Umesto duhovnog doživljaja, proslavu Badnjeg dana na Cetinju obeležilo je praštanje metaka iz pištolja i zapaljivih političkih izjava

      Samo pukom srećom ili Božjom pomoću - premda je ponajmanje sa Bogom imalo veze ono što se u nedelju na Badnji dan događalo na Cetinju - nekadašnja prestonica nekadašnje Crne Gore crvenela se samo od lepršanja starih barjaka sa orlom dinastije Petrovića. A mogla je vrlo lako, s obzirom na količinu oružja i uzavrelih emocija, da se zacrveni i od koječega drugog, što je, očigledno, znala i policija. Grad je na Badnji dan, osim snegom i ledom, osvanuo okovan jedinicama MUP-a - bilo ih je, u običnim uniformama, zelenim maskirnim i u civilu, bukvalno na svakom koraku. Stajali su vrlo upadljivo ali su mirni i nepomični ostali i kada se zapucalo sa svih strana; shvaćeno je to, izgleda, na pravi način, samo kao deo lokalnog folklora.
       Zagrevanje za Badnji dan i jubilarno loženje badnjaka na tristagodišnjicu istrage poturica, počelo je makar dan ranije. Tada se videlo i koliko će spiritualna biti proslava rođenja Bogomladenca - u obraćanju novinarima u prostorijama radija "Svetigora", vladika crnogorsko-primorski Amfilohije se, usred priče o badnjaku koji "poziva sve ljude na mir i pomirenje", o "Bogu slobode i ljubavi", osvrnuo i na one koji "zagađuju zemlju kojom šetaju, zagađuju duše ljudi..." i koji "sada izmišljaju svoj badnjak na Trgu maršala Tita"; a naspram "Svetigore", i po čitavom Cetinju, bili su izlepljeni plakati kojima je Crnogorska pravoslavna crkva, iliti "takozvana crnogorska pravoslavna crkva", odnosno "pseudoreligijska grupa Miraša Dedejića", pozivala građanstvo na "crnogorsko Badnje veče" s početkom "u 3 ure" - u isto vreme i samo stotinak metara dalje od manastira Svetog Petra Cetinjskog gde je badnjak ložila Srpska pravoslavna crkva.
      
       Zanos
       Posle takvog uvoda, Cetinje je u nedelju ujutru osvanulo iskićeno crvenim zastavama, sa belim dvoglavim orlom ili sa belim krstom. Krstovi i orlovi šetali su na barjacima i kroz gradske ulice, a uvod u proslave vitlejemskog porođaja održan je u minut do 12, kada je nevladina organizacija "Građanska akcija - Cetinje" postavila "srbijanski kraljevski državni grb" na nekadašnju ambasadu Kraljevine Srbije, što je trebalo da bude "još jedna od naših aktivnosti radi vidnog obilježavanja državnih i diplomatskih vrijednosti velike istorije naše Crne Gore". Uporedo s grbom, postavljane su na Cetinju i dve pozornice, jedna na trgu a druga ispred manastira, obe okružene tezgama na kojima su prodavani crkveni suveniri i crnogorske narodne kape, sa četiri slova S, i bez njih.
       Sve vreme gradom se orila muzika, duhovna kod manastira ("Mili srpski badnjače...") i nešto svetovnije pesme sa trga i iz svih - prepunih - gradskih kafića; pesme mahom ljubavne, a glavna heroina Crna Gora. Najveća gužva i najraspevaniji gosti u kafiću prekoputa "Svetigore", čija su ulazna vrata i svi prozori tog dana bili zamandaljeni.
       Ulice Cetinja su, u stvari, na Badnji dan odrazile sve paradokse sadašnje Crne Gore: bilbordi koji poručuju "Euro - naš novac", s jedne, i velika svijetla tradicija, đedovi, prađedovi i odavno mrtvi kraljevi uz restrikcije struje, s druge strane, ulice zatrpane snegom i ledom sa kojih nijedna grudva nije očišćena, i neverovatna koncentracija mladih ljudi i devojaka koji se hrabro probijaju kroz taj sneg, led i bare u skupim italijanskim cipelama i visokim potpeticama, firmiranim odelima i crnim kožnim jaknama, mokrih nogu ali zato ugrejani patriotskim zanosom koji će se do usijanja zažariti nešto kasnije, pošto budu zapaljena dva crnogorska badnjaka.
      
       Detelina
       Uz crnogorske i nezavisno-crkvene zastave Cetinjem su tokom prepodneva ravnopravno pronošene i zastave Liberalnog saveza (vladajuća partija na Cetinju, i pored neočišćenih ulica). Međutim, kaže u razgovoru za NIN poglavar (nepriznate, ali u opštinski registar upisane) crnogorske crkve mitropolit Mihajlo, među protivnicima poznatiji kao Miraš Dedejić, "iza Crnogorske pravoslavne crkve ne stoji nijedna partija, ni opoziciona ni vladajuća". Reč je, objašnjava ovaj čovek sede kose i brade, o "samostalnoj autokefalnoj crnogorskoj crkvi koja je obnovljena 1992. godine, a koju je dekretom 1922. godine regent Aleksandar ukinuo i pripojio SPC-u". Što se, pak, paralelne proslave Badnjeg dana tiče, napomenuće, "svi ljudi koji se danas nalaze na prestonom Cetinju, to su građani slobodne Crne Gore". "Ovo treba da bude jasno Srbiji, koja je kao država imala projekat stvaranja Velike Srbije, zacrtan u SANU, Srpskoj pravoslavnoj crkvi i Udruženju književnika. Svi su oni bili za Slobodana Miloševića, a posle su mu okrenuli leđa kao Karađorđu", govori mitropolit Mihajlo (Miraš Dedejić), zaključujući ipak u nešto pomirljivijem tonu da crnogorska crkva želi da bude u sestrinskim odnosima sa srpskom što je stav, kaže, moguć i zato što "mi u Crnoj Gori nemamo tri lista deteline koji počinju slovom A: Artemije, Amfilohije, Atanasije".
       U gostima na prijemu CPC-a pred loženje badnjaka, inače, bili su od stranih duhovnika patrijarh Italijanske pravoslavne crkve, u pravoslavnom svetu dosad neprimećene, kao i predvodnik poraženog i raščinjenog dela bugarskih pravoslavaca.
      
       Pucnjava
       Pored ljudi u crnim mantijama na ovom prijemu u hotelu "Grand" (gosti SPC-a bili su ugošćeni u manastiru) bilo je, u mnogo većem broju, i onih nešto manje sveštenog izgleda, mlađih većinom, koji su "sada ovde" iako je, kako reče Cetinjanin Vesko Mitrović, "meni đed bio 50 godina pop u srpskoj crkvi, i to je sve potpuno normalno".
       Kada je konačno bilo tri po podne, predstava je mogla da počne. I počela je, tradicionalno, tako što su glave plemena Martinovića naložili prvi badnjak - na oba mesta, podeljeni familijarno kao i čitava Crna Gora, tvrdeći, naravno, da su upravo oni, oni pravi Martinovići, "pravi potomci svojih predaka".
       Ispred manastira, nastavila su da se ređaju plemena i bratstva crnogorska, svako sa svojim badnjakom - ne granom, već čitavim stablom koji su nosila i po tri-četiri oznojena muškarca - i svako pozdravljeno salvama revolverske paljbe, od koje se pozdrav "Mir Božji, Hristos se rodi" gotovo i nije čuo. Utihnulo je tek kada je i poslednji badnjak počeo da dogoreva.
       Ista buka, u isto vreme, dopirala je i sa "crnogorske Badnje večeri", uz pokoji rafal iz "heklera" i "škorpiona", ali nikome to nije zasmetalo, naprotiv. "Vazda ti pucala na dobro, i na zdravlje, i na slogu, dabogda", reče mitropolit Amfilohije u mikrofon u jednom trenutku. "Kad se ubacuje badnjak, valja malo pripucati", prokomentarisao je za NIN kroz osmeh i Srđa Božović, predsednik Veća republika Savezne skupštine i funkcioner Socijalističke narodne partije, koji je ispred manastira stajao u društvu saveznog premijera Dragiše Pešića i kolega iz koalicije "Zajedno za Jugoslaviju".
       Primetiće Božović i da pred manastirom nema nikog iz najjače crnogorske partije ("Možda su sto metara dalje, sa onom pluralističkom crkvom," reče. Nije bilo nikoga ni tamo.), ali i da je i "onaj skup" "još jedno od čuda, deoba koje je proizveo ovaj režim da bi izazvao dodatne konfrontacije".
       Istine radi, iako su crnogorske vlasti većinom tiho izbojkotovale oba badnjaka, treba reći i da je grupa novinara iz Beograda na cetinjske proslave doputovala u zajedničkom aranžmanu SPC-a i saveznog i crnogorskog Ministarstva vera; toliko, dodajmo i to, o odvojenosti crkve i države, o čemu je posvedočio i agregat koji je strujom snabdevao pozornicu ispred manastira, vlasništvo Vojske Jugoslavije.
      
       Tradicija
       Zagovornici nezavisnosti prokomentarisali su ovo, naravno, kontraoptužbama u pogledu stvaranja omraze u narodu. Međutim, pitanje je da li je uopšte potrebno stvarati dodatne konfrontacije u narodu koji je podeljen i po modnim afinitetima ("versaće" Crnogorci na trgu, pred manastirom oni u srpskim oficirskim uniformama sa jugoslovenskom zastavom sa četiri S i u crnim majicama sa mrtvačkom glavom i natpisima "S verom u Boga, za kralja i otadžbinu"), a koji i dalje kao da nije sasvim siguran da li je ratovanje s Turcima završeno. I nije, moglo je da se pomisli kada su nastupili brkati guslari u narodnoj nošnji i zapevali o kuburama i sabljama, potpomognuti pripevanjem okupljenih i uzvicima "e, svaka ti čast" i "vala, dobro zbori, nema što..."
       Slične uzdahe oduševljenja izazivali su i govornici koji su podsećali okupljene na tradiciju i mrtve kraljeve - Nemanjićima je odavana počast ispred manastira, zetskim vladarima na Trgu kralja Nikole - što je sve zajedno pokazalo kako je sasvim moguće praznik "bogopoznanja i čovjekopoznanja" pretvoriti u politički marketing i svojevrsni referendum o (ne)zavisnosti, što su mnogi od bogobojažljivih crnogorskih Crnogoraca i srpskih Crnogoraca otvoreno i priznali. Srećom, na Cetinju je sve prošlo bez incidenata, za razliku od Berana u kojima su gnevni srbopravoslavci preuzeli stvar u svoje ruke i isterali "nečastivog" iz svog grada. Ostatak Crne Gore, uključujući tu i Podgoricu, proslavio je Badnji dan i Božić bez sličnih incidenata, ali, sledi nam za koji dan i proslava pravoslavne Nove godine, a dve javne proslave već su zakazane na istom mestu. S obzirom na rafale svetlećih metaka iz kalašnjikova kojima je parano nebo nad Podgoricom kada se slavilo roždestvo Hristovo, valjalo bi samo da se uhvatimo za palčeve i poželimo da se i ovoga puta puca samo u nebo.
      
       NIKOLA VRZIĆ