Ponovo su se zaoštrile strasti oko makedonskog crkvenog pitanja. Opet se u crkvene stvari upliće politika, a da nije bilo nje, verovatno ni ovog spora ne bi ni bilo

      Sveti arhijerejski sabor Srpske pravoslavne crkve sa svog ovogodišnjeg redovnog zasedanja, koje će se pamtiti najviše po tome što je na njemu među svetitelje i zvanično pribrojan vladika Nikolaj ohridski i žički, izdalo je saopštenje u kojem se, između ostalog, kaže: “Rukovođeni isključivo brigom za jedinstvo Crkve, Sabor je još jednom pokušao da prizove u evharistijsko zajedništvo sa vaseljenskom Pravoslavnom crkvom, preko svojih specijalnih izaslanika, jerarhiju Makedonske pravoslavne crkve u raskolu, no pošto je ona to po ko zna koji put odbila, Sabor je sa dubokim žaljenjem preduzeo kanonske mere i doneo odgovarajuće odluke o osnivanju Svetog sinoda autonomne Ohridske arhiepiskopije.”
       Pri tome je, kaže se dalje, “saglasno svojim odlukama iz 1967, u skladu sa Niškim dogovorom (2002. g.) i saglasno rešenju Svetog sinoda Makedonske pravoslavne crkve, br. 125 od 7. avgusta 1990. godine”, mitropolita pološko-kumanovskog Kirila stavio pod zabranu sveštenodejstva, suspendujući ga od upravljanja Eparhijom i pokrećući protiv njega crkveno-sudski postupak. Istovremeno je izabrao za vikarnog episkopa Njegovo visokopreosveštenstvo mitropolita velesko-povardarskog g. Jovana i administratora Eparhije pološko-kumanovske igumana Joakima (Jovčeskog), a za vikara dremvickog jerođakona Marka (Kimeva).
       Zatim se ističe da je Arhijerejski sabor “bratoljubivo ostavio mogućnost ostalim episkopima u raskolu Crkve u Makedoniji da najdalje do 1. septembra 2003. godine stupe u evharistijsko i kanonsko jedinstvo sa Pećkom patrijaršijom a time i sa svim pravoslavnim crkvama u svetu”, s tim “ukoliko to ne učine, i protiv njih će biti pokrenut crkveno-sudski postupak”.
       Ali i napominje: “Sve odluke koje se odnose na autonomnu Ohridsku arhiepiskopiju donete su u duhu pravoslavne eklisiologije, vekovnog kanonskog poretka Crkve i bratske ljubavi, sa velikim poštovanjem prema nacionalnim osećanjima makedonskog naroda i države Republike Makedonije, čiju posebnost i suverenitet ovaj Sabor poštuje.”
       Odmah potom objavljeno je i saopštenje na makedonskom jeziku, u kojem piše da je izdato “od kancelarijata na Ohridskata arhiepiskopija”, a u kojem se objašnjava da je “Sabor SPC ocenio da će se izborom i hirotonijom novih episkopa ispuniti uslovi za konstituisanje Svetog sinoda autonomne Ohridske arhiepiskopije, kao i za izdavanje Tomosa o njenoj autonomiji”.
       Odluke iz 1967. godine na koje se Sabor poziva, predstavljaju stav i odgovor Srpske pravoslavne crkve povodom zahteva za autokefalnošću tzv. Makedonske pravoslavne crkve.
       Tvorci MPC, pošto su, pod pritiskom komunističkih vlasti, 1959. godine dobili autonomiju za Ohridsku arhiepiskopiju i uz pomoć matične Srpske pravoslavne crkve doveli je u kanonske okvire (s obzirom na to da je prethodne 1958. godine samovoljno i nekanonski proglašena), hteli su da idu i dalje, pa su od SPC, znajući da bez njene saglasnosti ne mogu ništa, zatražili da sada, umesto autonomije, prizna - autokefalnost.
       Pritisak je bio veliki, zato je i odgovor SPC morao da bude dobro utemeljen. Naručeni su referati od tada najpoznatijih crkveno-pravnih stručnjaka koji bi trebalo da daju odgovor na pitanje “Da li MPC ima uslova za dobijanje autokefalnosti?” U svojim opširnim i dobro pravno utemeljenim referatima i dr Sergije Troicki i dr Blagota Gardašević izneli su jasan stav da “nema uslova za dobijanje autokefalnosti”. A dr Branko Cisarž u svom referatu “Da li je Makedonska crkva naslednik Ohridske arhiepiskopije?”, uz detaljan istorijski pregled, iznosi stav: “Da je sadašnja Ohridska arhiepiskopija u SR Makedoniji samo po imenu i ni po čemu drugom naslednik nekadašnje grčke Ohridske arhiepiskopije”.
       Sveti arhijerejski sabor SPC, potom, na svom redovnom zasedanju, 11. maja 1967. godine, donosi odluku: “Ne može se uvažiti zahtev Svetog arhijerejskog sinoda Makedonske pravoslavne crkve od 3. decembra 1966. godine br. 226 da se autonomnoj Makedonskoj pravoslavnoj crkvi dade autokefalnost.”
       Nezadovoljni ovakvom odlukom čelnici i tvorci MPC ponovo sazivaju crkveno-narodni sabor, od 16. do 19. jula 1967. u Ohridu, na kojem sada, opet samovoljno i nekanonski, proglašavaju - autokefalnost.
       Dolazi, zatim, do vanrednog zasedanja Svetog arhijerejskog sabora SPC, koji jednoglasno usvaja ovu odluku:
       “Pošto se viša jerarhija Makedonske pravoslavne crkve oglušila o nadležno donetu odluku Svetog arhijerejskog sabora Srpske pravoslavne crkve AS Br. 44/zap. 10 od 24 (11). maja 1967. godine i samovoljno i nekanonski sama se otcepila od svoje Majke crkve u raskolničku versku organizaciju, to shodno pomenutoj Saborskoj odluci treba prekinuti sa ovom jerarhijom bogoslužbeno i kanonsko opštenje i staviti u dužnost Svetom arhijerejskom sinodu Srpske pravoslavne crkve da protiv vinovnika raskola povede postupak.
       Sa vernim narodom Makedonije ne prekidati opštenje, već udovoljavati njihovim verskim potrebama.
       Bogoslovima i studentima Bogoslovskog fakulteta iz Makedonije, koji to žele, odobriti da se mogu i dalje upisivati u naše bogoslovske škole i učiti u njima. Prijem će vršiti arhijereji u čijim eparhijama se bogoslovske škole nalaze.
       Ovu odluku objaviti u prvom narednom broju ‘Glasnika’, službenog lista Srpske pravoslavne crkve, i o njoj obavestiti sve sestrinske pravoslavne crkve radi znanja.”
       Sve autokefalne pravoslavne crkve, u svojim pisanim odgovorima, potvrdile su ispravnost ovih odluka Svetog arhijerejskog sabora SPC. Ali, iz Skoplja ničeg novog.
       Rešenje se, ipak, ukazalo posle gotovo poluvekovnog spora, u proleće 2002. U Eparhijskom dvoru u Nišu ugovoren je sastanak komisija sa dve strane raskola da bi se razgovaralo o “putevima i načinima rešavanja pitanja kanonskog statusa Crkve u Makedoniji”. Pregovori su okončani 17. maja 2002. godine, potpisivanjem Nacrta sporazuma kojim je bilo predviđeno da Crkva u Makedoniji dobije “najširu crkvenu autonomiju” pod imenom Ohridske arhiepiskopije, s tim što je ostavljeno da se konačno rešenje donese “u saglasnosti s kanonskim poretkom Pravoslavne crkve”.
       Ishod koji se, prema ovom nacrtu sporazuma nazirao, bio je dosta blizak rešenju iz 1959. godine, kada je Ohridska arhiepiskopija, onako kako je i traženo, dobila autonomiju, ali ostajući, pri tom, u kanonskom jedinstvu sa Srpskom pravoslavnom crkvom, preko njenog patrijarha. Predviđeno je, sada, da Arhiepiskopija ima svoj sveti sinod i svog poglavara, sa titulom “arhiepiskop ohridski i mitropolit skopski”, čiji izbor bi potvrđivao patrijarh srpski, koji bi ga i ustoličio i o njegovom postavljenju obavestio sve pomesne crkve, dok bi ostali episkopi bili i birani i postavljani u okviru same Arhiepiskopije.
       Ispod ovakvog nacrta sporazuma svoje potpise, osim zvaničnih predstavnika SPC, stavili su i članovi makedonske delegacije, mitropoliti Petar, Timotej i Naum, što se, ne bez razloga, smatralo da je učinjeno i uz saglasnost njihovog poglavara Stefana. Ali, u Makedoniji su ih sačekale velike osude zbog toga. Na konferenciji za štampu, sazvanoj ovim povodom, oni su opet optužili makedonske medije da su tendenciozno izveštavali o pregovorima u Nišu, da javnost dovode u zabludu i da tako kako rade, ne rade u interesu Crkve u Makedoniji, ali su, ipak, pod tim pritiscima, potpisani Nacrt sporazuma nazvali “radnim papirom”. Potom će ga tako nazvati i Sinod MPC, ocenjujući ga “neobavezujućim za MPC, njena tela i organe”.
       Najžešći protivnik bilo kakvog sporazumevanja sa Beogradom i ovoga puta bio je mitropolit pološko-kumanovski Kiril, najstariji arhijerej, koji je učestvovao u hirotoniji svih drugih makedonskih episkopa, a za kojeg se javno govori da je pre nego što se zamonašio bio saučesnik u jednom ubistvu u resenskom kraju, ali da je u okviru MPC “sačuvao svoju kožu” i da se, najviše zbog toga, protivi bilo kakvom približavanju Beogradu, pošto zna da onda više ne bi mogao da ostane u svešteničkoj službi. Inače, njega je i Sinod MPC 1990. godine stavio pod zabranu sveštenodejstva, ali ta odluka nikada nije bila sprovedena. (Problema sa zakonom imali su, takođe, i glavni osnivači “Inicijativnog odbora za organizaciju pravoslavne crkve u Makedoniji”, osnovanog početkom 1945. godine!)
       Mesec dana posle razgovora u Nišu, 20. juna prošle godine, patrijarh srpski Pavle upućuje javni apel arhijerejima, sveštenicima i vernicima Makedonije, “svakom ponaosob”, da svako učini što do njega stoji da bi se prevazišao raskol. Poručuje patrijarh: “Svakoga primamo sa iskrenom i bezuslovnom bratskom ljubavlju”, ali i napominje da se to ne odnosi na klirika koji ima “kanonske i moralne smetnje za svešteničku službu”. Svima je bilo jasno da se to, najpre, odnosi upravo na mitropolita Kirila.
       Patrijarhovom pozivu odazvao se jedino mitropolit veleško-povardarski Jovan (Vraniškovski), poručivši Njegovoj svetosti, ali i javnosti, da “iskreno, slobodno i odgovorno prihvata predloženo liturgijsko i kanonsko jedinstvo sa Srpskom pravoslavnom crkvom”.
       Mitropolit Jovan otvoreno je rekao da se u Skoplju “igraju crkve”, slikovito objasnivši u kakav položaj je dovedena Crkva u Makedoniji, zbog tvrdoglavog insistiranja na autokefalnosti i ostajanja u raskolu. “Mi smo ostali šizmatička crkva, teško je kad od vas svi beže kao da ste šugavi”, požalio se vapećim glasom mitropolit Jovan.
       Usledile su svakakve pogrde na po godinama najmlađeg i najobrazovanijeg mitropolita za kojeg se do sada, s razlogom, govorilo da je “budućnost makedonske crkve”. Postupak mitropolita Jovana odobrili su i patrijarh carigradski Vartolomej II i ruski Aleksej II. Ali, Sinod MPC razrešio ga je dužnosti. Potom je uz pomoć policije preuzeto sedište njegove eparhije u Velesu, a za njegovo “stalno mesto življenja i bogosluženja” Sinod MPC odredio je manastir Svetog Đorđa kod Negotina na Vardaru. Međutim, ubrzo su vandali napali ovaj manastir i iz njega izbacili mitropolita Jovana, koji se zatim preselio u stan svoje majke Galene u Bitolju, pretvorivši jednu sobu u kapelu za bogosluženje. Ni ovde nije imao mira, niti priliku da koga ugosti, jer to nisu dozvoljavali neki nepoznati čuvari okupljeni ispred zgrade u kojoj je ovaj stan.
       Sveti arhijerejski sinod SPC u svom apelu, povodom “crkvenih i anticrkvenih zbivanja u Makedoniji”, zatražio je od “foruma i institucija u Evropi i demokratskom svetu koji se bave zaštitom verskih, građanskih i uopšte ljudskih prava da podignu svoj glas u zaštitu nepravedno progonjenog mitropolita Jovana”. Istovremeno, u apelu se izražava žaljenje što među akterima koji doprinose crkvenom raskolu, čak ga podstiču, ima ljudi koji nisu ni pravoslavne, ni bilo koje druge vere.
       A na svom vanrednom zasedanju, održanom 23. i 24. septembra 2002. godine, Sveti arhijerejski sabor SPC, uz saglasnost ostalih pomesnih crkava, poništava odluku Sinoda MPC, priznajući mitropolita Jovana za kanonskog episkopa Veleško-povardarske eparhije, istovremeno ga imenujući za egzarha patrijarha Pavla, dok se ne vaspostavi potpun kanonski poredak u Makedoniji.
       Uoči ovog zasedanja makedonsko Ministarstvo inostranih poslova pozvalo je na razgovor jugoslovenskog otpravnika poslova u Skoplju povodom informacije da će Sabor SPC proglasiti vladiku Jovana za egzarha SPC u Makedoniji! Politika je imala veliku ulogu i u osnivanju MPC, ali i u svim kasnijim pokušajima da se nekako izdejstvuje njena autokefalnost. Tako, mediji su izvestili da je u martu 2002. godine visoka makedonska državna i crkvena delegacija, predvođena predsednikom Borisom Trajkovskim, posetila Tursku i da se tom prilikom susrela i sa patrijarhom Vartolomejem II, kojem je predsednik makedonske države rekao da je pitanje MPC “povezano sa identitetom makedonskog naroda”. Trajkovski, inače, nije pravoslavac, već metodista.
       I povodom poslednjih odluka Svetog arhijerejskog sabora SPC makedonska jerarhija povukla je za rukav vladu u Skoplju, zahtevajući da vlastima u Beogradu uputi protestnu notu. Mitropolit crnogorsko-primorski Amfilohije, član Svetog arhijerejskog sinoda SPC, taj zahtev komentariše rečima da “takozvanu autokefalnost Makedonske crkve nije stvorila Crkva, već tadašnja komunistička država” i da “zato ne čudi što se i dalje oslanjaju na politiku umesto na Crkvu”. Kaže mitropolit: “Punih 36 godina mi strpljivio čekamo kako bismo uspostavili duhovni poredak i to je jedino što želimo.” A episkop niški Irinej, takođe član Svetog arhijerejskog sinoda SPC, koji je učestvovao u pregovorima sa makedonskom jerarhijom, poručuje: “Postupili smo u skladu sa kanonima i tu odstupanja neće biti!”
       Međutim, iz Skoplja stiže odgovor u kojem se kaže: “Jednodušno i jednoglasno Sinod MPC proglašava nevažećim odluke, rešenja i stavove Svetog arhijerejskog sabora SPC, ne priznajući izbor i imenovanje arhijereja i konstituisanje Svetog sinoda autonomne Ohridske arhiepiskopije, jer time SPC želi da stvori paralelnu crkvu i jerarhiju u Republici Makedoniji.”
       Bez ulaženja u suštinu spora i ponuđenog rešenja, ali i poznavanja osnova organizovanja Crkve, kroz medije se vodi kampanja protiv bilo kakvog približavanja. SPC se napada da - svojim nastojanjima da se prevaziđe raskol - tobože ugrožava makedonsku državu, makedonsku naciju i Makedonsku crkvu!
       I dalje se kao ključni argument u zahtevima za priznavanje autokefalnosti MPC koristi floskula o “obnavljanju Ohridske arhiepiskopije”, iako je u svim ozbiljnim naučnim delima, koja su se time bavila, jasno utvrđeno da nema niti može postojati bilo kakva veza između nekadašnje i današnje Ohridske arhiepiskopije.
       To ponovo potvrđuje i poznati crkveno-pravni stručnjak dr Miodrag M. Petrović, naučni savetnik Istorijskog instituta SANU: “Ohridska arhiepiskopija osnovana je kao vizantijska ustanova. Ona je osnovana 535. godine po želji cara Justinijana, zato što je tamo bio njegov rodni kraj. Osnivanje Ohridske arhiepiskopije blagoslovio je papa Vigilije. Drugim rečima, blagoslovila je to cela pravoslavna katoličanska (ne Katolička!) hrišćanska crkva, jer je to učinjeno mnogo pre rascepa u Crkvi. Ta i tako osnovana Ohridska arhiepiskopija ne može da služi kao osnov na koji bi moglo da se nadovezuje osnivanje i postojanje današnje tzv. Makedonske crkve.”
       Profesor Petrović kaže da svaki pristup danas u pokušaju da se razreši pitanje postojanja tzv. Makedonske crkve pretpostavlja svestrano poznavanje istorije i prakse u životu hrišćanske pravoslavne crkve, a u okviru toga posebno poznavanje crkveno-kanonskog učenja i ustrojstva.
       “Pri donošenju bilo koje odluke SPC, a posebno pri donošenju odluka koje se tiču ovako osetljivih pitanja veoma važno bi bilo da se prethodno ne samo dobro prouči problem kao takav, nego i da se razmišlja o dometu, odnosno o rezultatu koji se želi postići tako donetom jednom odlukom”, napominje dr Miodrag M. Petrović. “Najtužnija pojava je ta kad jedna odluka od životnog značaja po samu Crkvu umire još u samom povoju. U vezi sa ovim treba se prisetiti reči svetog Jovana Zlatoustog: ‘Čemu početak nije dobar i sve ostalo je za odbacivanje.”
      
       JOVAN JANJIĆ