NAZIV IZLOŽBE: Radovi na papiru
AUTOR: Branko Filipović Filo
Galerija Kulturnog centra Beograda

      Đorđe Kadijević
      
       U drugoj po redu posmrtnoj izložbi slika iz zaostavštine Branka Filipovića Fila (1924-1997) u galeriji beogradskog Kulturnog centra, prvi put su prezentirani radovi na papiru malog formata koji potiču iz sredine pedesetih godina. Ti radovi predstavljaju značajno svedočanstvo o onoj fazi u Filovom umetničkom razvoju u kojoj je on "ušao" u prostor likovne apstrakcije, poznate po popularnom nazivu enformel. Tu fazu Filo je proživeo u pravom stvaralačkom uzbuđenju o čemu svedoči jedan njegov iskaz, naveden u katalogu ove izložbe: "Apstrakcija je čist događaj, najčišća likovna umetnost".
       Ove Filove male slike, načinjene istom rukom koja će kasnije oslikati brojna platna velikog formata, zaista su "očišćene" od ostataka standardnih atributa predmetne likovne forme. Odsustvo čvrstine koju strukturi slike daje forma, predmetna ili geometrijska, kompenzovano je ovde snažnom energijom kojom kipte boja, gest i slikarska materija. Gustina sublimacije ovih likovnih elemenata na Filovim malim formatima iz ove faze nije slabija od one na kasnije nastalim slikama većeg ili velikog formata. Po tome bi se reklo da je Filo od početka bio svestan šta radi onda kad se zaokuplja "antiformnim" slikarstvom. On je znao da time što čini zapravo ne poriče formu, ne negira njenu likovnu vrednost, već posredno učvršćuje njen estetski status. Filo nije želeo, kao neki ekstremisti u velikoj porodici slikara iz epohe enformela, da puku materiju slike uzdigne na rang najviše vrednosti. O tome svedoče vidljivi izrazi njegove asocijativne imaginacije koja se vezuje za prirodne elemente, za zemlju, vazduh, vodu, vegetaciju, osobito za svetlost, i čak za motiv kao što je predeo.
       U prividno negativnom određenju forme, Filo je zapravo potvrđivao njenu estetsku eminenciju. On kao da aktuelizuje lucidnu misao Harolda Rozenberga da su u nefigurativnim slikama ikoničke konfiguracije odsutne, ali "evocirane suprotstavljanjem". Možemo reći da je, zaslugom takvih apstraktnih slikara kakav je bio Filo, pojam forme u likovnoj umetnosti preispitan i pripremljen za reaktuelizaciju koja se danas tako snažno oseća. Samo površni posmatrači i budale mogli su bukvalno da shvate intenciju enformela koju je sledio Filo kao objavu kraja mandata slikarske estetike zasnovane na zakonima forme, i promociju materije kao "poslednje istine slikarstva". Filo u tome koincidira s Ekovim stavom po kojem apstraktna slika p r i k a z u j e bezoblične, ali "ipak prepoznatljive forme".
       Filov primer pokazuje da u likovnoj strukturi apstraktne slike mogu da izazovu emocije jednake snage kao one koje se unose u slikarsku figuraciju. Upravo taj lirski, tipično slovenski sentimento koji se ne oseća tako jasno u delima francuskih, španskih i nemačkih slikara iz epohe enformela, ni kod predstavnika američkog slikarstva akcije, čini Fila originalnim likovnim stvaraocem i daje jedinstvenu vrednost njegovom slikarstvu, dakako i delima iz ovde predstavljene njegove rane faze.