In memoriam (1922-2002)

      Poslednjeg dana januara u Zagrebu je u 80. godini umro prof. dr Predrag Vranicki. Aktivni učesnik NOB-a, poznati sveučilišni profesor, akademik i jedno vreme rektor Zagrebačkog sveučilišta, najveći deo svog života posvetio je teorijskim proučavanjima marksizma i socijalističke prakse. Autor je, između ostalog, svetski poznate i na mnoge jezike prevedene trotomne Historije marksizma a u poslednjoj deceniji života napisao je i predao izdavaču isto toliko obiman rukopis Filozofija historije.
       Bio je, nesumnjivo, jedan od najplodnijih i najznačajnijih hrvatskih i jugoslovenskih marksističkih filozofa izrazito antidogmatske orijentacije, zbog čega se, za razliku od nekih drugih takođe glasovitih imena, nije morao odricati ničega kada su na marksističkoj doktrini zasnovani društveni projekti doživeli debakl a bavljenje marksizmom postalo nepopularno.
       Šezdesetih i sedamdesetih godina prošlog veka, iako često na udaru dogmatika i staljinista u zemlji, i posebno u Sovjetskom Savezu i Istočnom bloku, nije se (samo)proglašavao za disidenta. A osamdesetih i devedesetih, kad mnogi nisu mogli odoleti zovu krvi i tla, ostao je jedan od retkih marksista i intelektualaca koji se nije preobratio u "nacionalca". Znao je u isto vreme braniti od nacionalističkog etiketiranja one koji su o pojedinim nacionalnim problemima govorili kritički, pa je kao žrtvu takve diskreditacije od strane komunističkog režima video i Dobricu Ćosića. U skladu s takvim uverenjem, branio ga je i javno u jednom prilogu u beogradskom časopisu Književnost. Kao istaknuti član Redakcije časopisa Praksis i učesnik Korčulanske ljetne škole, kao i neki drugi zagrebački praksisovci, razišao se, međutim, sa svojim beogradskim kolegama koji su svoj naučni angažman stavili u službu nacije i partikularističke politike. Sam je, inače, i ranije odbijao da prihvati bilo kakve funkcije izvan akademske karijere.
       Bio je iskreni pristalica Jugoslavije i, iako uvek s kritičkom dioptrijom, verovao u jugoslovenski socijalistički samoupravni eksperiment. Njeno nestajanje u erupciji međunacionalne mržnje i bratoubilačkih ratova verovatno je doživeo i kao ličnu tragediju, uvećanu pred kraj života i teškom bolešću.
       Kao i mnogi drugi kritički nastrojeni hrvatski intelektualci, u godinama kada je u Hrvatskoj bio proskribovan, objavljivao je članke i rasprave u Beogradu, pokazujući pri tom posebnu sklonost za saradnju sa NIN-om i Politikom. Kao autor, urednik i priređivač sarađivao je i sa beogradskim izdavačima.
      
       SAVA DAUTOVIĆ