Potreba da se afirmiše crnogorska nacija i posebno da se ona odeli od svakog srpskog prizvuka, pretvorila je lingvističke u političke dileme

      Toliko se uljega da se može primit na petar kad mu nam pane.”
       Ovo je rečenica, ovih dana veoma aktuelnog, crnogorskog jezika, koju ni, po sopstvenom priznanju, autentični Crnogorci, ne - Srbi, koji govore crnogorskim, ne - srpskim jezikom, nisu uspeli da prevedu. Uvođenje u jezik arhaičnih izraza, lokalizama i posebnih glasova (poput mekog “s”, koje se izgovara između “s” i “š”, na primer u reči “sjekira”), predstavlja lingvističku osnovu kojom pisci novog crnogorskog pravopisa opravdavaju ozakonjenje crnogorskog kao posebnog jezika. Sastavljanje novog pravopisa, međutim, krije u sebi i nove zamke daljeg razjedinjavanja jezika, jer lokalizmi tipični za sever Crne Gore potpuno su strane reči samo dvesta kilometara južnije, na primorju. Isto tako, “parangali”, “ferali” i “osti” nisu u upotrebi, niti pod tim imenima postoje u Nikšiću ili Kolašinu.U nastojanju, ne malog, dela populacije savremene Crne Gore da se nacionalno odredi i, što se čini najznačajnim, identifikuje kao nešto drugo i drugačije od Srba, pripadnici crnogorske nacije smatraju da se osporavanjem imena “crnogorski jezik” osporava i njihov nacionalni identitet.
       “Ako se po nacionalnim imenima jezik kojim govore Hrvati zove hrvatski, kojim govore Srbi srpski, Bošnjaci bosanski, zašto se onda i jezik kojim govore Crnogorci ne bi zvao crnogorskim, pita Bogdan Musović, predsednik Matice crnogorske, ogranak za Herceg Novi. “Ako braća Srbi prolaze ravnodušno pored bosanskog jezika i muslimanske nacije, zašto se stvara problem sa crnogorskom nacijom i jezikom? Karakteristike crnogorskog jezika čine ga različitijim od srpskog nego što je to hrvatski ili bosanski. Reč je, dakle o velikosrpskom projektu na svakom planu, koji podržavaju oni koji se pozivaju na istoriju i Podgoričku skupštinu, koja je predstavljala kulminaciju anticrnogorskog raspoloženja”, dodaje Musović.
      
       Kalkulisanje sa istorijom
       Jezičko pitanje je danas u Crnoj Gori nerazdvojivo od nacionalnog pitanja. Potreba da se afirmiše crnogorska nacija i posebno da se ona odeli od svakog srpskog prizvuka, pretvorila je lingvističke u političke dileme.
       - Prema mišljenju stručnjaka, lingvistima koji su se bavili proučavanjem jezika u Crnoj Gori, nema supstantivne razlike koja bi odredila crnogorsku ijekavicu kao poseban jezik i izdvojila ga iz srpskog jezika. Izjednačavanje pitanja jezika sa nacionalnim pitanjem nema adekvatno istorijsko, naučno, čak ni logočko utemeljenje. Čak i ako odlučite da svoju nacionalnu pripadnost određujete samovoljno, odričući se nacije kojoj rođenjem pripadate to ne možete činiti sa jezikom. Jezik nije pitanje opredeljenja, jezik svako od nas u sebi nosi, objašnjava Gordana Bulatović, predstavnik Kulturno-prosvetnog društva “Prosvjeta”.
       Ono u čemu se, kako izgleda, svi slažu, i pobornici uvođenja crnogorskog jezika u Ustav Crne Gore, kao i oni koji smatraju da se u Ustav ne može staviti nešto što realno ne postoji, jeste da je ovo pitanje ipak izašlo iz lingvističkih okvira i dobro se razbaškarilo u sferi politike.
       Po mišljenju Bogdana Musovića nikada lingvisti i nisu odlučivali o pitanjima jezika, već je to uvek bila stvar politike i sile.
       - Recimo, u Bosni i Hercegovini govore istim jezikom i Srbi i Muslimani, ako izuzmemo umetanje slova “h” u neke reči, pa ga jedni zovu srpski, a drugi bosanski. Isto tako ne vidim zašto kada je usvojen standardni naziv za srpskohrvatski jezik, on nije nazvan srpsko-crnogorski. To bi bilo mnogo pravednije, a ne mislim da bi bilo kakvu štetu nanelo Srbiji. Ovako, reč je o dominaciji velikih nad malim, smatra Musović.
       Ideja o srpsko-crnogorskom ili crnogorsko-srpskom jeziku nije strana u crnogorskoj javnosti. Nju zagovara profesor Vuk Minić, tvrdeći da bi taj kompromis ponudio više političko nego filološko rešenje. Da je ovo pitanje davno našlo svoje mesto u parlamentu, potvrđuje i nedavna izjava crnogorskog ministra prosvete koji je prigovorio zbog preterane upotrebe ekavice u školama i forsiranja ćirilice, čime se ometa napredovanje đaka koji bi trebalo da uče strane jezike, gde im je to pismo nepotrebno.
       - Osnovni cilj je razdvajanje ostatka zajedničke srpske države i sve ovo kalkulisanje sa istorijom i jezikom je podređeno tom cilju. Oni koji su zamislili sve ovo zamešateljstvo udarili su na temelj nacije. Jezik je jedno od osnovnih nacionalnih obeležja i i ujedinjujućih faktora, pa kada taj korpus razbijete sve drugo ide mnogo lakše, smatra Gordana Bulatović.
      
       Osporavanje identiteta
       U Crnoj Gori ovaj se problem dalje komplikuje i nacionalnim i regionalnim razlikama. Crnogorci koji su po nacionalnom opredeljenju Srbi govore istim jezikom, i veoma se dobro razumeju sa onim Crnogorcima koji to nisu. Ovi prvi ne žele da čuju da im se jezik preimenuje i tako otme iz njihovog duhovnog nasleđa, ovi drugi opet uskraćivanje prava da krste jezik svojim imenom doživljavaju kao osporavanje identiteta. Dodatne poteškoće postaju očite kada zađete u Crnu Goru i shvatite da ona, prema poimanju mnogih njenih građana, u stvari ne postoji na celoj svojoj sadašnjoj teritoriji. Sa stanovišta, na primer, Bokelja ili Vasojevića Crna Gora je negde drugde. Ona obuhvata Katunsku, Riječku, Crmničku i Lješansku nahiju.
       Kao što nacionalno opredeljeni Crnogorci u srpskom jeziku prepoznaju metode velikosrpske politike, tako mnogi žitelji rubnih područja današnje Crne Gore vide širenje crnogorskog jezika kao crnogorski ekspanzionizam kojim se ugrožava njihov nacionalni i kulturni identitet.
       - Ne vidi se to samo u preimenovanju jezika, kaže Goran Komar, istoričar. “Pomorski muzej u Kotoru, na primer, preimenovan je u Pomorski muzej Crne Gore. Pitam ja vas: kojim su to morima plovili ti crnogorski moreplovci, kad im je, eto i muzej posvećen”, upituje Komar.
       Po mišljenju Bogdana Musovića, postojanje crnogorskog nacionalnog korpusa je fakat i sada taj korpus želi da ozakoni i svoj jezik.
       - Kao i u Makedoniji i u Crnoj Gori se velikosrpska politika pojavila kao osvajačka politika koja na svaki način potčinjava i potire nacionalne odlike drugog naroda, i normalno je da se sada, kako nacionalno tako i jezički odbranimo od tog nasilja, kaže Musović. “ Ja mislim, dišem i govorim crnogrski i ne vidim što bi to nekom smetalo. Uostalom, kako kaže narodna poslovica, krivu Drinu niko ne ispravi ali je treba stalno ispravljati”, dodaje on.
       Osim na našim prostorima nominalno poistovećivanje nacionalnog i jezičkog izraza nije standardna praksa. Tako se u Americi, Kanadi, Australiji, govori engleski, a ne američki, kanadski ili australijski, Brazilci i Argentinci govore portugalski, Meksikanci španski, Irci i Škoti engleski, Austrijanci nemački ....
       - Mislim da je to u Crnoj Gori ipak pitanje političkog trenutka. Bitka za jezik se ne bije godinama ili decenijama, već vekovima, kaže Gordana Bulatović, “sve ove isforsirane razlike i novosmišljeni pravopis, proizvod su trenutnih političkih interesa i proći će i nestati zajedno s njima”.
      
       SIMONIDA KORDIĆ
      

Sprdačina “Uostalom, kada se uspostave institucije državne zajednice Crne Gore i Srbije, biće vrlo zanimljivo slušati na kom jeziku će komunicirati izabrani predstavnici crnogorske i srbijanske države.” Ovakvom nepoznanicom bio je zaokupljen još koliko sredinom prošlog meseca dr Milenko A. Perović, u Crnoj Gori jedan od mnogih vatrenih zagovornika posebnog crnogorskog jezika koji zahtevaju i njegovo službeno ozakonjenje.        Ne znamo da li je Perović u međuvremenu, na proteklim zasedanjima poslanika novostvorene državne zajednice detektovao jezik(e) kojim su svi govorili. U svakom slučaju, našem laičkom uhu činilo se da su se (spo)razumevali i da im je zajednički i najbliži jezik - jezik nagodbi. Mogli smo takođe videti da su ostala izneverena očekivanja književnika i poslanika Novaka Kilibarde da se u parlament zajednice uvedu prevodioci za crnogorski i srpski jezik, pošto mu je ovaj potonji, na kojem je pisao svoje knjige pre najnovijih političkih metamorfoza, postao stran, da ne kažemo nerazumljiv.        Među crnogorskim intelektualcima Kilibarda, nažalost, nije usamljen. Njegovom ekstremnom mišljenju da su u komunikaciji Crnogoraca i Srba potrebni prevodioci i da je mogućno i poželjno napraviti i razlikovati rečnik crnogorskog i srpskog jezika - operiše se sa najmanje 3 500 takvih reči na crnogorskoj strani - bliski su članovi mnogih crnogorskih institucija, a posebno Dukljanske akademije nauka. Istina je, međutim, da i u tim kulturnim ustanovama i izvan njih postoji svest da bi se istrajavanjem na stvaranju nekakvog crnogorskog novogovora, suprotnog standardnoj novoštokavštini, čitava stvar pretvorila u lakrdiju. U nešto što bi, ako prevlada takva politička volja, kompromitovalo i najlegitimniju odluku Crnogoraca da jezik kojim govorimo, poput Hrvata i Bošnjaka koji su to već učinili, nazovu svojim nacionalnim imenom.        Iritiran javnim besmislicama, kojima se hoće reći da zaista nije reč samo o novom imenu jezika već i o od srpskog drugačijem jeziku, književnik Balša Brković, u svojoj rubrici “Contrapposto” u već pomenutom “Crnogorskom književnom listu”, nazvao je sve to sprdačinom. I u kratkom tekstu koji gotovo u celini prenosimo, vehementno obrazložio. Naslov Brkovićevog napisa koji sledi je “Jezik je suviše ozbiljna stvar da bi se prepustio lingvistima”:        “Kako se ovih dana, iz različitih uglova, aktuelizuje priča o imenu jezika kojim govore (i) Crnogorci, čini mi se da je nužno rasvijetliti jedan aspekt koji, htjeli mi to da priznamo, ili ne, unosi priličnu konfuziju u cijelu priču. Ako ništa drugo, iz razloga što se onima koji - prevashodno sa sopstvenog neznanja ili, pak, spoznajnih blokada uzrokovanih jakim ideološkim nabojima ne žele prihvatiti u ovom trenutku jedino logično rješenje, a to je ime crnogorski jezik - dopušta da jednom nedopustivo niskom elaboracijom odbijaju ili javno zamagljuju argumentaciju koja stoji nasuprot, u prilog (i) takvom nazivu ovog jezika.        Naime, kada neki lingvisti i drugi značajni crnogorski intelektualci pokušavaju inaugurisati čitav niz napornih, arhaizovanih, neudobnih riječi i oblika, oni se, zapravo i ne bave glavnim problemom - imenom našeg jezika, već rade nešto što je uvijek osuđeno na, u najboljem slučaju benevolentnu sprdačinu. Sjetimo se sudbine famoznog hrvatskog novogovora.        Uz to, omogućavaju onima kojima se na pomen mogućnosti da Crnogorci svoj jezik zovu svojim imenom frizura okrene ajnštajnovskoj paradigmi, da cijelu stvar odbiju sa tek nekoliko štosova, tipa - govori srpski da te ceo svet razume...        Dakle, ni najmanji dio problema nije u riječima koje ostali ne razumiju (Čuvena rečenica - Toliko se uljega da se može primit na petar kad mu nam pane - zapravo ne dokazuje ništa), niti ste svoj jezik potvrdili bilo kakvom povećanom produkcijom neobičnih oblika (međutijem, ovijem i onijem i sl). Suština je u osvojenom pravu da ono što jeste vaš jezik (a to je upravo živa, aktivna materija verbalnog okeana; da li neko normalan uopšte misli da bi ikada “novi” Crnogorci, odrasli uz MTV i u okrilju sajber kulture mogli da prihvate takve riječi) zovete svojim imenom - kada već ne postoji nijedno drugo opšteprihvaćeno ime.        Ovo je važno napomenuti iz prostog razloga što tim jezikom govore još tri naroda - te je to, lingvistički promatrano, nedvosmisleno jedan jezik - ali, svi ostali taj jezik zovu svojim nacionalnim imenima. Time, ne samo da otvaraju prostor, već i nameću obavezu da to učine i Crnogorci.”               S.D.