NAZIV: Pesnički postupak
AUTOR: Radivoje Mikić
IZDAVAČ: Narodna knjiga, Beograd 1999.

      Bogdan A. Popović
      
       Ogledi složeni u ovu knjigu mogu se - veli autor u Belešci - smatrati produžetkom istraživanja započetih u prethodnoj (Pesma: tekst i kontekst, 1996), a ona je, opet, svojevremeno naznačena kao nastavak prve u ovom nizu (Jezik poezije, 1990). Reč je, očigledno, o trima knjigama u kojima su predmeti analize koliko i analitički postupci komplementarni. U novoj se kritičar usredsređuje na "elemente i efekte koji proizlaze iz primenjenih sredstava", na pesnički postupak. Najvećma stoga što je, kako drži, u tumačenjima lirskih tvorevina ova problematika vremenom izgubila na značaju (prešla je u naratologiju), pa je valja reafirmisati. Utoliko pre što potreba za analitičkim oruđem pogodnim za tumačenje celine oblikovanih poduhvata svakako nije manja no što je bila.
       Prednosti kritičkog metoda kojim se Mikić koristi - poređene sa mogućnostima i učincima ovdašnjih tradicionalističkih pristupa modernoj poeziji, pogotovu - već smo bili u prilici da istaknemo. Koliko da podsetimo, prevashodno je zasnovan na iskustvima i tekovinama ruskih formalista i teoretičara koji im slede. Efikasan metod primenjen od strane kompetentnog kritičara u ovim ogledima ishoduje tumačenjima od neporecive vrednosti, pronicanjima od prvorazrednog značaja. Između ostalog i zato što, u najboljim tekstovima, nije na delu puko raščlanjavanje tzv. tehničkih pojedinosti u sklopu pesničkog postupka. Kad je to mogućno, rečene se pojedinosti nastoje dovesti u vezu sa poetikom odgovarajuće epohe, poetski tekst se želi književnoistorijski situirati. Kritičar se, štaviše, trudi da iz vida ne izgubi ulogu oblikovnog postupka u modelovanju tematske ravni dela... Šta je, onda, to što ovde tretirani autori čine ne bi li, kako to Mikić lepo formuliše, prirodnu činjenicu unapredili do stepena estetske činjenice?
       Kod Rastka Petrovića je, na primer, uočljiv "prelaz sa jednog na drugi tip opisa"... "nagli prelazak" iz doslovnosti na "tropičnu ravan". Odustajući od "elemenata empirije", Nastasijević se okreće "doživljaju duha". Vasko Popa se, dočim, "sistematski udaljava od prvobitnih modela jezičkog imenovanja da bi stigao u prostor u kome više ne deluju mimetička pravila". U pesmi Ivana Lalića "smenjuju se dve vrste lirskog govora" (vrlo često, obe u okrilju duhovnosti, kulture, umetnosti) - deskriptivna "u užem smislu" i nastojanje da se "sve što je uneto u deskripciju protumači, da mu se da opštiji smisao". Hristićevo "govorno lice" se nalazi u "tzv. empirijskom okruženju", ali se ono "kreće i kroz sadržaje koji dolaze iz književnosti i kulture uopšte". Kod Radovića je posredi "prenošenje predmeta opisa iz empirijske u kulturno-istorijsku ravan". A kod Tešića nalazimo "prelaze sa jedne ravni opisa na drugu", on beleži... "prelazak stvari i pojava iz materijalnog sveta u svet duhovnih suština, svet pamćenja i kulture".
       Treba li naglašavati, složenost i razgranatost kritičarovih analiza nanizani citati ne mogu da nagoveste. Pri svemu, oni naznačuju neke od osnovnih intencija pesničkog postupka autora o kojima ide govor. Sudimo li po njima, lako bismo mogli zaključiti da Tešić, u suštini, smera isto, ili vrlo slično što i Radović, da se Radović ne razlikuje bogzna koliko od Lalića i Hristića, a ova dvojica od Pope koji je, sa svoje strane, na tragu Nastasijevića i Rastka Petrovića... Hoće se, naime, reći sledeće: praktikovanje disciplinarnih metoda, smišljenih da (pored ostalog) budu pouzdano sredstvo za diferenciranje pesničkih pojava, nije bezbedno od ponavljanja koja zamagljuju specifičnosti, od metodoloških i terminoloških klišea, od svedenosti instrumentarija.