NIN Reklama
Oznaka i datum izdanja
Naslovna stranaPretrazivanjeArhivaRedakcijaProdaja
Naslovna strana broja

Izgubljeno ogledalo

Stanovnici Hrvatske i dalje smatraju da su najpoželjniji bračni partneri, prijatelji, rodbina i poslovni saradnici ljudi iste vere i nacije, a skoro šezdeset odsto anketiranih priznaje da nema iskustvo života sa ljudima koji se po tome razlikuju od njih

      Priča je otprilike ovakva: prvi gost iz Srbije koji se zatekne na plaži hrvatskog dela Jadrana doneće sa sobom “Politiku”, knjige štampane ćirilicom i užički kajmak. Slušaće svoju narodnu muziku, a govoriće, naravno, ekavski. Biće vrlo ljubazan prema domaćinima, ali će oni u njegovom prisustvu osećati trajnu napetost. Čak ni podatak da se ovakva situacija prošle godine ponovila devet hiljada puta, jer je toliko turista iz susedne Jugoslavije letovalo u Hrvatskoj, nije uspela da umanji strah domaće nacije od najneomiljenijih suseda. Činjenica da je ovih dana zvanično potvrđeno da u Hrvatskoj živi samo četiri i po odsto Srba koji izgledaju, ponašaju se i govore kao i blizu 95 odsto Hrvata, nije smanjila strepnje ni spustila tenzije većinske prema manjinskoj naciji i obrnuto. Od svih naroda iz bivše Jugoslavije Hrvati, prema ovde provedenim medijskim anketama, najmanje podnose Srbe. Čak 40 odsto ispitanika ne želi s njima da ima nikakve veze. Petnaestak procenata među anketiranima misli da bi bilo najbolje da Srbi uopšte i ne žive u Hrvatskoj. Isto ih toliko misli da, ako već moraju da žive u Hrvatskoj, treba da se odreknu svoje kulture. Da Srbi, kao i sve druge nacionalne manjine, zapravo obogaćuju sredinu u kojoj žive, misli zanemarivih tri odsto ispitanih Hrvata koje političari opisuju kao “otvoren i prijateljski raspoložen narod, čak i prema onima koji su nam nanijeli boli i nepravde”.
      
       Potisnuti antagonizmi
       Zbog objektivne međunarodne situacije Hrvati su, međutim, potisnuli antagonizam prema Srbima. Ljudi koji su devedesetih godina ovde figurirali isključivo kao vlasnici “šiljatih glava” koje su ih, navodno, tako uspešno razlikovale od ostalih, sada su unapređeni u “jugoistočne susjede”. Omiljeni izraz hrvatskog šefa diplomatije Tonina Picule očarao je sve pripadnike geografsko-kulturološkog određenja nacije, ali nije odgovorio ni na jedno od praktičih pitanja koja danas stoje pred pobornicima normalizacije odnosa Hrvatske i Jugoslavije. Jugoslovenska ambasada u Zagrebu poslednjih je dana učestalo primala goste iz Beograda. Privrednike, profesionalne političare, ugledne ekonomiste, stručnjake za međunacionalne odnose, etnička i manjinska pitanja. Svi su oni s lakoćom zaključivali da bez pristojnih odnosa zvaničnog Zagreba i Beograda, neće biti ni mira ni prosperiteta na ovom području. Političari su uglavnom govorili da su našli zajednički jezik sa kolegama iz hrvatske vlade i Sabora, ekonomisti su se pragmatično držali notorne činjenice da niko od naroda bivše Jugoslavije više ne želi da živi među siromašnim susedima, a eksperti za manjine ponavljali su priču o multikulturalnoj budućnosti jugoistoka Evrope. Ili, kako je to u Evropskom domu u Zagrebu nedavno objasnio jugoslovenski ministar za manjinska pitanja Rasim Ljajić, “ljude tek treba da naučimo da žive jedni sa drugima i da uče iz međusobnih razlika, pošto je Balkan i dalje idealno tržište za sve vrste nacionalističkih proizvoda”.
       Šta to zapravo znači, u domaćim prilikama nije baš najjasnije. S izuzetkom trauma iz poslednjeg hrvatsko-srpskog rata, ovdašnje stanovništvo uglavnom nema nikakvo iskustvo života s drugim nacijama. Progoni “onih koji nisu naši” i ubijanja “onih koji nam rade o glavi” u proteklom su ratu kod većine stanovništva bivše Jugoslavije potisnuli sva dobra sećanja na srdačne međuljudske i korektne međunacionalne odnose. Kako je to živeti sa drugima koji su različiti od nas, niko više ne može pouzdano da posvedoči. Svaki takav pokušaj zastaje na poprištima strašnih zločina razasutih po čitavoj bivšoj državi, a završi polemikama o pravednosti Haškog tribunala i Karle del Ponte. Jedan od poražavajućih podataka iz rezultata prošlogodišnjeg popisa stanovništva u Hrvatskoj govori da se broj nacionalnih manjina u ovoj maloj, etnički homogenoj zemlji čak tri puta smanjio u odnosu na proteklih desetak godina. Hrvati zato i dalje smatraju da su najpoželjniji bračni i životni partneri, prijatelji, rodbina i poslovni saradnici ljudi njihove vere i nacije. Skoro šezdeset odsto anketiranih građana priznalo je da nikad nije upoznalo pripadnike drugih nacija. Prema istraživanju zagrebačkog “Nacionala”, takvih nema ni u njihovim preduzećima (54 odsto), ni u susedstvu (45 odsto), a još manje u užoj ili široj porodici (više od 70 odsto).
      
       Problematična prijateljstva
       Od svih zemalja iz bivše Jugoslavije na “listi prijateljstva” prva je Slovenija. Pa ipak, samo 20 odsto Hrvata veruje Slovencima u dovoljnoj meri da prema njima gaji prijateljske odnose. Sumnjičavost uglavnom proizlazi iz činjenice da su severni susedi Hrvatske uvek spremni za poslovnu saradnju, pa i druge vrste druženja sa Srbima i Jugoslavijom, dok se sa Hrvatima samo prepiru, guraju im otpad iz nuklearke u “Krškom” i svojataju čitav Piranski zaliv. Posle Slovenije, “drugi najbolji prijatelj” za Hrvate je Makedonija, ali se to ne odnosi na njeno stanovništvo, pogotovo ne na Rome i Albance. Opao je i rejting Bosne i Hercegovine čije se stanovništvo u Hrvatskoj doživljavalo, s jedne strane, kao nevina žrtva Miloševićevih osvajanja, a s druge, kao zakleti neprijatelj katolika u hrvatskim enklavama od Banjaluke preko Sarajeva do Mostara. Dok Makedoniju sa simpatijama prihvata deset odsto ispitanih građana Hrvatske, a Bosnu i Hercegovinu osam odsto, Srbe i njihovu zemlju kao prijatelje doživljava jedan i po odsto ljudi. Dimenzije ove statističke groteske postaju još upečatljivije ako se uzme u obzir da je među anketiranima bilo i onih sa “srpskim prezimenima” ili onih koji su se sami predstavili kao Srbi, pa se ovaj minorni procenat baš zato pripisuje njihovim odgovorima.
       Kao i u svakoj groteski, i ovde ima izuzetaka koji bi, u normalnim okolnostima, ljude navodili na neobuzdan smeh. Mada su istočna Slavonija, Baranja i Podunavlje prostori Hrvatske u kojima, zbog rata, vlada najveća netrpeljivost prema Srbima, tamo je ujedno i najviše onih koji čitaju beogradsku štampu i luduju po stolovima u ritmu srpskog turbo-folka. Hrvati iz Slavonije predstavljaju ujedno i značajan udeo u skromnom (sedam odsto) procentu domaćih ljudi koji ne bi imali ništa protiv bračnih odnosa sa pripadnicima srpske nacionalnosti. Inače, najdraži susedi Hrvata su Mađari, a najpoželjniji bračni partneri Italijani. Mada, i u slučaju mađarske manjine postoje stvari koje se kose za zdravim razumom. Tradicionalno srdačni odnosi Zagreba i Budimpešte (ako se izuzme kratko razdoblje banovanja Kuena Hedervarija po Hrvatskoj kada je, početkom prošlog veka u Zagrebu demonstrativno spaljena mađarska zastava) pokazali su, poslednjih godina, i svoje naličje. Preciznije, politički domaćini mađarske manjine u Hrvatskoj glasno su izrekli šta smatraju najboljim receptom za rešavanje manjinskih problema. U slučaju Mađara, visokom predstavniku zvanične Budimpešte rečeno je da će i najsitniji problemi s kojima se njegovi sunarodnici susreću u Hrvatskoj biti rešeni kad se ta manjina jednom konačno “kroatizira”. U slučaju Srba poslednji popis stanovništva pokazao je da iseljavanje, asimilacija i netolerantna politička klima daju još bolje rezultate.
      
       Oživljavanje ksenofobije
       Interesantna su i iskustva iz Dalmacije koja od Tuđmanove smrti i sloma HDZ-a na izborima 2000. godine slovi kao politički najdesnija hrvatska regija. Istraživanje uglednog splitskog sociologa religije don Ivana Grubišića potvrđuje svu ironiju ove poratne konstatacije. Osamdesetih godina prošlog veka dr Grubišić je sproveo istraživanje javnog mnjenja u splitsko-dalmatinskoj biskupiji koje je pokazalo da u tom kraju vlada najniži stupanj ksenofobije u ovom delu Evrope. To što se situacija još devedesetih godina izokrenula u svoju suprotnost dr Ivan Grubišić pripisuje prejakom nacionalno-državotvornom naboju koji je posebno potencirala Hrvatska demokratska zajednica pokojnog predsednika Franje Tuđmana. Takve poruke dalje je prenosio i veliki deo katoličkog klera u Splitu, Dubrovniku, Zadru i Šibeniku. Grubo kršenje osnovnih postulata hrišćanske religije koja propoveda ljubav prema bližnjima i pomoć svima kojima je potrebna, dalmatinski biskupi su devedesetih godina pretvorili u unosan politički biznis i od pitomih božjih pastira uznapredovali do političkih propagandista isključivih nacionalnih parola koje su u to doba počele da odzvanjaju Dalmacijom. Priča o stadu i stranputicama na koje su ga zaveli samozvani “čuvari” proširila se i do Slavonije. Po lokalnim kafanama u okolini Osijeka bez problema se slušaju pesme Svetlane Ražnatović, ali “čobanac” ne može da se pojede. Umesto njega uslužni konobari ponudiće vam “pastirac”. Isto kao što ćete se u Vukovaru iznenaditi kad čujete Zvonka Bogdana koji u legendarnoj starogradskoj pesmi “Fijaker stari ulicama luta” više ne pominje da će se vratiti “u taj Sombor”, nego “u taj Osijek grad”...
       Jedan od dramatičnih komentara ovakvog stanja stvari u modernoj, poratnoj Hrvatskoj glasi da je reč o zemlji koju njeni stanovnici doživljavaju jednom od najdemokratičnijih u Evropi i o naciji koja samu sebe smatra izuzetno tolerantnom. Pa ipak, stavovi o Srbima koji su, kako misli blizu trideset odsto ispitanih, “više skloni kriminalitetu” od ostalih naroda ili o Romima koje isto toliko građana ne želi da vidi u svojoj sredini, daju mnogo tužniju i opasniju sliku. Svako u Hrvatskoj danas zna da je tolerancija “in”, a ksenofobija “aut”. Svi znaju da šest miliona Jevreja nije stradalo u Hitlerovim koncentracionim logorima zato što su “Židovi razapeli Isusa”. Svi znaju, ili misle da znaju, da moderna civilizacija ne trpi pojmove kolektivne krivice i ne veruje u biblijske kazne tipa Sodome i Gomore. Stare parole sa zagrebačkih zidova “Vratite nam naše Srbe, evo vam Hercegovci”, koje su prvih ratnih godina uveseljavale tiho i lojalno stanovništvo glavnog grada Hrvatske, u međuvremenu su zloćudno metastazirale. Prema Hercegovcima i katoličkom stanovništvu doseljenom s Kosova izrazito negativan odnos ima nešto više od trideset odsto Hrvata. Otprilike isto toliko ne trpi ni Srbe. Za jednu geografski malu, istorijski staru, a politički nedovršenu zemlju čijim stanovnicima još niko nije objasnio da ksenofobija ne vodi u bolju budućnost, nego u društvo “kužnih Balkanaca”, to je zaista respektabilan nacionalni potencijal.
      
       ZORICA STANIVUKOVIĆ


Copyright © 1996-2003 NIN - redakcija@nin.co.yu