Mi smo odavno izašli s tezom da se nećemo miješati u fundamentalne bratske odnose Crnogoraca i Srba. Ako bude referenduma mislim da bi se došlo do toga da pozovemo Albance da glasaju za nezavisnu Crnu Goru

      Prevremeni parlamentarni izbori u Crnoj Gori najavljeni su za 22. april. Prema anketama Centra za strateške studije u Podgorici, više od 60 odsto stanovnika izjasnilo se za samostalnost Crne Gore. Bilo je indicija da će albanske partije u Crnoj Gori napraviti neku vrstu koalicije. Međutim, Demokratski savez Albanaca u Crnoj Gori nagovestio je da od predizborne koalicije nema ništa. O prilikama kao i zahtevima Albanaca u Crnoj Gori govori Ferhad Dinoša, portparol demokratske unije Albanaca.
      
       Nedavno ste izjavili da se Albancima osporavaju i uskraćuju njihova građanska prava.
       - Albanci u Crnoj Gori čine oko sedam odsto stanovništva, ne računajući tu dijasporu koja je uglavnom u SAD i sa kojom bi nas bilo oko petnaest odsto. Znači sedam odsto stanovništva, a tek 0,03 odsto u državnim organima i javnim službama Crne Gore. U Ulcinju, sa 85 odsto Albanaca, šef policije nije Albanac, šef Opštinskog suda nije Albanac. Mali je i procenat Albanaca u lokalnoj policiji. Nećete naći Albanca u sudovima na republičkom nivou, nećete naći Albanca civila na visokom položaju u Ministarstvu unutrašnjih poslova.
      
       Problemi postoje u oblastima, kao što je obrazovanje, kultura ili informisanje.
       - U Crnoj Gori Albanci imaju svoje obrazovanje do nivoa srednje škole. I recimo da Crna Gora nije imala dosad mogućnosti da otvori neki od fakulteta na albanskom jeziku. Međutim, suština je u tome što škole jesu na albanskom jeziku ali su nastavni planovi i programi defektni. Naša djeca više uče tradiciju i istoriju drugih naroda nego sopstvenog. Recimo, iz predmeta istorije, od četvrtog do osmog razreda, albansko dijete ima 111 minuta štiva iz albanske istorije. Dakle, dva i po školska časa za četiri razreda osnovne škole. Priznaćete da je to nedopustivo, da je to alarmantno. U srednjoj školi od 170 časova istorije, 12 časova je iz nacionalne istorije Albanaca. I kako onda govoriti o pravom suživotu Albanaca i Crnogoraca, na ravnopravnoj osnovi, ako se od Albanaca očekuju da bježe od sebe? Ako albanska djeca u Crnoj Gori nisu u prilici da upoznaju sebe, ne mogu upoznati drugoga.
      
       Zar nije razumljivo da albanska deca uče istoriju zemlje u kojoj žive, čiji su građani?
       - To da smo građani Crne Gore ne znači da nismo Albanci.
      
       Da li su Albanci svoje zahteve formulisali u nekom dokumentu?
       - Formulisali smo platformom, o političkim i pravnim okvirima samouprave manjinskih naroda u Crnoj Gori. Ona je otvorena i za druge manjinske narode u Crnoj Gori i već ima signala da će biti prihvatljiva i za Bošnjake i Hrvate u Crnoj Gori. Platforma je krajem novembra prošle godine upućena vladi, predsjedniku Republike i predsjedniku Skupštine i poslata je na sve relevantne adrese u Evropi i Americi.
       Mi smo htjeli reći Crnoj Gori da će sa definisanjem novog državnog statusa Crne Gore, imati obavezu i unutrašnjeg definisanja. Što se tiče manjinskih naroda, dakle i Albanaca, predložili smo da se iznađe mehanizam koji će tačno definisati status Albanaca u Crnoj Gori. Taj status ne smije zavisiti od promjene vlasti, a taj status ne smije da ugrožava Crnu Goru, njen teritorijalni integritet i suverenitet.
      
       Platforma o kojoj govorite slična je sa rezolucijom o proporcionalnoj zastupljenosti Albanaca u državnim organima koju je Demokratski savez Albanaca u Crnoj Gori nedavo usvojio na svojoj skupštini.
       - U stvari, to je naša ideja, naše inicijative pokrenute u parlamentu u obezbjeđivanju proporcionalne zastupljenosti, ako ne baš sedam odsto, makar, pet odsto. Bez toga ne može se govoriti o ravnopravnom položaju Albanaca u Crnoj Gori. Mi nastojimo da integrišemo Albance u društveno-politički život Crne Gore.
      
       Koji su zahtevi Albanaca obuhvaćeni platformom?
       - Izmeću ostalog, u tom zahtjevu stoji naše angažovanje za promjenu Zakona o lokalnoj samoupravi, zato što je vlast sada centralizovana. Opštine faktički nemaju šta da rade, nemaju dovoljno ingerencija, kompetencija. Postoji zahtjev za vraćanje statusa opštine Tuzi. To je regija blizu Podgorice sa petnaestak hiljada stanovnika koja je nekada imala opštinu. Naravno, u okviru platforme zalažemo se za uvođenje ombudsmana. To je poznata stvar u Evropi i mislim da Crna Gora nema razloga da ne prihvati tako nešto.
       Glavni zahtjev platforme ide u tom pravcu da republička skupština ima i drugi dom, odnosno vijeće manjinskih naroda ili nacionalnih manjina.
      
       Koja bi bila ovlašćenja tog veća nacionalnih manjina?
       - Recimo, da u slučaju da prvo vijeće usvoji projekat koji zadire u fundamentalne nacionalne interese Albanaca, delegacija u vijeću manjinskih naroda imala bi mogućnost da se opire tome i da ima pravo upotrebe manjinskog veta. Italijani u Istri imaju tu mogućnost još odavno. To pravo je takođe poznato u Evropi i nama može izgledati čudno, ali...
      
       Nije ni uobičajeno, bar ne u jugoslovenskom pravu.
       - Ali, učićemo se demokratiji.
      
       Međutim, moguće su i zloupotrebe prava korišćenja veta?
       - Može teorijski to tako da zvuči, ali mi Albanci dokazujemo da smo spremni za kontakt, dijalog, argumente, da smo kooperativni, što jeste neka vrsta garancije da namjernog sputavanja rada Skupštine, koji bi bio normalan, ne bi trebalo da bude.
      
       Međutim, u Skupštini Crne Gore još se nije govorilo o zahtevima Albanaca obuhvaćenih platformom?
       - Takva procedura nije pokrenuta, jer smatramo da Crna Gora zasad ima dovoljno prečih poslova. Radeći na popravljanju položaja Albanaca u Crnoj Gori, mi uvijek imamo u vidu državni interes Crne Gore. Znamo da smo na pragu vanrednih parlamentarnih izbora, da nakon tih izbora može da se raspiše i referendum o državno-pravnom statusu Crne Gore. To su poslovi koji imaju prioritet u odnosu na našu platformu i mi ćemo biti spremni da čekamo, a onda bismo pokrenuli postupak, dijalog o platformi. I na ovaj način nastojimo da Crnoj Gori dokažemo da smo spremni da budemo partneri, da griješi svaka vlast koja nastoji da Albance postavi u podanički položaj.
      
       Ko pokušava, kako rekoste, da Albance stavi u podanički položaj?
       -Postoji tendencija stvaranja neke vrste crnogorskog melting pota pričom o građanskoj državi, o tome da svi građani imaju ista prava u Crnoj Gori.
      
       Da li Demokratska unija Albanaca spada u onih 60 odsto stanovništva Crne Gore koje smatra da je u njihovom interesu razlaz sa Srbijom, tj. samostalna Crna Gora?
       - Mi smo odavno izašli s tezom da se nećemo miješati u fundamentalne bratske odnose Crnogoraca i Srba. Dakle, nećemo učiti Crnu Goru kako da živi sa Srbijom. Mi smo ubijeđeni da je to stvar većinskih naroda. Ako bude referenduma mi ćemo znati da damo odgovor koji će biti ne samo u korist Albanaca u Crnoj Gori nego u korist Crne Gore.
      
       To bi konkretno bilo?
       Da budem konkretniji, mislim da bi se došlo do toga da pozovemo Albance da glasaju i da glasaju za nezavisnu Crnu Goru, jer smo ubijeđeni da bi život Albanaca i danas i u budućnosti, i ostvarivanje njihovih demokratskih zahtijeva imalo više šansi u nezavisnoj Crnoj Gori koja ne bila pod stalnim pritiskom beogradskih vlasti, bilo koje vlasti u Beogradu.
      
       Da li ste u kontaktima sa kosovskim Albancima čuli za projekat velike Albanije ili velikog Kosova?
       - Ni u kontaktima sa kosovskim Albancima ni sa Albancima u Makedoniji, ja nikad nisam naišao na to da neko govori o tom projektu, da neko iznosi takve ideje.
      
       LIDIJA KUJUNDŽIĆ