NASLOV: “Praksis odiseja - studija nastanka boljševičkog totalitarnog sistema 1917-1929” (I, II)
AUTOR: Milan Brdar
IZDAVAČ: “Službeni list”, Beograd 2001.

      Da najpre otklonim moguće nedoumice povodom ovoga, verovatno najambicioznijeg i, svakako, najobimnijeg teorijskog poduhvata u analizi fenomena tzv. boljševičkog totalitarizma. Gotovo je neverovatno da ovo delo nije imalo u našoj javnosti nikakvog odjeka, iako spada u jedno od najvažnijih postignuća naše društvene teorije. Mislim da se to može objasniti, pre svega, nivoom naše teorijske misli, koja iz različitih razloga, zaostaje za savremenim tokovima teorijskog mišljenja u koje se ovde, iz razumljivih razloga, neću upuštati. Ignorisanje ovog poduhvata neshvatljivo je i sa stanovišta istorijskog trenutka, pošto smo - kao što je poznato, tek izašli iz boljševičke epizode naše savremene istorije, čije je razumevanje neophodna pretpostavka društvenog progresa kojem težimo.
       Ali, da se vratim početnim nedoumicama, o kojima sam govorio. Prva se tiče naslova, a druga metodološkog aspekta ove studije. Druga je, svakako, važnija od prve. Što se naslova tiče, mora se reći da ovo nije studija o našoj praksis filozofiji, što je bez sumnje važan posao koji očekuje našu teorijsku misao koja, po mom sudu, ne može krenuti dalje bez ozbiljne valorizacije ovog teorijskog nasleđa. Iako se, i u tom pogledu, može izvesti, bar implicitno, zaključak o značaju ove teorijske alternative dominirajućem boljševičkom modelu. Jedan od rezultata ove obimne studije (preko hiljadu stranica osnovnog teksta sa bibliografijom na trideset strana) čija je osnova, analiza frakcionaških borbi i geneza unutarpartijske boljševičke opozicije u periodu 1917-1929, jeste i “rušenje mita o levoj opoziciji u pogledu njene alternative staljinističkom užasu”. “Opozicija je”, veli Brdar, “bila savest revolucije ali ne i alternativa”. U metodološkom pogledu, sam Brdar svoj pristup naziva “zdravim pozitivizmom”.
       Ispravno razumevanje ovog metodološkog pristupa je, po mom mišljenju, presudno za razumevanje ovog teorijskog pregnuća u celini. Obim ovog osvrta ne dozvoljava, naravno, preciznu analizu ovog metodološkog postulata. Ali je moguće nagovestiti bar njegovu osnovnu intenciju. A ta intencija je u osnovi praktična, što podrazumeva analizu Marksovog teorijskog modela na osnovu njegove primene u praksi. Otuda “praksis odiseja” o kojoj govori Brdar. Teorijski aksiom analize je zato otkriće paradoksa revolucije koji pokazuje da je, da bi realizovala svoj program - revoluciji neophodna apsolutna vlast koja, međutim, njenu realizaciju čini nemogućom. To znači da revolucija boljševičkog tipa vodi samoopovrgavanju i unutrašnjoj blokadi, čiji je razlog apsolutna vlast, ili sam princip realizacije. U metodološkom pogledu ova studija je zato utemeljena na novom pojmu totalitarizma, koji podrazumeva metateorijski koncept Moderne, čija je provera, međutim, jedino praktična i koja praktično znači “likvidaciju programa Prosvetiteljstva”, odnosno, “feler same Moderne”, koji je “tematski obnovila postmoderna”, ili “novo prosvetiteljstvo”. Otuda “opustošen prostor postsocijalizma na kraju veka”. I da kažem još ovo. Ova vredna interdisciplinarna studija spada u domen savremene “interpretativne sociologije”, tako retke u našoj teoriji, čiji “zdravi pozitivizam” radikalizuje epistemološku kritiku istorijskog pozitivizma, jer društvene pojave izjednačava sa pričom o njima (“objašnjavalačkom praksom”) i na taj način ovu “razumevajuću sociologiju” otvara prema postmoderni.
      
       NENAD DAKOVIĆ