Naslov:Stanje šoka
Pisac: Sem Šepard
Reditelj: Egon Savin
Pozorište:Narodno pozorište

      Vladimir Stamenković
      
       Napisan deset godina pre razaranja Svetskog trgovinskog centra u Njujorku, Šepardov komad "Stanje šoka, u kojem se dokazuje da Ameriku iznutra smrtno ugrožava militarizam, čijem je širenju u svetu i sama presudno doprinela, morao je, u očima onih koji su tada još nepokolebljivo verovali u njenu neranjivost, delovati kao apstraktna, neistorijska spekulacija, sasvim neutemeljena u stvarnost.
       Sada, kada se ponovo uveravamo da umetnikova intuicija i fantazija mogu da pređu granice njegovog neposrednog iskustva, s iznenađenjem otkrivamo da je ta drama u međuvremenu neočekivano stekla i jednu novu dimenziju: dimenziju aktuelnosti. To nam pomaže i da uočimo da Šepard, koji prividno samo opisuje konkretan ljudski slučaj, zamršen odnos ostarelog, rigidnog, konzervativnog oficira, opsednutog vojničkom tradicijom, i mladog invalida, neposrednog svedoka pogibije njegovog sina u jednoj od mnogih američkih intervencija širom planete, u stvari govori o nečem i te kako istorijskom. Još važnije je što nam ta promena u uglu gledanja omogućava da shvatimo da je Šepard u komadu "Stanje šoka" pre svega prikazao s kritičke distance deluziju veličine, koja je, posle rušenja Berlinskog zida, po slomu komunističke imperije na istoku Evrope, obuzela i opila čitavu Ameriku, oduzimajući joj osećanje za realnost, sprečavajući je da uvidi da njena moć nije neograničena.
       Ali, ni mogućnost takve dubinske interpretacije ne bi mogla da umanji ili eliminiše mnogobrojne mane Šepardove drame, koje su prvenstveno formalne prirode: ni amorfnost strukture, ni oskudnost zapleta, ni prenaglašenu polemičnost u dijalozima, ni shematičnost dramskih lica, ni statičnost osnovne situacije.
       S druge strane, tim nedostacima su u predstavi reditelja Egona Savina dodati i neki drugi. On je, dok je razvijao radnju u tek markiranom ambijentu, u sterilnoj atmosferi američkog "porodičnog" restorana, nad kojim se kovitla muzika, ispresecana dalekim eksplozijama bombi, u stvari reminiscencijama na rat koji besni negde tamo napolju, umnogome prekoračivao međe psihološkog realizma, koje Šepard, ipak, bar donekle poštuje. Tamo gde Šepard vidi žive ljude i stvarne odnose, istina modifikovane i često izvitoperene, reditelj je prikazivao uopštene, stilizovane figure i ogoljene, grubo tipizirane fenomene, preinačavajući realističko u karikaturalno, a groteskno u simboličko. Ni glumci nisu postupali drukčije: oni su, i Predrag Ejdus, u ulozi Pukovnika, i Goran Šušljik, koji je igrao Stabsa, neprestano prelazili prag prirodnosti, psihološki mogućeg, prvi manje, zato što je uglavnom težio da proizvede tragikomedijske, u osnovi zabavljačke efekte, drugi znatno više, jer je u zbivanja uvodio ton preuzet iz crnih, beketovskih parabola. Tako je nastala jedna u potpunosti artificijelna predstava, čija je životnost istanjena, a simbolika agresivna, mada i mutna i u pogledu značenja nedovoljno artikulisana.
       Na primeru koji pruža izvođenje Šepardovog komada "Stanje šoka" još jednom se potvrdilo staro pravilo da spoljni, takozvani vanumetnički faktori mogu da snažno usmeravaju doživljaj gledalaca, ali i da nisu u stanju da radikalno preinače nabolje karakter dramskog dela od kojeg se polazi, rezultat koji se naposletku postiže.
      
       KARIKATURA