INTERVJU: PROF. DR LjUBISA STANKOVIC

VOZD JE POTROSEN

Dok grupacija oko Djukanovica i Marovica smatra da je Milosevic, posebno od kradje glasova u Srbiji, vec bivsi politicar i da predstavlja politicki nemocnu figuru, koja uz to jos i smeta u ostvarivanju kontakata sa svetom, dotle Bulatovicevi sledbenici misle da Milosevic po Crnoj Gori moze i dalje smenjivati i postavljati funkcionere

Pitanje daljeg puta Crne Gore, u smislu potpune Miloseviceve kontrole nad njom ili bez te kontrole, sudbonosno je za dalji politicki opstanak Milosevica. U slucaju da se i Crna Gora otrgne od njegove kontrole, on jdnostavno vise nece imati kome da bude federalni predsednik

Osnovni uzrok sukoba u crnogorskoj vladajucoj partiji je razlicito shvatanje buduce uloge Slobodana Milosevica. I sam pojam " separatizam u Crnoj Gori " je besmislen: svaki brak dva ravnopravna subjekta predvidja i mogucnost zakonitog razvoda. To nije separatizam

Ljubisa Stankovic (36), doktor elektrotehnike, najmladji redovni profesor Univerziteta u Crnoj Gori i najmladji clan Crnogorske akademije nauka i umjetnosti, ima zvanje Senior member u udruzenju IEEE, sa sjedistem u Njujorku. Objavio je stotinak radova, a dobar dio u vodecim medjunarodnim casopisima. Politikom se aktivno bavio od 1988. godine: kao predsjednik omladine Crne Gore, predsjednik Socijalisticke partije od njenog osnivanja '90. do ujedinjenja u Socijaldemokratsku partiju Crne Gore '93. i savezni poslanik u proslom parlamentarnom sazivu.

U intelektualnom i moralnom smislu, Ljubisa Stankovic se dozivljava kao prva licnost mladje i srednje generacije u Crnoj Gori. U ovoj sredini drzi se do njegove rijeci. Od svih tema, izabrali smo aktuelna politicka zbivanja u ovoj republici.

Raskoli u partijama Crne Gore glavna su tema na uzburkanoj ovdasnjoj politickoj sceni. U kojoj mjeri se radi o previranjima unutar partija, a koliko su u to umijesani centri moci sa strane?

- Interesantno je da su se u toku protekle godine dogodili sukobi u gotovo svim partijama u Crnoj Gori. Nije lako sagledati zajednicki uzrok svih tih sukoba. Moguci globalni uzrok raslojavanja nekih partija je, po mom misljenju, i u tome sto je zavrsen ratni period na teritoriji bivse Jugoslavije. Jednostavna podjela medju partijama na one koji su podrzavali ovaj rat i one koji su bili protiv rjesavanja politicke krize ratom, zavrsena je. Naravno, uzroci podjela u pojedinim partijama su razliciti. Za podjele u DPS-u i Narodnoj stranci, koje su aktuelne ovih dana, kao zajednicki imenitelj bi se mogla izdvojiti podrska programu slabljenja identiteta Crne Gore i regionalizacije Jugoslavije, na celu sa Slobodanom Milosevicem. Ocigledno je da je ovaj ustavni okvir federalne drzave isuvise tijesan za prelazak Milosevica na Lilicevu fotelju. Isuvise je to ustavno slaba i klimava pozicija da bi Milosevic rizikovao prelazak na nju bez prethodnih ustavnih promjena. U tom smislu je izvrsena mobilizacija pravovjernih snaga u svim partijama u Jugoslaviji, pa i u Republici Srpskoj. Cilj je stvaranje politickog fronta za promjenu Ustava i prenos vitalnih funkcija na federalni nivo. Cini mi se da je to osnovna linija razgranicenja u sadasnjim sukobima. U zavisnosti od rezultata te politicke diferencijacije, predsjednik Srbije ce prihvatiti funkciju predsjednika Jugoslavije ili se kandidovati za predsjednika Srbije. Teren za ovo drugo se vec priprema kroz vise nego smijesno tumacenje nekih profesora, koji dovode u pitanje ne samo svoj ugled nego i ugled profesije, izjavama tipa " da se ima smatrati da Milosevic nije bi izabran za predsjednika Srbije 1990. godine " , a koje imaju za cilj da u slucaju poraza sadasnje Miloseviceve inicijative, obezbijede uslove za njegov ponovni izbor za predsjednika Srbije.

Milosevic je, dakle, na nov nacin, kriterijum za politicku diferencijaciju u Crnoj Gori?

- Mislim da nema nikakve dileme da je osnovni uzrok sukoba u crnogorskoj vladajucoj partiji u razlicitom shvatanju buduce uloge Milosevica. Dok grupacija oko Djukanovica i Marovica smatra da je Milosevic, posebno od kradje glasova u Srbiji, vec bivsi politicar i da predstavlja politicki nemocnu figuru koja uz to jos i smeta u ostvarivanju kontakata sa svijetom, dotle Bulatovicevi sljedbenici misle da Milosevic po Crnoj Gori moze i dalje smjenjivati i postavljati funkcionere, pa u skladu sa tom procjenom zele da budu u " pobjednickom taboru " . Moje licno misljenje je da su oni prvi u potpunosti u pravu. Na Milosevicevo ime vise nije moguce u Crnoj Gori okupiti ni nekoliko hiljada gradjana i veoma se cudim zaslijepljenosti onih koji to ne vide.

Koliko od pobjednika u tom sukobu moze zavisiti sudbina Milosevica?

- Jos devedesete godine je bilo jasno da je Milosevic postavio sebi tri moguca politicka cilja: jedan maksimalni, drugi optimalni i treci minimalni. Maksimalni cilj mu je bio zadrzati teritoriju citave bivse Jugoslavije i staviti je pod potpunu licnu kontrolu. Od toga je vrlo rano i sam odustao jer mu je bilo jasno da tu drzavu, u kojoj su Srbi najbrojniji ali ne i u apsolutnoj vecini, ne moze kontrolisati. Zbog toga je, mislim, i sam mnogo uradio na tome da Slovenija ode iz zajednicke drzave. Tada je postalo jasno i Hrvatima, Muslimanima i Makedoncima sta Milosevic zeli, tako da je i optimalni plan o zadrzavanju Makedonije, Bosne i dijela Hrvatske pod Milosevicevu potpunu politicku kontrolu propao. Ovaj put u pojedinim djelovima uz zestoke ratne sukobe. Najzad, kada je i optimalni plan o zadrzavanju dijela Hrvatske, Makedonije i Bosne propao, stavljen je na sto minimalni plan. To je stvaranje drzave od Srbije i Crne Gore, uz dugorocnije nastojanje da se bar dio Bosne, Republika Srpska, pridruzi ovoj federaciji.

Sada kada se i ovaj minimalni plan - da Milosevic u potpunosti kontrolise i zastupa Srbiju, Crnu Goru i Republiku Srpsku - urusava, to moze da znaci i kraj samog Milosevica i perioda njegovog, rekao bih tamnog, perioda u srpskoj i crnogorskoj istoriji.

Zbg toga je pitanje daljeg puta Crne Gore, u smislu potpune Miloseviceve kontrole nad njom, ili bez te kontrole, sudbonosno za dalji politicki opstanak Milosevica. U slucaju da se i Crna Gora otrgne od njegove kontrole, on jednostavno vise nece imati kome da bude federalni predsjednik.

Mnogi se u cudu pitaju zasto Bulatovic sada gura Crnu Goru da spasava Milosevica, u situaciji njegove konacne medjunarodne izolacije (sve manje su mu prijatelji i Grci), kada je od Srba van Srbije optuzen za izdaju, a sve losije stoji i u (svojoj) Srbiji.

- Za razliku od Milosevica prije sedam godina, kada je veliki broj gradjana u Crnoj Gori na njega gledao kao na spasitelja koga je sam Bog poslao, danas je jasno da je to politicar koji je ostavio pustos iza sebe. Ocigledno je da su toga svjesni prije svega Srbi van Srbije " za cije interese se on borio " . Nema Srba u Krajini, a oni sto su ostali u Hrvatskoj zadugo ce ispastati sto su ucestvovali u Milosevicevom projektu " velike Srbije " . Njegovog " dobrociniteljstva " je sasvim svjestan narod u Republici Srpskoj. Popularnost Milosevica u Crnoj Gori je na veoma niskom nivou. Zbog toga i mene veoma iznenadjuje tolika podanost jednog dijela DPS-a covjeku koji danas vise ne moze uticati ni na vlasti u Beogradu, Novom Sadu, Nisu, Kragujevcu, Cacku i gotovo svim drugim vecim gradovima Srbije. Zaista je to porazavajuca cinjenica, ali izgleda da u vrhu crnogorske vlasti, na tronu cuvenih dinastija Vojisavljevica, Crnojevica i Petrovica, sjede i takvi ljudi koji nemaju samosvijesti, licne hrabrosti i identiteta koliko rukovodstvo nekog omanjeg grada u Srbiji.

Koje su moguce varijante razrjesenja ovog sukoba?

- Baviti se politickim predvidjanjem nije nimalo jednostavno. Medjutim, ako u pomoc pozovemo neka istorijska iskustva, onda bi se moglo zakljuciti slijedece: po svim odlikama ovog rezima, mi zivimo u jednoj nesto ublazenoj ali ipak diktaturi, gdje jedan covjek kontrolise sve poluge vlasti. Zivimo u sistemu gdje je jedan covjek urednik svih drzavnih medija, sef policije, glavnokomandujuci u vojsci, vrhovni sudija, javni tuzilac... Nazalost, iz istorijskog iskustva je poznato da takvi rezimi, nakon sto izgube podrsku naroda, nijesu prepustali vlast na izborima. Bili smo svjedoci koliko je ta vlast tesko predala u ruke opozicije, sa stanovista ovlascenja, gotovo beznacajne polozaje lokalnih uprava u Srbiji. Siguran sam da se vlasti u Srbiji nece vise nikada desiti takva " nesmotrenost " da predstavnici opozicije ponesu kuci potpisane zapisnike, a iz kojih se jasno vide pravi rezultati izbora.

Ima li bitnih razlika medju sukobljenim stranama u DPS-u?

- Ne smijemo zaboraviti da se oni medjusobno u proteklih sedam godina ni po cemu nijesu razlikovali. Nijesu se razlikovali ni po shvatanju demokratije kada su svojevremeno postavljali barikade po putevima Crne Gore; jednostavno su se borili pod sloganom " rat za mir " , sirili su zajedno " bratstva i jedinstva " po Konavlima i Hercegovini i u taj besmisleni rat slali crnogorsku mladost. Obracunavali su se antiratno angazovanim ljudima u Crnoj Gori nazivajuci ih " bandom izdajnickom " , ucestvovali su zajedno u kreiranju hiperinflacije i dodjeljivali kredite rodbini, prijateljima, kumovima. Ustanovili su zajedno i sistem po kojem su policija, sudstvo, drzavni mediji i drugi upregnuti u sluzbu vladajuce partije. Promijenili su zajedno, po svojoj volji, izborni zakon i prekrojili izborne jedinice samo neki mjesec prije zadnjih izbora.

Znaci li to da podrzavate u vecini neutralan stav opozicije u Crnoj Gori prema dogadjajima u vrhu crnogorske vlasti?

-Ne slazem se da prethodno treba samo konstatovati i nijemo posmatrati sadasnje dogadjaje. Ipak ce pobjeda jedne ili druge struje znaciti da cemo u jednom pogledu zivjeti u veoma promijenjenim uslovima. S jedne strane bismo imali nastavak bespogovornog slijedjenja Milosevica, sto neminovno vodi u dalju i potpunu izolaciju od svijeta, siromastvo i definitivno urusavanje sistema pomocu nemira i demonstracija. S druge strane, imamo struju koja je procijenila da je trenutak da se izadje ispod Milosevicevog skuta. Nema nikakve dileme da bi pobjeda ove druge struje donijela nesto pozitivno u zivotu Crne Gore. Znacilo bi to neminovno otvaranje prema svijetu. Uostalom, te podjele, ako do njih konacno i dodje, dace makar jedan pozitivan rezultat - onemogucice monopol jedne partije.

Ponavljaju se stare price iz devedesetih o separatizmu u Jugoslaviji. Ovaj put na terenu Crne Gore. Koliko su to tendencije separatista, a koliko spasavanje Crne Gore od hegemonizma i nacionalisticke politike federalnog partnera?

- Sam pojam " separatizam u Crnoj Gori " mislim da je besmislen. Jedna ravnopravna drzava, a to je Crna Gora, cak i po sadasnjem Ustavu, ne moze se ni od koga odvajati. Crna Gora moze samo odlucivati da li ce i sa kim ce zivjeti, prenoseci dio svoje nadleznosti na zajednicke organe. Niko nema pravo da unisti hiljadugodisnju drzavu niti to narod ikome moze dozvoliti. Nijedan referendum, pa cak i da je bio nedemokratski, ne moze donijeti odluku za sve generacije. Svaki brak dva ravnopravna subjekta predvidja i mogucnost zakonitog razvoda. To nije separatizam.

U Crnoj Gori su poznata dva osnovna koncepta o njenom statusu. DPS ili Narodna stranka, sa izvjesnim razlikama su za cvrstu federaciju. Liberalni savez je za potpunu nezavisnost Crne Gore. Tu je i ideja o savezu suverenih drzava, nakon njihovog medjunarodnog priznanja. Dakle, to bi bila neka vrsta konfederalnog povezivanja.

Zasto se u Crnoj Gori ta opcija konfederacije uzdrzano pominje? Cak se komotnije govori o nezavisnosti i otcjepljenju.

- U proteklom periodu imali smo pocetnu crno-bijelu politicku scenu. Svi su htjeli da budu sto ubjedljiviji i doslo je do polarizacije bez nijansi. I zato je potiskivana ova ideja koja podrazumijeva i suverenitet i savez drzava. Takva ce, uostalom, biti uskoro i Evropska unija. Na izborima 92. mi smo, kao Socijalisticka partija Crne Gore, izasli sa tim i potencirali tu ideju i punog medjunarodnog suvereniteta i saveza drzava.

Kako je sada?

- Jasno je, ko hoce da vidi, da cvrsto vezivanje za politiku Beograda, u proteklom a i u sadasnjem periodu znaci udaljavanje, a ne povezivanje sa svijetom. Da je Srbija imala politicki program otvoren prema Evropi i svijetu onda bi i stavovi u Crnoj Gori, o obliku i stepenu povezivanja sa Srbijom, kao ravnopravnom drzavom, bili manje znacajni, kao sto sigurno ne bi ni doslo do raspada prethodne Jugoslavije. Interesantno je napomenuti da, bez obzira na veoma prisutno misljenje u Srbiji kako je Crna Gora zivjela na njen teret, za sada ne postoji nijedna ozbiljnija stranka koja u svom programu ima suverenu nezavisnu drzavu Srbiju, sto bi se moglo ocekivati s obzirom na takvo misljenje.

Zbog politicke dominacije DPS-a, potres u njihovoj stranci ima veliku specificnu tezinu. Dogadjaji u Narodnoj stranci posebno su dramaticni, a ishod neizvjestan. U kojoj mjeri ce se ova zbivanja odraziti na najjaci opozicioni blok, Narodnu slogu i na najjacu opozcionu partiju Narodnu stranku?

- Mozda se ovdje treba osvrnuti, prije svega zbog citalacke publike izvan Crne Gore, na odnos politickih snaga u opoziciji Crne Gore. Na izborima devedesete najjaca opoziciona partija, kako na parlamentarnim tako ubjedljivo i na predsjednickim izborima, bile su Reformske snage Crne Gore. Na izbore devedeset druge, nakon rascjepa u Reformskim snagama, izaslo je iz tog bloka nekoliko partija. Narodna stranka je zahvaljujuci tome postala najbrojnija partija u republickom parlamentu, dok je Socijalisticka partija Crne Gore, kasnije SDP Crne Gore, kao jedan od nasljednika Reformskih snaga bila brojno najjaca partija u Vijecu gradjana saveznog parlamenta. Na posljednjim izborima smo imali izbornu koaliciju Narodna sloga. Interesantan je, a iz razumljivih razloga za gradjane Srbije gotovo nepoznat, odnos opozicionih snaga na politickoj sceni Crne Gore: konstantno se pokusavalo predstaviti da u Crnoj Gori, osim Milosevicevog DPS-a postoji, pored nekih " ekstremista " , jos samo jedna ozbiljna stranka, i to srpska Narodna stranka.

Narodna stranka nije do sada nikada imala srece sa svojim poslanickim klubovima. Tako je sve ono sto bi se dobilo na izborima, prije svega zahvaljujuci harizmi i vjestom liderstvu Novaka Kilibarde, gubljeno izmedju izbora odlaskom poslanickih klubova. U prvom izbornom periodu Narodnu stranku je napustio citav poslanicki klub. U drugom gotovo citav saveznicki klub, a sada poslije ovih izbora Narodnu stranku napusta vecina Glavnog odbora i veliki broj poslanika. Ono sto je dobro, jeste da je Narodna stranka poslije svih tih dogadjaja bivala sve vise stranka, a manje nacionalni pokret i da je bila sve bliza jednoj modernoj demokratskoj organizaciji. Nadam se da ce i ova desavanja omoguciti da Narodna stranka i Narodna sloga ojacaju kao jedan od nosilaca dalje demokratizacije u Crnoj Gori.

SDP Crne Gore, partija kojoj i pripadate i u kojoj ste licnost od autoriteta, prezivljava duboku krizu. Koji su uzroci te krize?

- SDP kao partija u Socijalistickoj internacionali, sa jedne strane, a sa druge partija sa velikim kreditom gradjanske i mirovne provenijencije, smetala je mnogima u Crnoj Gori. I u vlasti i u opoziciji. Zato je akcija za rusenje rukovodstva SDP-a, vodjena prije izbora od strane jednog dijela partije, bila na indirektan nacin potpomognuta i od vlasti i od nekih opozicionih stranaka. To je rezultiralo smjenama predsjednika Partije i predsjednika Izvrsnog odbora Partije i, nakon vanrednog kongresa, potiskivanjem ljudi koji su pripadali Socijalistickoj partiji Crne Gore prije ujedinjenja, i bili u, po mom misljenju, veoma uvazavanom i ozbiljnom saveznom poslanickom klubu SDP. Ovi koji su potisnuti su pokazali politicku mudrost da ne krenu sa rascjepom Partije. To je jedina partija, na nasoj politickoj sceni, u kojoj sukob nije rezultirao i rascjepom, bez obzira sto je sa vodecih pozicija potisnut veliki broj uglednih i sposobnih ljudi.

Na izborima je dozivljen veliki poraz?

- Partija koja u godini izbora, vanrednim kongresom, smjenjuje svog prjedsjednika i druge visoke funkcionere, jednostavno ne ostavlja dobar utisak u birackom tijelu. Partija koja ne moze redovnim putem da harmonizuje svoje odnose, ne preporucuje se za partiju koja bi dobro vladala ili ucestvovala u vlasti.

Kakva je vasa uloga bila u tome, kao clana od ugleda i uticaja?

- Ja sam bio veoma angazovan u pokusajima da partijske drugove ubijedim da organizovanje vanrednog kongresa, koji bi znacio promjenu citavog partijskog rukovodstva, nije nikada dobro za jednu partiju, a da posebno moze biti katastrofalno u godini izbora. Nijesam u tome uspio.

Ima li izlaska iz krize za SDP Crne Gore?

- Ja sam imao nekih ideja, koje sam iznosio u kontaktima sa clanovima Partije, kao na primjer, stvaranje tima uglednih clanova SDP, koji ne pretenduju na funkcije, i kojima bi trebalo povjeriti da pripreme kongres konsolidacije, s tim da bi sva rukovodna mjesta i clanstvo u forumima bili upraznjeni. Da se krene od otvorene pozicije jednake za sve i da tako dodje do usaglasavanja struja u partiji. Na kongresu bi se promovisao i novi lider koji bi bio ujedno i kandidat za predsjednika Crne Gore.

Bili ste prvi covjek partije Reformskih snaga Crne Gore. Kako danas sa izvjesne distance gledate na taj pokret?

- Kako vrijeme odmice sve vise se potvrdjuje da sam bio u potpunosti u pravu kada sam se te devedesete godine odlucio za partiju koja je pokusala spasavati od Jugoslavije ono sto se moglo spasiti. Bila je to partija ciju je programsku osnovu cinila puna, potpuna i istinska demokratizacija drustva i krupni koraci u Evropu. Siguran sam da bi pobjeda te partije znacila da smo i danas ispred Ceske, Madjarske, Poljske najmanje koliko smo bili i onda prije sedam godina. Drago mi je sto sam tada bio na celu partije koja je mogla reci: " Mi smo za federativnu Jugoslaviju, ali bolje i konfederacija nego krvoprolice. Mi smo, u stvari, za mogucu Jugoslaviju. " Tada sam u autorskom tekstu bio zestoko napadnut od sadasnjeg predsjednika Crne Gore da sam za jabuke, a ako nema jabuka da sam onda za kruske. Ispostavilo se da su pobjedili oni koji su za jabuke, a ako nema jabuka onda ne treba da bude ni Jugoslavije.

U izuzetnom ste usponu na naucnom planu. Ostvarili ste velike rezultate u zemlji i inostranstvu. Recenzent ste najuglednijih svjetskih casopisa za Obradu signala. Ima li tu mjesta za politiku?

- Svi moji planovi u narednom periodu su vezani za naucna istrazivanja. Mislim da mogu i treba jos dosta da uradim na tom planu. Ideja ima puno. O povratku na politicku scenu ne razmisljam za sada. Mozda jednog dana, ako osjetim da postoji kriticni broj onih ljudi koji zele da vise vjeruju svojim ocima i svojoj glavi nego drzavnoj medijskoj propagandnoj masineriji. Bojim se da taj trenutak u Crnoj Gori nije blizu. Ja sam imao moralnu obavezu da u ovim teskim vremenima kazem sto mislim i ucinim koliko sam mogao.

# Pero Radovic