GALERIJA: beogradskog Narodnog muzeja
AUTOR: Đorđe Krstić
AUTOR IZLOŽBE: Nikola Kusovac

      ĐORĐE KADIJEVIĆ
      
       Autor retrospektivne izložbe slikarskog dela Đorđa Krstića (1851-1907) u Narodnom muzeju, istoričar umetnosti Nikola Kusovac želeo je da se izložba poklopi sa izlaskom iz štampe njegove monografije o istom autoru. Druga Kusovčeva želja odgovara ideji koja ga je rukovodila u pisanju monografije - da Krstića predstavi na način koji se do sada pominjao napola usta, kao začetnika, ili, toplije rečeno, kao oca srpskog modernog slikarstva, čoveka čije delo je označilo “prekretnicu u istoriji srpske likovne umetnosti”. U ubedljivom dokazivanju svoje teze, Kusovac navodi reči svoga profesora Vojislava Đurića, izrečene davne 1957. godine, koje se odnose na Krstićev način slikanja. Đurić kaže da je Krstiću svojstvena “transpozicija viđenog”, što inače nije vrlina drugih srpskih realista njegovog vremena. I zaista, danas nije teško primetiti da je upravo taj “moment interpretacije” ono što ovog minhenskog đaka, koji će, prema rečima svoga kolege Uroša Predića, “okrenuti leđa Zapadu jednom za svagda” i postati prvi srpski nacionalni slikar, čini tako značajnim. Taj istorijski trenutak preobražaja Kusovac tačno datira u period od 1881. do 1883. godine, kad je Krstić putovao po Srbiji i slikao ljude, gradove, manastire. Kusovac se slaže sa starijim kolegom M. Stevanovićem da je Krstić tada “zaboravio” ono čemu su ga učili na akademiji i načinio slike poput pejzaža Čačka, Studenice, Žiče, Ovčara i Kablara, kao i niz motiva iz narodnog života koji po slobodi likovne obrade u srpskom slikarstvu dugo nisu dostignuti. Suština te inovacije je u isticanju autonomnog estetskog dejstva likovnih elemenata slike nasuprot onim narativnim. Krstićev kolorit je živ i kontrastan a njegov potez četkom toliko slobodan da se čini kao da on namerno ignoriše svetinju slikarskog akademizma koja se zove detalj. I to radi slikar koji je, takoreći juče, dobio nagradu minhenske Akademije (za sliku “Anatom”). To govori da zaokret koji je Krstić izveo nije motivisan nekim njegovim antiakademizmom, već spontanom, čednom, gotovo naivnom težnjom ka slobodi slikarskog izraza.
       Kusovac odgovara i na drugo važno pitanje vezano za Krstićevu ulogu u srpskom slikarstvu, ono koje sudi o tome da li njegov veliki zaokret treba izvesti iz tradicije romantizma, kako bi se reklo kada se vide slike kao što je dramatična “Utopljenica” ili idilični “Rastanak”, ili je u tome bitan stvaraočev instinkt, ono što ga vuče ispred njegovog vremena i čini ga pretečom nadolazećih modernih slikarskih pravaca, impresionizma i ekspresionizma. Kusovac se odlučno opredeljuje za ovo drugo tumačenje.
       Treće pitanje koje postavlja Krstićevo delo, ono vezano za sakralnu slikarsku tematiku, na ovoj izložbi moglo je da bude samo dotaknuto. Jer, za ovu izložbu nije moguće skinuti Krstićeve slike sa ikonostasa crkava u Nišu, Adžibegovcu, Lozoviku. Tako je taj deo Krstićevog slikarstva ovde najmanje vidljiv, iako je, u ono vreme, pokrenuo veliku polemiku u srpskoj kulturnoj javnosti. Bio je to početak diskursa o “nacionalnom stilu” u našoj umetnosti. Krstiću je zamereno što u interpretaciji religijskih tema postupa suviše “slobodno” i time “greši” prema onome što je ortodoksno, pravoslavno. Njegovi istomišljenici, sa autoritativnim M. Valtrovićem na čelu, tvrdili su da je Krstić u slikama, kao što je “Obretenje glave kneza Lazara”, ostvario sintezu duhovnog i estetskog sadržaja i postavio osnove jedne ikonografije, istorijske po sadržaju, nacionalne po osećanju i savremene po formi.
       Kusovčeva prezentacija Krstićevog dela značajna je ne samo kao evokacija početne faze u istoriji naše savremene likovne umetnosti već je iznenađujuća po tome što za neupućene ukazuje na neočekivanu podudarnost sa nekim i danas postojećim dilemama, poput one o našem odnosu prema Evropi i Zapadu, i o definiciji našeg nacionalnog stila.