Oni koje je čitava nacija doživljavala kao heroje, posle vraćanja Kninske krajine pod hrvatsku jurisdikciju, postali su haški begunci, provincijalni delinkventi ili ratni profiteri

      Svako ko glavnom državnom saobraćajnicom danas ulazi u Knin sudariće se sa žalosnim i dvosmislenim prizorom. Izdaleka će videti poznatu tvrđavu sa hrvatskom trobojnicom, a izbliza će se probijati kroz hrpe odbačenog gradskog otpada, od običnog kućnog smeća do odbačenih šporeta, frižidera i izlupanih automobila. Nekoliko metara dalje nalazi se oznaka na kojoj piše “Dobrodošli u slobodni hrvatski kraljevski grad Knin”. Reč je o gradu koji su preci današnjih Hrvata, prema desetak godina staroj izjavi današnjeg predsednika države Stjepana Mesića, “osvojili na juriš još prije jedanaest stoljeća”. Stjepan Mesić danas je, međutim, jedini hrvatski političar vladajuće nomenklature koji je upozorio da osma godišnjica novog osvajanja Knina ima svoje slavne i neslavne trenutke. Prvi čovek Hrvatske čestitao je naciji “Dan pobjede i domovinske zahvalnosti” uz upozorenje da je Hrvatska svoj rat za nezavisnost vodila sa željom da stvori državu ravnopravnih građana. Da li je u tako motivisanom ratu zaista i pobedila pitanje je koje ovih dana opet uznemirava politički establišment i javno mnjenje u zemlji. Mada je peti avgust u političkom kalendaru zemlje proglašen najvećim državnim praznikom nove Hrvatske, operacija “Oluja” na koju podseća ovaj datum i dalje je obeležena mutnim sećanjima na naličje trijumfalističkog transa u koji je čitava zemlja dospela otkako se, pre osam godina, na tvrđavi iznad Knina zavijorila hrvatska zastava. Očigledno je da je Hrvatska dobila vojničku, a izgubila političku bitku. O demokratiji, vojnoj etici, političkom moralu i ljudskim pravima da se i ne govori. U ovom nesrazmeru krije se i odgovor na pitanje kako je moguće da domaća vojska, po ovdašnjoj oceni, predstavlja jedinu oružanu silu na svetu koja je pobedila u oslobodilačkom ratu, a u njoj nema nijednog ratnog heroja.
       Ljudi koje je nacija tako doživljavala potonuli su u anonimnost, a oni koji i dalje vode aktivan javni život poznatiji su kao haški begunci, provincijalni delinkventi i ratni profiteri. Osam godina posle trijumfa u Kninu oni su poznati tek kao “ljudi s fotografije”. Fotografija je snimljena četiri dana posle početka “Oluje” u avgustu 1995. godine. Na kninskoj tvrđavi su se sa pokojnim predsednikom države Franjom Tuđmanom i pokojnim ministrom odbrane Gojkom Šuškom tada slikali general Ante Gotovina, bivši komandant sektora “Jug”, general Rahim Ademi, general Damir Krstičević, general Ivan Korade, general Renato Romić, general Ante Kotromanić i general Ljubo Ćesić-Rojs. Ova grupa ljudi tada je predstavljala “cvijet nacije”, ponos Hrvatske i garanciju da će ih i prošlo i buduće vreme u knjigu istorije upisati zlatnim slovima. Desilo se nešto sasvim suprotno. Nepune tri godine kasnije umro je proustaški orijentisan ministar odbrane Gojko Šušak, a njegova smrt od raka pluća u bivšoj vojnoj bolnici “Dubrava” u Zagrebu, bila je siguran putokaz u unutrašnje urušavanje “hadezeovske Hrvatske” koju su stvorili desničari iz emigracije okupljeni oko bivšeg predsednika države i Hrvatske demokratske zajednice. Za godinu dana od karcinoma je u istom bolničkom apartmanu bolnice na istočnoj periferiji Zagreba umro i Franjo Tuđman, a generali sa slike pokazali su da je i njihov rok trajanja ograničen biološkim vekom moćnih političkih zaštitnika. Najpoznatiji “heroj sa slike” svakako je odbegli Ante Gotovina koga je aktuelni predsednik Hrvatske Stjepan Mesić dekretom poslao u prevremenu penziju posle pokušaja vojnog puča protiv nove socijaldemokratske vlasti koju su birači u Hrvatskoj doveli na vlast u januaru 2000. godine. Već u julu iste godine, neposredno posle hapšenja generala Mirka Norca koga je riječki sud osudio na 12 godina zatvora zbog ratnih zločina nad srpskim civilima, Ante Gotovina nestao je iz zemlje. Kao bivši pripadnik “Legije stranaca” Gotovina osim hrvatskog poseduje i nekoliko drugih pasoša koji mu omogućuju da putuje praktično svim kontinentima. Novoj vlasti premijera Ivice Račana i njegovog ministra unutrašnjih poslova Šime Lučina za tri godine nije uspelo da otkriju gde se krije Ante Gotovina za kojim je u međuvremenu izdata poternica Haškog tribunala. Glavna tužiteljica Međunarodnog suda za ratne zločine u bivšoj Jugoslaviji Karla del Ponte tereti Gotovinu za učestvovanje u ratnim zločinima, pod čim se prvenstveno podrazumeva komandna odgovornost za smrt dve stotine srpskih civila i proterivanje više od 200 hiljada Srba iz Kninske krajine tokom i posle operacije “Oluja”. Stjepan Mesić je uz pomoć nekoliko obaveštajnih službi pokušao da nagovori Antu Gotovinu da se sam preda Haškom sudu, ali je bivši legionar ismejao predsednikovu inicijativu i odlučio da produži svoj status haškog begunca. Naravno, ne treba zaboraviti da su njegovi glavni zaštitnici, pokojni Franjo Tuđman i Gojko Šušak istragu Karle del Ponte i formalnu odgovornost za ratne zločine izbegli samo zato što su “umrli na vrijeme”.
       Generali sa slike nisu imali takvu mogućnost, pa se njihove sudbine i dalje povlače po zagrebačkim političkim kuloarima. Najviše ekscesa trenutno izaziva bivši HDZ-ov saborski poslanik Ljubo Ćesić-Rojs. Pre rata bio je šofer u autobusima koji su iz Hercegovine prevozili gastarbajtere u Nemačku i ostale zemlje zapadne Evrope, pa iz tog vremena datiraju i njegove sjajne veze sa političkim i kriminalnim podzemljem domaće emigracije. Rojs je nedavno izbačen iz Hrvatske demokratske zajednice, ali je u nacionalnom parlamentu u Zagrebu ostao kao nezavisni zastupnik. U tom svojstvu je svojim džipom srušio saobraćajni znak pred samim ulazom u zgradu Hrvatskog državnog sabora koji upozorava da je ovde zabranjeno zaustavljanje i parkiranje. Dok mu je zbunjeni policajac pisao kaznu Ćesić-Rojs iskreno se smejao ovom događaju, jer mu je predsednik Mesić svojevremeno poručio da nastavi da vozi autobus umesto što pokušava da vodi državnu politiku. Inače, crni džip Ljube Ćesića-Rojsa koji ruši saobraćajne znakove u pešačkoj zoni Gornjeg grada u Zagrebu, pamti se i kao vozilo u kome je ovaj delinkventski raspoloženi poslanik domaćeg parlamenta pre osam godina u Knin dovezao Franju Tuđmana i njegovu suprugu Ankicu. Ćesić-Rojsa je u ekscesima povremeno uspevao da nadmaši samo general Ivan Korade. Rođenog Varaždinca su u vreme hrvatsko-srpskog rata zvali i “kninskom legendom” i “dobrim duhom Knina”, jer je na gradsku tvrđavu lično izvesio devet metara dugačku hrvatsku državnu zastavu. Ivan Korade je posle ovog podviga odlučio da se vrati ranijim navikama. Hrvatska demokratska zajednica poslala ga je u penziju kad je postalo jasno da njegovo ponašanje više ne može da se toleriše u javnosti. Dva najupečatljivija primera bili su oružani upad u jednu varaždinsku diskoteku i potpuno uništavanje njenog inventara, kao i izazivanje lančanog sudara na saobraćajnici prema Zagrebu u kome je teško povređeno nekoliko ljudi dok je Korade posle svega nađen kako u polju pijan spava za volanom svog automobila. General Damir Krstičević povukao se s političke scene iz prisilnog penzionisanja 2000. godine kada je predsednik Stjepan Mesić razrešio aktivne vojne službe sve generale koji su politički agitovali protiv nove vlasti u Hrvatskoj. Krstičević je izvesno vreme pohađao čak i poznati američki “Vest Point”, pa se smatra jednim od najobrazovanijih hadezeovskih generala. Danas vodi kompjutersku firmu u Velikoj Gorici, u široj okolini Zagreba. General Renato Romić vratio se u rodnu Viroviticu i, kao mladi vojni penzioner, bavi se zemljoradnjom i prodajom poljoprivrednih proizvoda. Rahim Ademi bio je pod optužnicom haškog tribunala zbog akcije “Medački džep” iz 1993. godine, ali se za razliku od Ante Gotovine, dobrovoljno predao sudu. Od februara prošle godine pušten je na slobodu i čeka nastavak suđenja. General Ante Kotromanić poznat je kao “Alkarski vojvoda” sa poznatog takmičenja “Sinjska alka” u Cetinskoj krajini. Na ovom mestu zamenio je Mirka Norca koji je u to vreme već izveden pred sud u Rijeci. Kotromanić je na “Sinjskoj alci” pre dve godine održao propagandni govor protiv nove vlasti premijera Ivice Račana i predsednika Stjepana Mesića, posle čega je takođe poslan u prevremenu penziju. Za razliku od dve stotine mrtvih hrvatskih vojnika i dve stotine mrtvih srpskih civila, “generali sa slike” odreda tvrde da su uspešno prebrodili teške ratne dane. Njihovi su problemi počeli u miru. Operacija “Oluja” danas se prećutno smatra završnim činom krvavog rata u Hrvatskoj koji još nije dobio svoju mirnodopsku definiciju. Ovde ga zovu “domovinski” i “oslobodilački”, van Hrvatske poznat je kao hrvatsko-srpski sukob, dok ga velik deo javnog mnjenja sa čitavog područja bivše Jugoslavije smatra logičnom posledicom dogovorenog etničkog čišćenja između tadašnjeg državnog vrha Hrvatske i Srbije. Zapadni političari, pa čak i trgovci oružjem misle da se radilo o “malom, profitabilnom, ali prljavom ratu”, a diplomatski kor akreditovan u Zagrebu danas povremeno daje naznake da se slaže s takvom procenom mada neki misle da su masovni zločini bili tek kap u moru buduće krvi koja je s Balkana mogla da se slije u Evropu. Uz toliko različitih procena i definicija ne treba se čuditi što je Hrvatska opet zabeležila jedan od svojih političkih paradoksa. Gledano sopstvenom dioptrijom, država koja na savremenoj karti Evrope kao nezavisna zemlja postoji tek nešto više od deset godina, danas ima pobedničku vojsku sa generalima optuženim za ratne zločine. Godine njihovog trijumfa nisu postale ni slavna istorija ni neprolazna mladost nacije, nego tek delić mozaika dnevne politike bivše Jugoslavije, garniran međunacionalnim istrebljivanjem.
      
       ZORICA STANIVUKOVIĆ