Kralj, princ i predsednik Norodom Sihanuk ponudio se da posle više od dvadeset godina svedoči protiv vođa crvenih Kmera, optuženih da su krivi zbog ubistva milion i po svojih sunarodnika

      Kada se polovinom aprila navršilo tačno 25 godina od pobedničkog ulaska Narodnooslobodilačke vojske crvenih Kmera u kambodžansku prestonicu Pnom Pen, premijer Hun Sen prihvatio je sugestiju kralja Norodoma Sihanuka (1922) i saglasio se sa učešćem stranih pravnika u predstojećem suđenju liderima tog negdašnjeg ultralevičarskog režima koji su okrivljeni da su u kratkom periodu na vlasti (1975-1979) izazvali smrt i nestanak oko milion i po svojih sunarodnika. Posle sastanka sa generalnim sekretarom Ujedinjenih nacija Kofijem Ananom, Hun Sen je objavio da će u budućem prvostepenom sudskom veću, koje treba da radi po kambodžanskom zakonu, biti dvoje domaćih sudija i troje stranih, dok će u apelacionom sudu odlučivati trojica domaćih i dvojica stranaca. Ali, presude će važiti samo ako za njih glasa barem četvoro.
       Ujedinjene nacije, koje već godinama pritiskaju Kambodžu da se pred lice pravde izvedu tvorci i realizatori izrazito surovog političkog uređenja nazvanog "polja smrti", odustale su od ideje da se procesi osumnjičenima za genocid, zločine protiv čovečnosti i zločine protiv civilnog stanovništva, vode izvan zemlje gde su počinjeni. Međutim, zbog sumnje u neutralnost i sposobnost kambodžanskog pravosuđa da se suoči sa izuzetno ozbiljnim slučajevima, Ujedinjene nacije, a posebno Sjedinjene Američke Države, neprekidno su insistirale na tome da se tim tužilaca i sudija mora ojačati i međunarodnim pravnim autoritetima.
      
       Crveni Kmeri
       Sam kralj Sihanuk, koji u političkom životu Kambodže učestvuje još od 1941. godine i uživa veliko poštovanje naroda, izrazio je spremnost da se privatno pojavi na suđenju i kao svedok optužbe objasni svoje ranije veze sa radikalnim komunistima - crvenim Kmerima i njihovom političkom praksom. Uprkos jezivim zločinima koji su učinjeni tokom tri i po godine brutalne vladavine inspirisane ekstremnim tumačenjem misli nekadašnjeg kineskog komunističkog vođe Mao Cedunga, dosad niko od istaknutih aktera nije kažnjen, delom i zato što su i mnogi članovi aktuelne političke elite svojevremeno bili pripadnici crvenih Kmera. Prvi čovek režima "polja smrti" Pol Pot umro je 1998, ubrzo nakon što ga je vojska otkrila u tajnoj bazi blizu granice sa Tajlandom. Njegov komandant oružanih snaga Ta Mok i glavni egzekutor Kang Jeu Kek, jesu pritvoreni, ali mnogi drugi saborci visokih činova i funkcija i dalje mirno žive u neprohodnim tropskim područjima. Vlada je tek 1996. preuzela punu kontrolu nad gradom Pailin, čvrstim uporištem crvenih Kmera, a još dve naredne godine trajale su borbene akcije najupornijih komandira i fanatičnih gerilaca.
       Pre nego što su crveni Kmeri u Pnom Penu zaveli svoju upravu, Kambodžu je pet godina razdirao građanski rat započet vojnim pučem u kome je proamerički general Lon Nol u martu 1970, zbacio dotadašnjeg šefa države princa Norodoma Sihanuka i proterao ga u Peking. Pobeda komunističkih ustanika, s kojima je sarađivao i sam princ iz egzila, mnogima je zakratko izgledala kao obnova oaze mira koju je Sihanuk dugo uspevao da održi u neutralnosti uprkos žestokim sukobima u susednom Vijetnamu. Međutim, država je dobila drugačiji ustav i nacionalni naziv Demokratska Kampučija, i ubrzo je totalitarna nova vlast, u akciji "povratak zemlji", započela hitno raseljavanje oko 800 hiljada stanovnika prestonice i njihovu prekvalifikaciju u poljoprivredne radnike u kolektivizovanim selima. Tokom sedam dana Pnom Pen i svi drugi gradovi su potpuno ispražnjeni. Sihanuk se vratio, ali samo da bi bio smešten u kućni pritvor i potom prinuđen da podnese ostavku, jer se nekadašnji učitelj Pol Pot predstavio kao šef države i kao premijer.
      
       Borba protiv izdajnika
       Nameravajući da istovremeno izgrade najčistije komunističko društvo na svetu i dupliraju rod pirinča, crveni Kmeri su, kao klasne neprijatelje, ali i sabotere, fizički likvidirali najobrazovaniju gradsku elitu. U močvarama se masovno umiralo od gladi i bolesti, ukinuta je svaka imovina, nestale su škole, bolnice, trgovina, novac i odeća. Prestalo je štampanje knjiga i novina, a cela zemlja sa osam miliona žitelja, postrojena je u besplatne radne brigade i obučena u crne gaće i bluze od pamučnog satena. U borbi protiv izdajnika, organi Komunističke partije u Pnom Penu likvidirali su oko 20 hiljada sumnjivih lica, a procene broja žrtava sežu i do 15 odsto ukupnog stanovništva.
       U decembru 1978, Vijetnam je izvršio invaziju na Kambodžu i za dve nedelje potpuno preuzeo kontrolu postavivši u Pnom Penu marionetsku vladu. Formirala su se tri pokreta otpora, od kojih su, dotad vladajući crveni Kmeri, ostali u okupiranoj zemlji kao najefektnija, mada jednako bezobzirna i surova snaga. Opet u emigraciji, Sihanuk je osudio akciju Vijetnama, ali je raskrstio i sa komunistima, još otežavši sebi pokušaje da objedini sve patriotske grupe. Tek međunarodna blokada i ruska obustava pomoći Vijetnamcima pokazale su se kao uspešan metod kojim je okupaciona armija naterana da se povuče. U svojstvu koordinatora vlade iz egzila, Sihanuk je 1991. u oslobođenoj Kambodži zadobio mesto predsednika Vrhovnog nacionalnog veća, a nakon donošenja novog ustava 1993. ponovo je izabran za kralja, što je i bio pre više od pedeset godina.
      
       RADOVAN POCIN