Pravi kraj filma

Kada je, sredinom dvadesetih godina prošlog veka, Abel Gans uzviknuo “Došao je kraj Velikom Nemom filmu”, mnogi reditelji – među kojima su bili i značajni filmski umetnici, poput Dejvida Grifita, Eriha fon Štrohajma, Sergeja Ejzenštejna, Teodora Drajera, Roberta Vinea, Rene Klera – objavljivali su manifeste protiv uvođenja zvuka u kinematografiju, previđajući činjenicu da se umetnosti zasnovane na mehaničkoj reprodukciji neprekidno menjaju. Shvativši tu neminovnost, ne samo da su prihvatili zvuk, već su ostvarili značajna dela koja potvrđuju specifičnost zvučne kinematografije. Slično se događa i danas: u toku je zamena fotografske slike digitalnom, koja više ne predstavlja optički otisak predmeta na celuloidnoj traci, već je sazdana od bezbrojnih piksela, čime je znatno proširena mogućnost korišćenja pokretne slike. Danas gotovo svako može da realizuje sopstveni DV projekt, bez prekomernog materijalnog ulaganja kakvo zahteva film; usavršavanjem kompjutera i digitalnih kamera, svetska proizvodnja DV ostvarenja umnogostručena je (iako još ne doseže zavidan estetski nivo). Pokazalo se da nije dovoljno raspolagati sredstvima za proizvodnju, već je neophodno posedovati i talent za umetničko izražavanje u datom mediju. Pikaso je očigledan primer: koristeći običnu pisaljku ili komad ugljena – sa dva-tri poteza – umeo je da ostvari remek-delo na parčetu hartije, što drugima ne polazi za rukom čak i kada imaju na raspolaganju skupocene uljane boje. Specifičnost digitalne estetike: U početnom stadijumu formiranja, digitalni medij koristi izražajna sredstva filma, zbog čega je otežano utvrđivanje specifične digitalne estetike. Proširivanje izražajnih sredstava – samo po sebi – komplikuje umetnički proces, pogotovo u mediju koji se nalazi u procesu osamostaljivanja i utvrđivanja nespecifičnih teorijskih principa. Imajući to u vidu, neophodno je što upornije i stručnije proučavati izražajna sredstva svojstvena novom mediju koji zahteva drukčiji način koncipiranja, stvaranja i prikazivanja pokretne zvučne slike. U japanskim bioskopima, pokretne zvučne slike već se uveliko prikazuju preko satelita na ogromnim LCD monitorima, čija optička rezolucija prevazilazi rezoluciju kinematografske slike. Zbog toga je najveći američki proizvođač celuloidne trake, Istman-Kodak, odlučio da postepeno smanjuje proizvodnju celuloidne trake, najavljujući skoro obustavljanje njene proizvodnje! Izlišno je objašnjavati šta to znači u ekonomskom, tehničkom i stvaralačkom pogledu, pogotovo kada se zna da će u zidovima modernih stanova biti ugrađeni LCD monitori odgovarajućih razmera, čime će svako moći da pravi repertoar po sopstvenom nahođenju – jednostavnim pritiskom na dugme monitora! Pored tematskog i narativnog značenja, umetnička vrednost videa – kao i filma – uslovljena je estetskim dejstvom dotičnog ostvarenja, a u okviru specifičnosti medija. Kao što je predvideo Maršal Mekluan, pre no što se estetski osamostali, novi medij oponaša onaj koji mu je prethodio. Poput ranog zvučnog filma, koji je oponašao “jezik” neme kinematografije, digitalni medij izdašno koristi način snimanja, montiranja, i ozvučavanja kakva postoje u celuloidnoj kinematografiji. Rezultat takvog postupka je ni film ni video – hibrid – lišen specifičnosti elektronskog medija. Izlaz iz tog ćorsokaka nije moguć bez radikalnog prevazilaženja tzv. filmskog jezika, kako bi se pronašla, utvrdila, i usavršila nova izražajna sredstva. Nostalgija za Velikim Zvučnim: Intenzivna fascinacija pokretnom zvučnom slikom proističe iz njenog jedinstvenog perceptivnog dejstva, koje može da se koristi na najrazličitije načine i u svakojake svrhe, uključujući umetničku. Do formiranja osnovnih principa jedinstvenih za “digitalni jezik”, može da dođe tek kada se pojave stvaraoci koji poseduju odgovarajući (“digitalni”) senzitivitet, kakav se – zasada – tek nazire u ostvarenjima Sokurova, Linča, Fon Trijera, Soderberga, Markera, Grineveja, kao i kod nekih mladih reditelja koji, eksperimentišući sa digitalnom tehnologijom, iznalaze nove načine izražavanja, koji će zameniti postupke karakteristične za film, posebno u digitalnom kompozitovanju pokretne zvučne slike. Usporenom formiranju digitalne estetike doprinosi i ustaljena praksa prikazivanja elektronske zvučne slike na način koji odgovara kinematografiji: projiciranjem na bioskopsko platno posredstvom obima, što je suprotno prirodi novog medija, koji na perceptivnom planu može da deluje u potpunosti jedino kada se slika i zvuk formiraju direktno na površini LCD monitora. Kao što se i danas ponekad snimi nemi film (namenjen stručnjacima i festivalskoj publici), tako će i u budućnosti poneki reditelj ostvariti zvučni film da bi, utoljujući nostalgiju za “Velikim Zvučnim”, ukazao na estetsku razliku između dva medija. Progres i promena će biti nastavljeni u budućnosti: digitalni medij će ustupiti mesto nekom drugom, tehnološki još savršenijem izražajnom sredstvu, čiju strukturu i dejstvo – u ovom trenutku – nije mogućno tačno predvideti. Zato je neophodno što sistematskije i upornije proučavati prirodu digitalnog medija, kako bi se što pre utvrdio način estetskog korišćenja umetnosti XXI veka. Još uvek polovičan hibrid: Nalazimo se na prelazu između kinematografske i digitalne pokretne zvučne slike, zbog čega novi medij – trenutno – deluje kao hibrid koji nije ni film niti video. Ma koliko uporan, pokušaj da se uspori tehnološko-estetska evolucija pokretne zvučne slike neće sprečiti odumiranje filma kakav znamo i volimo. Iako digitalni medij – ni tehnološki niti estetski – još uvek nije usavršen, njegova recepcija mora da se uskladi sa prirodom novog izražajnog sredstva, kako bi DV prestao da dejstvuje kao surogat kinematografije. Zato je mnogo celishodnije ulagati napore i talent u iznalaženje novog načina vizuelno-zvučnog izražavanja posredstvom digitalne pokretne zvučne slike, nego jadikovati za filmom kome su – neminovno – odbrojani dani.