U javnom životu Srbije manifestuju se elementi teokratske vladavine! Patrijarh pa i vladike se u javnosti tretiraju kao najviši politički funkcioneri

      Nije sporno da je razvoj svetske civilizacije kroz istoriju bio prožet religijom, verskim životom koji čini deo tzv. duhovne kulture čovekove. Mada nije poznato da je progres čovečanstva bio determinisan religijom kao metafizičkom, nestvarnom sferom. U svetu deluje veliki broj verskih zajednica i svaka od njih nudi svoju isključivu istinu. No, pod određenim okolnostima vera može da odigra i ulogu zaštite izvesnih etnonacionalnih skupina, pa i socijalnih vrednosti.
       U ljudskoj povesnici država je forsirala zvaničnu religiju, te su podanici bili pod izvesnom presijom takve politike. To važi i za Kraljevinu Jugoslaviju u kojoj su priznate pravoslavna, katolička i islamska verska zajednica. Za vreme okupacije 1941 - 1945. fašisti su insistirali na religiji koja je kao i mnogo puta u povesti bila korišćena ili zloupotrebljavana. Pripadnici pokreta otpora nisu imali negativan stav prema veri niti su bogomolje smišljeno rušili. Tek posle rata vera se ideološki potiskuje. Verske zajednice su u socijalističkoj Jugoslaviji imale jednako pravo delovanja, mada pod prilično skučenim okolnostima. Međutim, veliki broj hramova je izgrađen i obnovljen u posleratnom periodu.
       Sa radikalnim promenama političkog i društvenog sistema u Jugoslaviji krajem XX veka, manifestuju se izvesne pojave koje postojeće nestabilno stanje čine još složenijim. U atmosferi jedne ideološke krize bujaju verske ideologije najčešće u korelaciji sa nacionalističkom euforijom. Od početka 90-ih godina minulog stoleća verske zajednice kreću u ofanzivu. Sukobi na tlu Jugoslavije delom dobijaju oblike verskog rata. Bogomolje se masovno ruše i grade sa ostrašćenošću kakve, verovali ili ne, nije bilo u istoriji. Pod uslovima tako duboke krize vidna je pojava pribežišta verskim kultovima.
       U sadašnjem vremenu su sve glasniji prizivi povratku veri, njenim vrednostima i relikvijama. Da li vraćanje tradicionalnoj veri znači povratak narodnoj tradiciji? Do tradicije se uvek držalo, ali ona se nije iscrpljivala kroz veru, već je bila daleko bogatija, šira i dugotrajnija. Samo se manji deo populacije seća svog detinjstva pre famozne 1945. godine. To znači da se sadašnje generacije, pretežno rođene posle rata, ne vraćaju svojoj veri već je na delu religizacija mladih naraštaja. Kome je to potrebno u građanskoj državi sa zajemčenom odvojenošću Crkve od države? U javnom životu Srbije manifestuju se elementi teokratske vladavine! Patrijarh pa i vladike se u javnosti tretiraju kao najviši politički funkcioneri. U škole se uvodi metafizička disciplina - veroučenje, a u crkvama se kolona dece pričešćuje istom kašikom ("krv Hristova")! Osiromašeni narod plaća skupa crkvena zvona i podižu se bogomolje, što može samo da ojača suprotnosti po verskoj osnovi. Kažu da će u vojnim jedinicama biti pravoslavnih sveštenika, samo nismo sigurni da među Sandžaklijama neće biti vojnih dezertera.
       Tradicija islama na našim prostorima datira od XV do XVI veka, a mladi muslimani se danas tek uče da metanišu! Zar Bošnjacima nije ništa ostalo, apstrahujući veru, od tradicije bošnjaštva iz doba Kotromanića i drugih civilizacijskih perioda? Podizanje pravoslavnog hrama izazvaće nicanje katoličkih crkava, džamija i sl. S druge strane, očigledan je pad nataliteta kod svih Južnih Slovena, kao i nedovoljnost porodilišta, zdravstvenih i kulturnih institucija.
       Sloboda vere je deo građanskih sloboda, što je uslov demokratije. Nema pune demokratije bez slobodnog ispoljavanja religioznih uverenja. Uz jednaka prava sviju verskih zajednica. Međutim, u savremenim demokratskim državama Crkva je odvojena od države, a to znači da nema prava da se meša u državne poslove. Zadovoljavanje verskih potreba je privatna stvar svakog građanina i udruženja građana po verskoj osnovi, što nije obavezna komponenta javnog i kulturnog života. Demokratija podrazumeva slobodu teističkih i ateističkih shvatanja i ponašanja.
      
       (Autor je istoričar)