Tek sada, posle pola veka, Nemci su se setili da je ustanak u bivšoj NDR 1953.godine bio simboličan - i kao prvi otpor sovjetskoj sili u podeljenoj Evropi, i kao prva masovno izražena težnja za ujedinjenjem Nemačke

      Da se istorija često revidira ili piše iznova, zavisno od novih političkih okolnosti, dosta dobro potvrđuju sećanja povodom pedesetogodišnjice ustanka protiv Crvene armije i režima u bivšoj Nemačkoj Demokratskoj Republici, koja su ovih dana naglašeno evocirana u nemačkoj javnosti.
       Taj događaj od 17. juna 1953 - prvi bunt protiv komunističke vlasti u tadašnjoj Istočnoj Evropi i, na neki način, preteča ustanka u Mađarskoj 1956. i “Praškog proleća” 1968 - decenijama je u bivšoj Istočnoj Nemačkoj prećutkivan i potiskivan u zaborav. U bivšoj Zapadnoj Nemačkoj bio je obeležavan kao državni praznik, ali je tokom vremena za većinu Nemaca bio izgubio svaki politički smisao i značaj. Tek sada, posle pola veka, Nemci su se setili da je događaj bio simboličan: i kao prvi otpor sovjetskoj sili u podeljenoj Evropi i kao prva masovno izražena težnja za ujedinjenjem Nemačke. Da stvar bude čudnija, ima nemačkih istoričara koji sada za neuspeh ustanka najviše krive nikog drugog nego - Vinstona Čerčila!
       Ustanak je buknuo 16. juna spontano, bez vidljivog jezgra, organizacionog centra ili vođstva. Trajao je kratko, ali je izveo stotine hiljada nezadovoljnika na ulice istočnog Berlina i još 270 gradova širom NDR. Istočnonemačka policija nije bila u stanju da zavede red, pa su demonstracije razbili tenkovi iz elitnih sovjetskih jedinica koje su tada bile stacionirane u NDR. Svi su bili zatečeni, ponajviše Kremlj. Staljin je umeo podrugljivo da govori o odsustvu revolucionarnog bunta kod disciplinovane nemačke radničke klase: “Kad treba da zauzmu kakvu železničku stanicu, nemački radnici prvo kupe peronske karte.”
       Ali bilo je to vreme posle Staljinove smrti koje je odlikovala velika politička napetost i u Sovjetskom Savezu, i u Istočnoj Evropi, i u odnosima Istok - Zapad. Amerikanci su s pravom naslućivali da su Sovjeti već bili proizveli prvu hidrogensku bombu. Vlast Kremlja je, posle Staljinove smrti 5.marta, oličavao trijumvirat Maljenkov - Kaganovič - Molotov, Berija je još bio strah i trepet, a Hruščov se grčevito borio da preuzme partijsko vođstvo (što će mu poći za rukom početkom septembra).
       To su bile i najteže godine za NDR: rovito političko stanje sa nedovoljno učvršćenom komunističkom vlašću i masovnim suđenjima nacistima, obnova porušene zemlje i ostvarenje prvog megalomanskog petogodišnjeg plana, opšta nestašica hrane posle kolektivizacije poljoprivrede, ishrana na “tačkice” (dok je na zapadnoj strani uveliko bilo ukinuto racionisano snabdevanje), skupoća i niske plate. Kako je na sve to došla odluka vlade da se zaposlenima podignu za deset odsto radne norme, ali ne i plate, građevinari u Berlinu su stupili u štrajk. Najpre su tražili da im se vrate stare radne norme, a kad su sa gradilišta izašli na ulice, štrajk se politizovao i pretvorio u demonstracije, kojima su se pridružili mnogi drugi građani.
       Glavni politički zahtevi su bili: ostavka vlade i smena komunističke vlasti, raspisivanje slobodnih izbora, povlačenje sovjetskih trupa i, najzad, ujedinjenje Nemačke. Demonstranti su uspeli da zaposednu sedišta vlasti u mnogim gradovima i da čak puste iz zatvora političke zatvorenike. Imali su samo jednog, ali vrlo moćnog, saveznika: radio RIAS iz američkog sektora u zapadnom Berlinu, koji se čuo na teritoriji cele NDR. Preko radija su uputili proglas svima da stupe u štrajk i izađu na ulice, a potom su “prodenuli” i svoje političke zahteve - uprkos naredbi američkih vojnih vlasti da se ne provociraju sovjetske trupe.
      
       Bunt su veoma brzo, za samo nekoliko sati, ugušili sovjetski tenkovi. Samo u Berlinu bilo ih je preko šest stotina. Sejali su strah, uglavnom pucajući u vazduh, ali je bilo civilnih žrtava. Život je, prema istoričarima, izgubilo između 60 i 80, a prema nekim političarima čak i do tri stotine ljudi. Podaci o kasnijim hapšenjima su precizniji. Uhapšeno je više od 13 000 demonstranata, a osuđeno više od tri hiljade. Mnogi su osuđeni na dugogodišnju robiju, a neki i na smrt. Surovo gušenje ustanka preraslo je u teror i jačanje Štazija, čuvene istočnonemačke tajne policije, a osam godina kasnije dovelo je i do podizanja Berlinskog zida.
       “Bio je to poraz, ali ne i zabuna” - kaže danas predsednik Nemačke Johanes Rau. “Zato možemo da kažemo da je 17.jun dan iz nemačke istorije kojim se ponosimo.”
       Povodom 50-godišnjice ustanka u Nemačkoj se pojavilo desetak knjiga. Istoričar Hubertus Knabe tvrdi da su zapadni političari, koji su “suviše strepeli” od reagovanja Moskve, dosta krivi što je ustanak brzo ugušen, a da među njima najveću odgovornost za to snosi britanski premijer Vinston Čerčil. On je naprosto “izdao” Nemce.
       Danas je to lako reći, pa čak, eto, i pedantni nemački istoričari nasedaju na hipoteze i fikcije. Čerčil je, kažu zauzvrat britanski istoričari, s razlogom strepeo od nestabilnosti u Sovjetskom Savezu posle Staljinove smrti i nikako nije želeo da se pružanjem čak i političke podrške ustanku u NDR, koja je pripadala sovjetskoj interesnoj sferi, ugroze odnosi između Istoka i Zapada. Sem toga, od tog vremena do pada Berlinskog zida podeljena Nemačka bila je istorijska realnost, pa je protiv njenog (pogotovo preranog) ujedinjenja bio i sam Zapad.
      
       DRAGOSLAV RANČIĆ