NAZIV: Duplo dno (Eseji o srpskim pesnicima, o komedijama Sterije i Nušića i o Životu i priključenijima Dositejevim)
AUTOR: LJubomir Simović
IZDAVAČ: Stubovi kulture, Beograd 2000.

      Bogdan A. Popović
      
       Novo, treće izdanje ove kolekcije eseja je u odnosu na prvo (1983) utrostručeno. Vremenski raspon esejima obuhvaćen neuporedivo je veći no što je bio. Stvaralački opusi i dela o kojima ide govor - od Jefimijine "Pohvale knezu Lazaru", do zbirke Milosava Tešića objavljene pre nekoliko godina - nastajali su tokom niza vekova. Reč je, pri tom, o opusima i delima koji, u većini slučajeva, reprezentuju književnoistorijske etape, pa i cele epohe. Simović, reklo bi se, ponajpre piše zato što je u prilici da ponudi argumente koji standardna saznanja i predstave o piscima i njihovom stvaralaštvu mogu da promene, ili bar dopune. I, kadgod, da ih na temelju novijih iskustava nauke o književnosti i njoj srodnih disciplina aktuelizuju.
       Sasvim logičnim se čini što su pravci na kojima će se tumačenje razvijati s početka trasirani, u bloku tekstova o narodnim, epskim pesmama i baladama. Već tu se susrećemo sa karakterističnim stanovištima, poput onih o strukturi i sadržaju mitološkog obrasca (u baladi "Smrt vojvode Prijezde"), o vernosti stvaralačkoj viziji kao prioritetnom načelu narodnog pevača (u "Zidanju Manasije")... Život i priključenija Dositeja Obradovića izlažu, dakako, jedan veliki prosvetiteljski program. Za Simovića je, međutim, presudnije otkriće da, zahvaljujući pesničkoj prirodi svog jezika, Dositej iz prosvetiteljskog programa izlazi, da ga nadrasta. Oslobođenje konteksta književnosti za decu, neke Zmajeve "pesmice" ukazuju mu se kao "mračne kafkijanske alegorije", a mala dramska igra "Nesrećna Kafina" kao primer teatra apsurda! Za valjano razumevanje Vojislava Ilića neophodno je prodreti kroz "očiglednu, bukvalnu, realističku sliku" u prvom sloju njegovih pesama. Jer, iz njene dubine zrači "snažan mitološki sloj". A velika količina stvarnosti u njegovim stihovima je, zapravo, u funkciji suprotstavljanja ništavilu. Suštinski problemi egzistencije su, u Nastasijevićevim pesmama, psihološki problemi. "Dezaktuelizovan u istorijskom smislu, Nastasijević je mnogostruko aktuelan u psihološkom."
       Bez sumnje, predmet Simovićevog razmatranja vrlo često su pisci koje vidi na raskrsnici epoha, oni koji objedinjuju iskustva, ili nagoveštavaju orijentacije svojstvene predstojećim vremenima. Kodera, recimo,po njegovom mišljenju treba sagledati iz perspektive zaumnog jezika kome je pesnik težio i "nove umetnosti koju taj jezik obećava". Shvaćena kao "preludijum jedne nenapisane poezije", Kostićeva "Santa Maria della Salute" je, u stvari, podstrek "modernijem i smelijem shvatanju duhovnosti"... Nagovešteni (i nespomenuti) primeri preusmeravanja pristupa stvaralaštvu pojedinih autora vode čitaoca ka modernim vremenima. Ka današnjim pesnicima - M. Pavloviću, Hristiću, Danojliću, B. Petroviću, Vukadinoviću, Bećkoviću, Tešiću - o čijem pevanju autor ove knjige piše podjednako nadahnuto i kompetentno. Mada, sa ponešto smanjenim inovativnim poletom.
       Obimno i razgranato pesničko delo Miodraga Pavlovića on, recimo, tumači kao ostvareno poetičko, tematsko, jezičko, formalno jedinstvo. Kao "prežaljenu" kompletnu i koherentnu sliku sveta koja potvrđuje "klasičnost ovog modernog pesnika". U bitno drugačijoj ravni, u briljantnosti Danojlićevog stila i jezika, konstatovana je vrednost koja prevazilazi literarnu. Smisao "povratka jeziku" je da se "u njemu i kroz njega spase ono što je, inače, izgubljeno". I, najzad, u vezi sa žanrom prividno neprimerenim modernom pesništvu: otkrivajući epski jezik, Matija Bećković je stvorio epsku peoziju koja se "ne odriče nijedne tekovine do koje su došli moderni pesnici".
       Da je Simović vičan pronicanju stvaralačkog nauma i tumačenju jezika žanrovski i poetički krajnje različitih književnih tekstova, odavno je znano. Literarnost njegovog esejističkog diskursa nije novina. Rezultati kritičkog promišljanja koje razmiče međe parcijalnih zadataka - obrisi jednog integralnog poimanja srpske književnosti - vidljivi su sada. U trećem izdanju Duplog dna. U njemu ispoljene vrednosti, koliko i one odranije poznate koje, u izmenjenom kontekstu, deluju na drugačiji način, omogućuju da zaključimo: pred nama je nova esejistička knjiga. Delo koje svog autora priključuje nizu naših vrhunskih pesnika-tumača književnosti kakvi su danas Pavlović, Hristić, Lalić.