Vuk sa Stenforda

Huverov institut, biblioteka i arhiv, zasebna su celina u okviru Univerziteta Stenford. Huverov toranj, najpoznatija građevina ovog instituta, koji postoji skoro 80 godina, sa svojih 87 metara visine, uzdiže se nad svim ostalim građevinama, i dominira čitavim krajolikom stvarajući nezaboravnu sliku ovog područja. Pored tornja nalaze se zgrade novijeg datuma u čijim se depoima, na dva nivoa ispod zemlje, čuva obilje materijala koji je prikupljan kroz čitavu istoriju arhiva i biblioteke. Osim podzemnog magacinskog prostora, nad zemljom se nalaze sale za sastanke i konferencije, veliki broj kancelarija i pratećih prostorija. Svaka od ovih prostorija nosi intimnu ispovest o vremenima koja su prošla, o značajnim delima i ljudima koji su na ovom mestu boravili i stvarali. Osnivač, Herbert Huver, bio je predsednik SAD u periodu 1929-1933. godine. Na primeru zdanja, koja nose imena osnivača i njegove supruge Lu Henri, koja se naročito bavila proučavanjem Dalekog istoka, Anenberg sale za konferencije koja je posvećena DŽordžu Šulcu, ili auditorijuma DŽona Štaufera, vidi se opredeljenje Huverovog instituta da značajna imena ne smeju biti zaboravljena kao i iskrena namera da tako zaista i bude. Poput nekakve oronule srednjovekovne građevine u čijoj su se unutrašnjosti zadržale freske, još uvek živih boja, tako i prostorija sa brojem 238, u zgradi Lu Henri Huver, iza svojih neobeleženih vrata, čuva svoje boje i od trenutka ulaska ostavlja veoma jak utisak na posetioca. Čitav jedan zid prekriven knjigama, u uglu bronzani kip dva kozaka, rad ruskog vajara Evgenija Aleksandroviča Lansera, a na sredini sobe veliki okrugli sto i oko njega postavljene stolice. Umesto prozora, sobom dominira slika jednog Vuka. Ulje na platnu, rad Ivanke Gavanski, verovatno nastao na osnovu litografije Jozefa Krihubera. Čovek u sedećem položaju, dugih sedih brkova, sa fesom na glavi i odelom karakterističnim za Evropu sredine 19. veka. Na grudima mu je carsko, austrijsko, odlikovanje. U desnoj ruci pero, u levoj hartija. Na ramu učvršćena pločica sa natpisom: Vuk Stefanović Karadžić: Otac modernog srpskog jezika i književnosti. Knjige u vitrini i na policama pripadaju različitim edicijama i njihov veliki deo je štampan srpskom ćirilicom. Tu su knjige Srpske književne zadruge, tomovi Srpskog književnog glasnika, sabrana dela Branislava Nušića, Branka Ćopića, Oskara Daviča, Miloša Crnjanskog, Ive Andrića, Dositeja Obradovića... Svaka od knjiga ove kolekcije na prvoj stranici nosi pečat sa imenom zadužbinara ili nalepnicu slične sadržine. Informacija se nalazi i na srebrnoj tabli preko puta ulaznih vrata - soba Todora i Anđe Polić. Saznajemo da je istorija ove sobe duga skoro koliko i istorija zgrade u kojoj se nalazi i počinje 16. marta 1968, a osnovna je namena sećanje na književnost i kulturu srpskog naroda. Po podacima kojima raspolaže Rade Likić, Todor ili Tom Polić rođen je u okolini Trebinja. Po Vejkinu, radio je u građevinskom preduzeću gde je ubrzo postao nadzornik. Osnovao je zatim svoju kompaniju i uspešno, zajedno sa svojom suprugom Anđom, vodio posao. Anđa Polić, rođena u Kaliforniji, a po ocu poreklom iz LJubinja, bila je veoma angažovana na pomoći izgradnje srpskih crkava, dečjih kampova i pomaganju dobrotvornih organizacija. Zbog toga je među Srbima Kalifornije ostala poznata kao „kuma Anđa“. Pored brojnih dobročinstava i zadužbina Polića ostala je i ova - Srpska soba. Prvi pomen o sobi nalazimo u pismu koje Glen Kembel, upravnik Huverovog instituta od 1960, šalje Todoru Poliću, jula 1964. Važna osoba za ovu korespodenciju je Milorad Drašković, dugogodišnji istraživač-saradnik Huverovog instituta. Iz pisma otkrivamo da je Drašković podelio ideju o stvaranju posebnog seminara za proučavanje komunizma u Jugoslaviji sa Kembelom, odnosno sobe posvećene materijalu iz Srbije i Jugoslavije, koja ne bi imala premca u SAD. Od ovog pisma prošlo je skoro četiri godine kada je, marta 1968, organizovana svečanost posvećivanja legata porodice Polić. Na svečanosti, uz veliki broj zvanica, otvorena je soba Todora i Anđe Polić. Tadašnji guverner Kalifornije, a potonji predsednik SAD, Ronald Regan, tom prilikom je napisao: „LJudi poput Todora Polića zaslužuju zahvalnost za pomoć obrazovnih institucija, ali posebno zbog toga što njihova dela dokazuju šta preduzimljivi građani mogu postići u slobodnom društvu“. Na svečanosti Kembel je istakao očuvanje Amerike kao „nacije nacija“ čemu doprinosi i „ovaj srpski dan na Stenfordu“. Milorad Drašković je okupljene upoznao sa planovima koji su vezani za budućnost ove sobe i seminara, dr Radoje Vukčević, profesor Vilks koledža, podelio je sa okupljenima izvode iz biografije Todora Polića, a Aleks Dragnić, profesor Vanderbild univerziteta, održao je govor na temu „Srbi u potrazi za slobodom“, u kome je izneo najznačajnije trenutke iz burne istorije Srba i srpske države. U svom govoru dr Robert H. Mekdauel, bivši vojni obaveštajac i vođa američke misije u štabu Jugoslovenske vojske u otadžbini, istakao je važnost Balkanskog poluostrva u svetskim ratovima i naročito komentarisao američku politiku i odnos prema ovom području i čitavoj istočnoj Evropi. Danas, na pedesetu godišnjicu posvećivanja ove sobe, sa novim tehnologijama dolaze nove tendencije i trendovi u zaštiti i očuvanju kulturne baštine i u skladu sa njima razumljivi i poželjni novi plan razvoja - u kome je izgradnja nove zgrade na mestu stare. Čuvajući sećanje na porodicu Polić, institucija je sačuvala i mali deo srpske kulture i istorije za inspiraciju budućih generacija. Soba bez prozora (van vremena i prostora), na drugom spratu zgrade Lu Henri Huver, prepuna knjiga, koje predstavljaju važan deo identiteta ljudi sa prostora bivše Jugoslavije, a najviše Srba, pisanih onim pismom koje se prvo uči u školama, a ispod slike poznatog i dragog lika koji je pismo stvorio, čini da se bar jedan delić svog boravka u SAD osećamo - baš kao kod kuće.