Sedamdesete godine ušle su u istoriju kao godine detanta, slabljenja hladnog rata. Sve češće se tada govorilo o saradnji u raznim oblastima. "Sojuz" i "Apolo" označili su početak saradnje u kosmosu

      Principi međunarodne saradnje u kosmosu fiksirani su pre 25 godina u sovjetsko-američkom programu "Sojuz-Apolo". Ti principi i danas igraju svoju ulogu u očuvanju mira i stabilnosti u okolozemaljskom kosmičkom prostoru. Prilikom opisivanja događaja iz jula 1975. godine moramo u više navrata upotrebiti reč "prvi put". Naime, po prvi put tada se dogodilo spajanje u orbiti ranije inkopatibilnih brodova. Po prvi put u kosmosu radila je sovjetsko-američka posada. Po prvi put je upravljanje kosmičkim letom obavljano iz dva centra. Tako su i udareni temelji saradnje u kosmosu koja je dovela do najkrupnijeg projekta današnjice - stvaranja Međunarodne kosmičke stanice (MKS). Sedamdesete godine ušle su u istoriju kao godine detanta - slabljenja hladnog rata. Sve češće se tada govorilo o saradnji u raznim oblastima. Tako se stiglo i do kosmosa.
       Početkom 70-ih godina američka kosmonautika suočila se sa velikim problemima. Najpre je obustavljena realizacija programa "Apolo", okončala je svoj devetomesečni boravak u orbiti jedina američka orbitalna stanica "Skajlab". Letovi šatlova planirani su tek u 1978. godini. I u očekivanju tog momenta u nacionalnom kosmičkom programu SAD dugih šest godina nisu planirani pilotirani letovi. Amerikancima je pretilo da izgube tempo u osvajanju kosmosa, pa im je zato program "Sojuz - Apolo" došao kao dar s neba. Sama ideja nastala je kada se dogodila havarija prilikom jednog od američkih kosmičkih letova. Njima je tada sinulo da bi u ekstremnim situacijama mogli pomoći Rusi, ali je za to bilo potrebno spajanje američkog i sovjetskog broda, čiju mogućnost njihovi tvorci nisu predvideli.
       Tri godine trajala je priprema za istorijsko spajanje. Tri godine su radili konstruktori i inženjeri, trenirali i delili iskustva sovjetski kosmonauti i američki astronauti. Tada su stručnjaci izjavili da taj eksperiment predstavlja ne samo demonstraciju mogućnosti priticanja u pomoć u kosmosu jednih drugima, nego i dokaz da se zajednički mogu graditi velike kosmičke platforme, krupni objekti za izvođenje jedinstvenih eksperimenata u interesu čitavog čovečanstva. Petnaestog jula 1975. godine u 15 časova i 20 minuta startovao je "Sojuz". "Apolo" je krenuo posle njega za nešto više od sedam časova. Njihovo spajanje, koje se dogodilo iznad Biskajskog zaliva u 19 časova i 9 minuta 17. jula, pratilo je na svojim televizijskim ekranima oko milijardu ljudi na Zemlji, koji su bili svedoci prvog rukovanja u kosmosu komandanata dva kosmička broda - Alekseja Leonova i Tomasa Staforda. Stručnjaci tvrde da je u tom trenutku jedinstveni kompleks "Sojuz-Apolo" leteo iznad Elbe, na teritoriji Nemačke, gde se 1945. godine dogodio i istorijski susret sovjetskih i američkih vojnika koji su oslobađali Evropu od fašizma. Zajednički let trajao je dva dana. Brodovi su razdvojeni 19. jula, a 21. jula "Sojuz" se spustio na teritoriju SSSR. 25. jula "Apolo" je aterirao u Tihom okeanu. I od tog perioda, kada se radi o saradnji, najčešće su upotrebljavane reči "rusko-američka" saradnja u kosmosu. U okvirima pripreme za rad na MKS američki astronauti su proveli na ruskoj kosmičkoj stanici "Mir" duže od 2,5 godine, a ruski kosmonauti su osvojili američke šatlove. Bez obzira na to što je mnogo toga u kosmosu postalo komercijalno isplativim i na oštru konkurenciju komercijalnih usluga na formiranom svetskom tržištu, obe kosmičke države smatraju potrebnim da nastave uzajamno korisnu saradnju. Njen vrhunac predstavlja izgradnja Međunarodne kosmičke stanice. Ove godine, 12. jula lansiran je osnovni blok MKS, stvoren u Rusiji i izveden na orbitu pomoću ruske rakete-nosača "Proton-K". Namenjen je za komforan život posada i uskoro treba da se spoji sa delom stanice koja se nalazi u kosmosu od 1998. godine. Pre 25 godina poznati sovjetski stručnjak u oblasti kosmičke medicine Oleg Gazenko izneo je predlog, koji je danas naročito aktuelan. Po tradiciji, u Rusiji se upotrebljava reč "kosmonaut", a u SAD - "astronaut". Nakon uspešnog spajanja stanica "Sojuz" i "Apolo", akademik Gazenko je predložio da se posade budućih međunarodnih pilotiranih stanica nazivaju "astrokosmonautima". Možda će upravo tako i nazvati one koji ove godine treba da započnu stalni posao na Međunarodnoj kosmičkoj stanici.
      
       LJUBOV SOBOLJEVSKA
       (RIA "Novosti")