predmet koji se brzo kreće. Filmski dnevnik ili žurnal koristio se u svrsi propagande. Danas se smatra arhaičnom formom izražavanja, međutim slovenačka umetnica Nika Autor nas podseća na ovu vrstu ekspresivnog jezika u kome već neko vreme istražuje granice. Nika Autor pripada neformalnom kolektivu umetnika i teoretičara Newsreel Front koji se bave pitanjima ikonskih slika filmske umetnosti i istoriji predstavljanja slika, kao i slikama koje su postale deo kolektivne kulture. Ona ispituje poreklo informacije, način na koji su istorijski događaji predstavljeni masama i opipava granice nevidljivog i sakrivenog u industriji informisanja. Newsreel Front se bavi istraživanjem informacija koje dominantne medije ne prenose. Ideja kontriranja dominantnim informacijama koje su utemeljene putem glavnih medija je cilj slovenačkog neformalnog kolektiva. Autor vidi umetničku praksu kao misao o socijalnoj realnosti koja daje mogućnost izoštravanja kritičkog mišljenja. Autor putem rada Newsreel 63: The Train of Shadows komponuje vezu sa trenutnim događajima i teškoćama koje apeluju na akciju. Umetnica razmišlja takođe i o poreklu slika i moći stvaranja priča putem slika koje su ostavile svoj trag u istoriji. U radu koji je izložen na Bijenalu, predstavljen je kolaž istorijskih filmova koji su pričali o migraciji prošlog veka na prostorima Jugoslavije. NJen rad se fokusira na jedan specifičan istorijski narativ. Koristi kao polaznu tačku - putovanja u vozu. Glavni fokus je poznata železnička putanja Beograd – LJubljana, gde su se nekadašnji radnici kretali na ovoj relaciji svakodnevno, a danas umesto u vagonima vidimo snimak dva sirijska migranta koji ilegalno putuju između vagona, u neudobnom i bučnom prostoru, na tankoj granici od smrti. Voz je simbolično predstavljen kao prevozno sredstvo koje vodi ka boljem i kvalitetnijem životu, simbol nade i promene. Nika Autor kombinuje romantičnu viziju putovanja vozom ka novom životu, paralelno uzimajući u obzir opasnu situaciju koja se danas događa na prostorima Balkana. Ona postavlja dve paralelne stvarnosti i pitanja o socijalnim promenama. Sa jedne strane Grčka pokazuje mnogobrojne slabosti da kontroliše ovu krizu uz podršku EU u skladu sa međunarodnim i evropskim standardima, dok s druge Mađarska podiže zidove i stavlja oštru žicu, a i donosi zakone suprotne osnovama međunarodnog izbegličkog prava i ljudskih prava. Iako koristi mnoge poznate filmove u montaži (od filma Dolazak voza na stanicu braće Limijer do jugoslovenskih filmova), vizuelni zapis ne predstavlja pokušaj umetnice da ilustruje Holivud ili sjajne dane jugoslovenskog filma, nego je prikazano detaljno studijsko istraživanje koje se bavi angažovanjem i otvaranjem aktuelnog problema koji se tiče svih nas. Preuzeti filmski zapisi poznatih filmova gde su vozovi simbolično prikazani kao nada ka novom životu (braća Lumijer, Godar, Antonioni, Čaplin), paralelno su upoređeni sa pronađenim snimcima dva migranta između vagona koji su snimili svoje kretanje mobilnim telefonom. Filmski dnevnik je osnažen narativnim sadržajem koji otvara pitanja naše odgovornosti, čak iako nismo izabrali ovakav sled događaja. Crno-beli zapisi filmskih remek-dela koji su ušli u istoriju filma, često su projektovani na belom platnu, koje je podeljeno na višestruke kvadrate. Tim postupkom nam umetnica ukazuje na neke detalje iz filmova, ističe sliku voza u pokretu, ili putem fragmentacije i fokusiranja skreće pažnju na određene detalje. Želja da se prikaže nevidljivo i sakriveno jasno je prikazana u ovoj umetničkoj igri. Medijska estetika koja promoviše globalnu hegemoniju je upravo materijal sa kojim i umetnica Nika Autor radi, ne pokušavajući da istakne propagandu već assemblage istorijskih slika, povezanih sa zimskim pejzažom Slovenije i migranata koju su dospeli do neke nedefinisane tačke. U poslednjem delu filmskog dnevnika vidimo migrante koji se na hladnoj zimi tuširaju kofama vruće vode, nasred otvorenog prostora, možda u blizini železničke stanice u LJubljani. Za razliku od slika koje pokušavaju da predstave fokus stvarnosti, kadrovi Nike Autor nam šapuću o onome šta se dešava iza prikazanih slika. Igra između stvarnosti i fikcije, vidljivog i nevidljivog teraju nas na razmišljanja o činjenicama i njihovim simulacijama. Nika Autor nam ističe stvarne činjenice koje nas okružuju, ali ih predstavlja u igri montaže, kolaža dokumenata i političkih pozicija. Otvara nam pitanja nekadašnjeg jugoslovenskog identiteta koji je danas problematična i neshvaćena tema u zapadnoevropskoj zajednici. Hoće li i današnji migranti isto tako imati problem autodefinicije u birokratskim sistemima vladajućih hegemonija? Možemo li imati uticaj na njihovo kretanje na našim prostorima kao zajednica koja je na neki način prošla slične teškoće? Jedinstvenost ovog rada jeste veza koja je izgrađena između antitradicionalne forme informisanja putem filmskog dnevnika i narativnog sadržaja eksperimentalnog filma koji vodi gledaoce da popune bele, sakrivene kadrove mislima i idejama. Kroz njen rad otvaraju se pitanja stvarnosti i istine. Umetničkim postupkom postavlja se pitanje slike u krizi, a i možemo primetiti da i sama slika postaje migrirajuća. Ta slika istražuje istinu u ovoj socijalnoj krizi, ali i postavlja kritičnost nad pojmom istinitosti i njenu dimenziju jedinstvenosti, ali ponekad i površnu naraciju stvarnosti. U montažnom procesu ona pronalazi slike koje su čitljive, informišuće i sposobne da opišu jedan istorijski momenat ili precizan događaj.