U septembarskom broju njujorškog Art Nenjs-a anonimni bivši kustos Narodnog muzeja u Beogradu svedoči o sumnjivom poreklu najvrednijih slika u Beogradu i Zagrebu koje je Ante Topić Mimara prepoznao kao ukradene za vreme Drugog svetskog rata

      Jugoslavija i Hrvatska ovih dana ponovo zauzimaju vodeće naslove u svetskim umetničkim magazinima, upravo povodom skandala, starog više od pola veka i vezanog za delovanje Ante Topića Mimare. U biografiji, koju je napisala Vesna Kusin, navode se dve verzije porekla ovog kontroverznog kolekcionara, trgovca umetninama i u krajnjoj liniji, čini se, veštog kradljivca.
       Po jednoj verziji, Ante Topić Mimara rođen je 7. aprila 1898. godine u siromašnoj seljačkoj porodici, u Dalmaciji. Koristio je ime Matutin (Matin sin) da bi se razlikovao od ostalih postojećih Ante Topića u selu. U jednom periodu usvojio je ime Mimara. Služio je u austrijskoj vojsci tokom I svetskog rata. Tada je bio i ranjen i odveden kao zatvorenik u Rim gde je postao učenik i asistent italijanskog portretiste Antonija Mančinija.
       Druga verzija kaže da je Ante Topić Mimara, zapravo, Mirko Maratović, rođen 16. marta 1897. u Splitu. Tokom 20-ih godina radio je pod imenom izvesnog grofa, kada je organizovao krađu jedinstvenog diptiha od slonovače iz Zagrebačke katedrale. Diptih je 1928. godine prodat muzeju u Klivlendu i vraćen 1936. godine. Po ovoj drugoj pretpostavci, Maratović je preuzeo identitet pravog Ante Topića, nakon što je pravi Topić umro u vojnoj bolnici u Rimu, otkupivši njegova dokumenta. Maratović je onda imenu dodao i nadimak Mimara (MI-rko MARA-tović).
      
       Lakoverni Amerikanci, ili...
       Iako Mimarina udovica Viltrud Topić Mersman i njihov sin Nikolaus Topić Matutin u intervjuu obavljenom ovog jula, poriču bilo kakvu ozbiljniju zasnovanost druge varijante, ipak priznaju da Mimara svoje "nom de plume", zapravo, nikada nije objasnio. Mimara je tokom 20-ih i 30-ih godina dosta putovao po Evropi, iako je Nemačka ostala njegova glavna rezidencija. Najviše vremena provodio je u Berlinu i Minhenu gde je bio aktivan i kao slikar i kao restaurator. Tvrdio je da je sreo Hitlera 1927. godine i taj susret mu je, navodno, obezbedio kasniju firerovu zaštitu. I zbilja, Mimara je počeo sakupljati umetnička dela krajem 30-ih godina, koja se, nakon skorašnjih ispitivanja, dovode upravo u vezu sa vremenom osvita rata i hiljadama vrednih dela jevrejskih porodica prodatih u bescenje u tom periodu. Isticao je svoje prijateljstvo sa Hermanom Geringom, čiji je i umetnički savetnik bio. Tvrdio je da mu je čak Gering naručio da naslika Hitlerov portret 1943. godine. Međutim, njegovo ime se ne spominje u tadašnjim nacističkim dokumentima.
       Tokom rata boravio je u Berlinu, gde je imao i studio, a kolekciju koju je sakupio u tom periodu čuvao je na različitim mestima.
       Akreditovan 1946. godine kao umetnički savetnik jugoslovenske vojne misije (iako u Beogradu niko nije znao ko ga je postavio na to mesto), Mimara postaje odgovoran za povratak umetničkog blaga u zemlju. Sa takvom akreditacijom i diplomatskim pasošem Mimara je lako i često putovao po Evropi - najviše po Švajcarskoj, Francuskoj, Austriji, Holandiji, pojavljujući se u sjajnoj uniformi (iako nije posedovao nikakav čin u jugoslovenskoj armiji). U toj poziciji Mimara se pojavljuje kao predstavnik jugoslovenske vlade u Minhenu, u Centralnom birou za vraćanje ukradenog umetničkog blaga, koje su oteli nacisti za vreme II svetskog rata. Međutim, i pored 13 spremnih svezaka, ispunjenih opisima dela koja su nestala iz Jugoslavije u ovom periodu, rečeno mu je da osim jedne ikone nema više ukradenih dela iz Jugoslavije. Iako su se Amerikanci žurili da biro zvanično predaju u ruke Nemaca (Amerikanci su vodili biro 1946-1949), pred sam kraj njihove uprave Mimara dolazi sa spremljenom listom predmeta koje je, videvši u birou u Minhenu, prepoznao kao ukradena dela iz Jugoslavije. Tu su bile uključene slike, ikone, tapiserije, numizmatičke kolekcije. Zapravo, neophodnu pomoć mu je pružila mlada istoričarka umetnosti dr Viltrud Mersman, koja je u tom periodu radila kao mlađi kustos u birou. Tako je Mimara sakupio i fabrikovao dovoljno ubedljivih dokaza da traži isporuku navedenih dela - jer su mu to detaljni opisi koje mu je gđica Mersman obezbedila o veličini, tehnici, temama itd. to i omogućavali.
      
       U tandemu sa ženom
       Tada su Amerikanci predali Mimari ukupno 166 dela, od čega se uskoro ispostavilo da samo tri legalno pripadaju Jugoslaviji. Danas je deo tih umetničkih dela još u muzejima u Beogradu i Zagrebu. Naime, posle predaje dela, američka vlada je ubrzo ustanovila grešku i otpočela potragu za Mimarom. U isto vreme i jugoslovenska vlada traži Mimaru, koji je učestvovao u preuzimanju srebra, platine i cinka od Nemaca, uzetih za vreme II svetskog rata iz Jugoslavije. Zapravo, tadašnji pravni savetnik jugoslovenskog Ministarstva inostranih poslova Milan Bartoš 1951. godine sumira istragu u dokumentu nazvanom "Slučaj Mate Topića". Onda su se javili i pravi vlasnici i počeli ispitivati sudbinu otetih dela, prvenstveno francuska i italijanska vlada. Međutim, Stejt department, zapravo, nije ni znao tačnu sudbinu nestalih dela, niti da li su ona uopšte stigla do Jugoslavije. Pokušavajući da lociraju dela, službenicima američke ambasade u Beogradu naloženo je da nezvanično obilaze Narodni muzej, pokušavajući da identifikuju neka umetnička dela. Ali to je sve bilo bez uspeha.
       Nastojeći da zataška skandal, američka vlada odlučuje da ne obavesti vlade Francuske i Italije o svojim nalazima, što omogućuva Mimari da nastavi karijeru kolekcionara, trgovca i prevaranta i tokom 40-ih i 50-ih godina. Putujući do Urugvaja, Maroka i Nemačke, Mimara prodaje čak veoma vredna dela i velikim američkim muzejima. Tako poznati krst od slonovače, tzv. Cloisters Cross iz 12. veka, Burdž St. Edmunds danas predstavlja jedan od najdragocenijih eksponata kolekcije srednjovekovne umetnosti Metropoliten muzeja u NJujorku. Taj krst je 1963. godine Ante Topić Mimara prodao Metropolitenu za 600 000 dolara, i pored opomena švajcarske policije i ljudi koji su radili u birou u Minhenu. Na osnovu te sume Mimara kupuje dvorac kraj Salcburga. Naravno, iako, gđa Topić-Mersman, koja je predavala na Univerzitetu u Salcburgu i posvetila svoju karijeru srednjovekovnoj umetnosti, odbija mogućnost bilo kakvog oblika ilegalnih postupaka pri nabavci i utvrđivanju porekla dela iako direktor muzeja "Mimara" u Zagrebu, Tugomir Lukšić izražava nevericu pri pominjanju krivotvorenja, sumnje izgledaju više nego opravdane.
       Od kada je "Zagrebački Luvr" otvoren 1987. godine, zvaničnici muzeja su tvrdili da je ta kolekcija od nekih 3 600 predmeta vredna oko milijardu dolara. Istoričari umetnosti i eksperti su, sa druge strane, od početka ignorisali ovu kolekciju, navodno, sačinjenu od dela Mikelanđela, Botičelija, Velaskeza, tretirajući je kao lažnu i suštinski drugorazrednu. Nakon ugovora sa Hrvatskom 1973. godine Mimara je za ovu kolekciju dobio godišnja primanja u iznosu od 100 000 dolara, kao i kuću u Zagrebu i na primorju, a posle njegove smrti 1986. godine, Viltrud Topić Mersman nasledila je godišnja primanja od 50 000 dolara.
      
       Srbi i Hrvati - zajedno
       Što se tiče slika koje se trenutno nalaze u Narodnom muzeju u Beogradu, magazin ArtNenjs u septembarskom broju navodi svedočenja anonimnog bivšeg kustosa ovog muzeja, koji je uporedio slike iz biroa u Minhenu i u Beogradu. Do 60-ih godina, prema ovom svedočenju, slike nisu bile ni registrovane niti izlagane. Zvaničnici u Muzeju su znali da slike imaju nejasnu prošlost, ali nisu znali detalje. ArtNenjs tvrdi da deo slika potiče iz kolekcije barona Rotšilda - "Portret devojke" pripisan Albertu Kurpu i "Pogled na Tivoli" pripisan Hubertu Robertu. Druge slike su došle iz Francuske, ali se njihovi pravi vlasnici tačno ne znaju. Među njima se ističe skica rimskog cara Galbe, pripisana Rubensu, "Ples oko Zlatnog teleta" pripisan Pusenovoj školi. Poznatu sliku "Muzičari", koja je pripisana Karavađu, nacisti su konfiskovali u Češkoj. Slike "Portret kraljice Kristine" Ticijana, "Madona i Dete sa donatorom" Tintoreta i "Sveti hodočasnik" i "Sv. Sebastijan" koji se pripisuju Karpaču, pripadale su Geringu, koji ih je kupio od grofa Kontinija Bonasočija. "Pogled na Veliki kanal" pripisan Kanaletu i "Pogled na Trg sv. Marka" pripisan Gvardiju, posedovao je Hitlerov sekretar i jedan od najmoćnijih ljudi Trećeg rajha Martin Borman.
       Druge dve slike, danas isto u Beogradu - "Madona i Dete" od Venecijana i "Madona i Dete sa anđelima" pripisana školi Ferare, Gering je kupio u Firenci. Međutim, i Beli dvor poseduje deo ovog blaga - kao npr. "Brod" Feliksa Zema iz 19. veka.
       Magazin "Art Nenjs" i Konstantin Akinsh, odgovorni direktor za istraživanja umetničke i kulturne baštine i koautor "Vodiča za ispitivanja porekla dela" AAM (Američke asocijacije muzeja), najavljuju spremnost i Branke Šulc, asistenta ministra kulture Hrvatske i Jovana Despotovića, pomoćnika ministra kulture Srbije, da otpočnu rad na ovom slučaju, koji je star više od pola veka.
      
       ANICA TUCAKOV