Naziv: Poetika groteske (Pripovedačka umetnost Miodraga Bulatovića)
Autor: Petar Pijanović
Izdavač: Narodna knjiga, Beograd 2001.

      Bogdan A. Popović
      
       Četvrta u nizu Pijanovićeva studija - prethode joj Poetika romana Borislava Pekića (1991), Proza Danila Kiša (1992) i Pavić (1998) - Poetika groteske je nov, koncepcijski obuhvatan i analitički višesmeran autorov prilog razumevanju savremene srpske proze. Opusa njenih najeminentnijih predstavnika. Svoj početni i temeljni naum, da pronikne i promisli složenu prirodu Bulatovićevog travestiranja i karnevalizacije stvarnosti, Pijanović realizuje u osam međusobno povezanih odeljaka studije. Tumačenje, zapravo, počinje diferenciranjem osobenosti duha osporavanja (poneseni su njime pisci od renesanse do našeg doba), a zaključuje se sintetičkim sudovima o ekspresivnoj snazi i estetskoj vrednosti Bulatovićeve groteskne vizije sveta.
       Bezmalo ceo Bulatovićev opus Pijanović vidi kao svojevrstan "ukrštaj disparatnih stilskih, pa i poetičkih elemenata unutar istog teksta". Naglašava, stoga, razne mogućnosti tipološkog razvrstavanja ili "uparivanja" njegovih dela. Ipak se, u osnovi, opredeljuje za hronološko grupisanje, tako da se analiza u središnjim odeljcima ("Od priče ka romanu", "Kratki roman", "Roman/Diptih" i "Trilogija") odvija u okvirima rane, srednje i kasne faze Bulatovićevog stvaranja. Jasno je, pri tom, da se u prvu fazu svrstavaju pripovedne zbirke Đavoli dolaze i Vuk i zvono, kao i kratki roman Crveni petao leti prema nebu, u drugu - romani Heroj na magarcu i Rat je bio bolji, u treću - Ljudi sa četiri prsta, Peti prst i Gullo Gullo. U ravni spomenutog, temeljnog Pijanovićevog nauma ishodi analiza se slažu na sledeći način: u ranoj, uglavnom tragički intoniranoj fazi Bulatovićevog stvaranja, obeleženoj lirskom ili naturalističkom znakovnošću, preovlađuje model mimetičke groteske; srednja faza je humorno-karnevalski, farsičan prikaz čovekove sudbine - na delu je satirična groteska; a završna, kasna faza je sva u znaku tragičke ironije i lakrdije, može se označiti kao etapa stvaranja fantastičke groteske.
       Podnaslov ove studije je "Pripovedačka umetnost Miodraga Bulatovića": mada najvećma u funkciji kritičkog interpretiranja imanentne piščeve poetike groteske, Pijanovićevo se tumačenje ne iscrpljuje na smeru žanrovske argumentacije. (I sam veli da je, pored "poetičkih dominanti", nameran da razmotri "razlikovne kvalitete" Bulatovićeve proze; dodajmo, na krajnje širokom terenu njihovog ispoljavanja). "Tragajući za oblikovnim i tematskim vezama unutar Bulatovićevog opusa kritičar, između ostalog, uočava njegove inicijalne pripovedne jedinice, simboličke matrice, oblike spisateljskog stasavanja do složenijih narativnih formi. Pijanović, podjednako, prati ritam Bulatovićevog pripovedanja, njegove narativne slojeve, stilske osobenosti. Koncentriše se na razvoj fabulativne linije, kompoziciona načela, konstruktivne principe, strukturu romaneskne priče, semantičku nosivost. Mitske matrice u piščevim delima i mitopoetski njegov postupak, ne promiču kritičarovoj pažnji. Načini na koje Bulatović uobličava svoje junake, pa i njihove intertekstualne srodnosti sa likovima drugih pisaca, još manje... Pri svemu, nivoe na kojima praktikuje analitičke (disciplinarne) metode Pijanović uspešno sjedinjuje u široko rasprostrtu, ali celovitu sliku nastajanja, uobličavanja i delovanja Bulatovićeve proze.
       U jednom od početnih odeljaka svoje studije Pijanović konstatuje Bulatovićev poetički eklekticizam."Nesporni uticaj preteča i raznolikih stilskih postupaka" koliko i "darovitu samorodnost i prepoznatljiv lični znak". Unekoliko izmenjena, ova bi se ocena mogla odnositi na osobenosti kritičkog postupka primenjenog u Poetici groteske. A to će reći oslanjajući se na tekovine poznatih (i ovde dominantnih) kritičkih "škola" - na teorijska stanovišta, modele tumačenja i njima primerenu terminologiju - Pijanović je i te kako kadar da ostvari analitičko-interpretativan, sebi svojstven poduhvat najvišeg reda.