NASLOV: Ukop oca
AUTOR: Mladen Markov
IZDAVAČ: Narodna knjiga
Beograd 2002.

      Smeštena u veoma širok vremenski okvir, koji pokriva period od gotovo sedam decenija, radnja poslednjeg romana Mladena Markova, “Ukop oca”, prati životni put Andreje Kerebe, slikara, intelektualca, “bivšeg boema i osvedočenog anarhiste”. Na vest o smrti oca, “gazda Ignjata”, “jednog od najbogatijih trgovaca i najčuvenijeg kafedžije u palanci i srednjem Banatu”, Andreja dolazi u porodičnu kuću u rodnom Žitovu, na sahranu koja se, pošto dva puta bude odložena, do kraja romana neće ni održati. Kućom, kao i čitavim Ignjatovim imanjem, sada gazduju Andrejina maćeha Stevanka Manjulov, udavača iz interesa, i polubrat Tomislav Manjulov, general i “komandant južnog krila kosovskog fronta”. Oni su s Ignjatom sklopili ugovor o doživotnom izdržavanju koji je Andreju, stanovnika jednog beogradskog doma za penzionere, sasvim lišio nasledstva.
       Bdenje kraj očevog odra, u gostinskoj sobi čiji su zidovi “načičkani” starim porodičnim fotografijama, za Andreju je prilika da u sećanje dozove sav svoj prošli život, ali i da se zapita o smislu svog života, lišenog ljubavi, razumevanja i saosećanja. Oživljena sećanja otvaraju stare, nezalečene rane: čežnju za majkom koju nikad nije upoznao, mržnju prema ocu tiraninu i zgađenost nad palanačkim licemerjem, primitivizmom i glupošću. U zagušljivoj sobi, ispunjenoj “zadahom tela u raspadanju” i dimom lojanica, slike sećanja slažu se u priču o usamljenosti, gubitku iluzija i životnom porazu. “Ukop oca” je roman o smrti, fizičkom i duhovnom nestajanju. Zagledan u pokojnikovo lice i u prizore iz prošlosti, Andreja Kereba dolazi do saznanja o prolaznosti života: “U što god pogleda, sve je trošno, sve je kvarno, sve je obasjano samo njemu dostupnom i njegovom oku vidljivom bojom laganog truljenja.”
       Ali, u “Ukopu oca” nije ispričana samo jedna lična i porodična istorija. Postavljajući priču o Andreji, “otpisanom” sinu, u širi istorijski kontekst, kojim su obuhvaćena najdramatičnija zbivanja naše dvadesetovekovne istorije, od nemačke okupacije do poslednje “herojske odbrane” Kosova, Markov se sudbinom porodice Kereba služi kao metaforom srpskog nacionalnog poraza. Andrejin životni neuspeh, kao posledica njegove nesposobnosti da se suprotstavi autoritarnom ocu, aluzija je na tragične zablude jugoslovenske istorije u poslednjih pola veka. Bilo u porodici ili u državi, intelektualni i moralni konformizam donosi podjednako porazne rezultate. U tom smislu, apsurdan, gotovo burleskan središnji motiv romana, sahrana bez sahrane, nije samo podsmevanje palanačkim naravima i običajima, već je i metafora besmisla vremena u kojem je laž predstavljana kao istina, žrtve kao dželati, a porazi kao pobede.
       “Ukop oca” napisan je tradicionalnim, realističkim stilom, s mnoštvom uglavnom efektno odabranih naturalističkih detalja, a Markovljev jedini ustupak “modernijem” književnom izrazu sastoji se u načinu sklapanja sižea. Događaji iz Kerebinog života nisu dočarani linearno, po hronološkom redosledu, već onako kako ih se junak seća - po asocijativnom principu. Ova memoarska tehnika pripovedanja zahteva od pisca da svog junaka predoči kao izuzetno senzibilnu svest, prijemčivu na utiske različite vrste. Mladenu Markovu samo donekle polazi za rukom da taj zahtev ispuni. Njegov junak jeste uverljiv kao određen tip ličnosti, ali piscu nije pošlo za rukom da ga obdari senzibilnom i dovoljno lucidnom svešću čija bi perspektiva bacila dodatni smisao na predočena zbivanja. Zato pripovedanje u “Ukopu oca” povremeno deluje monotono i nezanimljivo. Ponavljaju se iste slike sećanja na prošlost, ili se variraju s manjim modifikacijama, bez produbljivanja njihovog značenja.
       Uz statičnost Andrejinog psihološkog portreta, i ponavljanje sličnih epizoda i situacija (na primer, gotovo istovetni opisi starica narikača prisutni na skoro svakoj stranici romana) kod čitaoca stvara utisak da bi knjiga bila mnogo bolja da je bar stotinak stranica kraća. Osim toga, veoma usporen ritam razvijanja pojedinih motiva i likova u prvom delu romana u nesrazmeri je sa završnim delom, u kojem se uvode nove ličnosti i motivi (motiv đavola, očevog zločina). Iako su veoma važni za razumevanje romana u celini, ovi motivi pominju se tek usput, kao u žurbi, pa se čini kao da je pisac pred sam kraj romana izgubio “dah” ili postao nestrpljiv da što pre završi knjigu.
       Nasuprot tome, posebno treba istaći Markovljevu veštinu u slikanju atmosfere i portretisanju sporednih ličnosti. Sigurno, uz minimum sredstava, Markov živopisno slika palanačke tipove: starice ubrađene u crne marame, dečake kvrgavih kolena i ošišane na “nulericu”, “devojčice sa upletenim kikama”, pijane i bahate goste na daći. Galerija ovih likova, stalno prisutnih u pozadini glavnog zbivanja, podseća na prizore sa slika naivnih slikara: uniformisani, svi nalik jedni na druge, oni kao da su više izraz nekog zajedničkog duha palanke kojeg se Markovljev junak “grozi”, nego posebne, individualno obojene ličnosti. Prisustvo ovih likova, “zlih i neprosvećenih”, kako ih Andreja Kereba vidi, najviše doprinosi izuzetno mračnom i pesimističnom, na momente čak i morbidnom doživljaju sveta svojstvenom Markovljevom romanu.
      
       ADRIJANA MARČETIĆ