(“Latinična tastatura”, NIN br. 2712)

      Pominjanje “Olimpijine” tastature iz Bugojna, grada gde su se, po nemačkoj licenci, u prethodnoj Jugoslaviji pravile pisaće mašine, 99 odsto “latinične” jer nije bilo porudžbina za ćirilične, povredilo me je onoliko koliko jedna aluzija, možda nenamerna, u šta ne verujem, može da rani dušu čoveka kome se između redova pripisuje da je ono što nije.
       U Bugojnu, “Malom Rimu”, živelo je u doba tursko i austrijsko, a i za vreme prethodnih Jugoslavija, dosta katolika sa prezimenom Krstanović. Nijedan nije rodom od Ratkovića, iz Donjih Crkvica, kod Nikšića, iz vremena kad je taj deo današnje Crne Gore bio samo Hercegovina sa tada srpskim a danas crnogorskim stanovništvom. Nijedan od bugojanskih katolika ne vodi poreklo od livanjskih Krstanovića ali svi potiču iz Livna.
       Od druge polovine XVIII veka potomci Krstana Ratkovića su u Livnu postali značajna porodica. Katolička crkva je bila uvela običaj da, pokrštavajući srpsku sirotinju za dve vreće žita, njoj daruje i prezime neke od poznatih srpskih porodica kao Stanišići, Krstanovići, Mitrovići, Samardžići, Pavlovići...
       Kada je 1850. Omer-paša Latas skršio begovsku pobunu i zaveo nekakav red, obrati se bratstvo Krstanovića livanjskom kajmakamu da spreči to nadevanje prezimena. Ovaj zatraži od njih velike novce i kada su prvi potrepci prešli na vatikansku veru, i dobili to prezime, lokalni muslimani reše to pitanje, zauvek.
       Od tada je u Livnu, pri pokrštavanju gladne pravoslavne sirotinje, prestalo takvo nametanje prezimena poznatih srpskih porodica.
       Naša etnografska literatura je opisala, mislim sa nedovoljnom pronicljivošću, taj vatikanski inžinjering, i preseljavanja novopokrštenjaka, iz jednog kraja Bosne u drugi, pa su prevere iz Livna naseljavane u Bugojnu i oko toga Malog Rima, te oko Kupresa, a u Livno dovođeni pokrštenjaci iz Cetinske krajine, da im se poreklu trag zametne.
       Pre strahovitih pokreta stanovništva tokom i posle genocida u Drugom svetskom ratu i nedavnih verskih čišćenja po tim krajevima, takve stvari su bile ljudima tamošnjim jasne. Moj ujak Nemanja Banjac, sudija u Livnu - kada je već postojala, na papiru, Banovina Hrvatska - uzimaše 1939. generalije nekom optuženom i ovaj reče da je Hrvat. Sudnica se zatresla od smeha, svi su znali i pamtili kad mu se deda pokatoličio.
      
       ZORAN KRSTANOVNIĆ,
       novinar, Beograd