Aveti hrvatske filologije

Slučaj srbistike definitivno ulazi u istoriju srpsko- hrvatskih odnosa među Srbima. Ovo je verovatno najneverovatnije što su Srbi dobili a nisu hteli u postjugoslovenskom i postkomunističkom periodu. Pokret za srbistiku je organizovao naučni skup u Novom Sadu proteklog vikenda, ali je bila i medijska i društvena provera koliko zaista Srbi cene srbistiku. Za neupućene, srpski filološki stručnjaci “troše” sukob dveju naučnih paradigmi; srbistike i srbokroatistike, s tim što obe strane akademskom razmimoilaženju mogu, po izvorima Pokreta, ponuditi glavne reprezentante. Srbistiku, kao naučnu disciplinu zastupali su Vuk Karadžić, Šafarik, Pupin, Stojan Novaković, Qubomir Stojanović, a u novije vreme na istim osnovama su Radmilo Marojević, Miloš Kovačević i Petar Milosavljević, Pokret za srbistiku i Ustav Republike Srbije u kojem stoji da je zvanični jezik – srpski jezik. Predstavnici srbokroatistike, kako Pokret navodi, jesu Vatroslav Jagić, Ivan Broz, Tomo Maretić, Aleksandar Belić, Pavle Ivić i njihovi sledbenici na univerzitetima u Srbiji, u Srpskoj akademiji nauka i umetnosti i u Matici srpskoj i Srpskoj književnoj zadruzi. Srbokroatistika po svom nahođenju, bez naučnog utemeljenja, smatra se u Pokretu za srbistiku, vrednuje suštinu srpskog bića, njegov jezik. Recimo, navodi se kao primer “nahođenja”, a slično je i na drugim fakultetima, Filozofski fakultet u Novom Sadu gde postoje katedre za anglistiku, germanistiku, romanistiku, slavistiku, hungarologiju, slovakistiku, rumunistiku, rusinistiku. Ali, ne postoji katedra za srbistiku. Srbokroatistika je jugoslovenski razlaz preživela u Srbiji, u Hrvatskoj nije. U Akademiji koja je 16. februara 1999. usvojila stav da se nastavi rad na Rečniku, počet 1959, pod imenom Rečnik srpskohrvatskog književnog i narodnog jezika, što je zapravo poruka, kako ovu odluku vide u Pokretu za srbistiku, da je u naučnom smislu srpski jezik – srpskohrvatski i da se Srbima praktično oduzima njihov jezik. U Matici srpskoj se takođe drže, po tvrdnjama profesora Petra Milosavljevića, modela srbokroatistike koju je Matica usvojila posle Drugog svetskog rata odustajući od svoje srpske i slavističke tradicije. Pokret za srbistiku u svom uvodniku, gde se navode razlozi naučnog okupljanja, navodi još mnogo primera gde je srbistika pastorče ne samo u nauci. Termin srbistika nije u upotrebi u zvaničnoj prosvetnoj nomenklaturi. A vodeće institucije, vlasti, mediji ponašaju se kao da je takvo stanje normalno. Ova ponuda zapažanja je kod srbista nazvana problemom jer odsustvo srbistike kao konstituisane naučne discipline dovodi do veoma negativnih posledica. Kada se pozabavite odsustvom srbistike među Srbima i želite to obeležiti činjenicama, onda ne možete izbeći, objašnjavaju srbisti, onu koja kaže da oficijelna srpska nauka u ovom trenutku ne daje jasne odgovore na pitanja: ko pripada srpskom narodu, šta je to srpki jezik i šta sve spada u srpsku književnost? Ova raspolućenost podrazumeva imenovanje jezika sa dva nacionalna imena “što ne postoji nigde u svetu”. Zapravo, slučaj je za Ginisa, ispostavlja se da Srbi imaju viška odgovora, čitav mali naučni ritual, jer srbistika i srbokroatistika uvek daju dva različita srpska odgovora, s tim što naučnih rešenja srbistike nema u obrazovnom sistemu. Smisao tog otklona srbistike od mladih ljudi, za Pokret, jeste u nesrpskoj budućnosti srpskog naroda. Pokret za srbistiku, takoreći, nije ni počeo svoj naučni skup sa pedesetak učesnika, a došao je odgovor srbokroatistike da se taj istraživački nastup nije ni dogodio jer ga neće biti u novinama ni na elektronskim medijima. Nije preterivanje zaključiti da je srbistika “špansko selo” srpskohrvatskog jezika i “njegovih medija”. Pokret za srbistiku je naučni skup naslovio Srpsko pitanje i srbistika, a srbisti iz prevashodno slovenskih zemalja su mu dali međunarodni karakter. Deset godina je kako postoji Pokret, osnovan u Prištini, i to je bio povod okupljanju kao i sedamdeset godina profesora Petra Milosavljevića, njegovog osnivača i najistaknutijeg člana. Dublji razlozi za ovaj naučni skup su definisani nerešenim srpskim pitanjem u postjugoslovenskom i postkomunističkom periodu a zalaganje Pokreta je u pravcu preovladavanja serbokroatističke orijentacije i obnove srpske filološke tradicije. Znatan broj referata i saopštenja posvećen je problemima srpskog naroda u raznim oblastima društvenog života. Ipak, preovladali su radovi koji su posvećeni jeziku gde se rezultatima istraživanja ukazuje na neprincipijelnu filološku doktrinu koja srpskom jeziku nameće druga imena. Dušan Banjac pojašnjava polazni stav srbistike i veli da nikada realno nije postojao niti je mogao postojati srpskohrvatski jezik. Ne postoji nigde u svetu da su dva, tri ili četiri naroda, “kako se to hoće reći u našem slučaju” stvorili isti jezik, a ostali posebni narodi. Shvatanje da Srbi, Hrvati, Bošnjaci i Crnogorci imaju svako svoj jezik je neutemeljeno, ispolitizovano i van je svih kriterijuma koji važe u Evropi po kojima jedan jezik može da ima samo jedno nacionalno ime. S tim u vezi jedan podatak je zanimljiv a pominjan je u kontekstu evropskih kriterijuma. Naime, Parlamentarna skupština Evrope usvojila je, prošle godine u novembru rezoluciju kojom se preporučuje da se službeni jezik u Bosni i Hercegovini nazove prema imenu države – bosanski. Identitet i status srpskog jezika u Crnoj Gori analizirala je Jelica Stefanović i ustvrdila da sa dijahronog i sinhronog aspekta današnja Crna Gora predstavlja neraskidivi i sastavni deo “celokupnog srpskog jezičkog prostora”. Neka vrsta opšteg mesta u većini izlaganja jeste pokušaj definisanja okvira u kojem treba tražiti rešenje pitanja porekla imena i pripadnosti srpskog jezika. Srbisti tvrde da je nacija jedna tvorevina a jezik druga i drugačija, jedinstvena i nedeljiva i neponovljiv način govora i sporazumevanja jednog naroda. Srpsko ime jezika ne treba shvatiti kao povredu nacionalnog ponosa novih i starih nacija koje se služe srpskim jezikom. Takođe, srbisti smatraju da stvaranje novih država ne daje osnovu da se srpski jezik zove po imenu tih država. Država može biti nova i drugačija, ali jezik ne može biti nov i drugačiji nego što je bio, smatraju srbisti navodeći da je to naučni filološki princip. Takođe, tumače srbisti, književnost i jezik nisu isto. Na primer, hrvatska književnost jeste nacionalna, ali je jezik srpski. To se pokazuje i u Austriji; njena književnost jeste austrijska, ali je jezik nemački. Srpski jezik je jedan i nedeljiv kada se govori u Srbiji i kada se govori u bilo kojoj novoj državi. On je “uvek i zauvek” samo srpski, tvrde srbisti, bez obzira na to u kojoj se naciji, državi ili književnosti njime govori ili piše. Srbokroatistika kao filološka disciplina je poražena razbijanjem Jugoslavije, tvrdi Petar Milosavljević a to, po njegovom mišljenju, znači i “stvarni poraz njenih projekata”. Pošto su sami Hrvati odbacili “svoju tvorevinu srpskohrvatski jezik, hrvatski ili srpski”, više se, veli Milosavljević, ne može govoriti ni o njenoj istočnoj (ekavskoj, beogradskoj srpskoj) ni o njenoj zapadnoj (ijekavskoj, zagrebačkoj, hrvatskoj) varijanti. Pokazalo se, navodi Milosavljević, da su obe varijante narodnog jezika, a samim tim i književnog jezika – srpske. U ovim okolnostima nastupila je apsurdna situacija u pogledu jezičke politike. Zvanični naziv za jezik u državi Srbiji je srpski, ali u SANU i u državnim organima nema otvorenog protivljenja “tome što se u Hrvatskoj srpski jezik zove hrvatskim, a ovim imenom se i u Srbiji naziva jezik ovdašnjih rimokatolika srpskog maternjeg jezika”. Milosavljević pod filološku lupu stavlja i to što se prećutno ili glasno u Srbiji podržava naziv bošnjačkog jezika za “Srbe muslimane”. Odbor za standardizaciju srpskog jezika pri Akademiji prihvatio je stav da se isti jezik može nazvati i srpski i hrvatski i bošnjački. Takav način preimenovanja srpskog jezika Milosavljević dovodi u vezu s daljim sprovođenjem u Srbiji starčevićevsko-jagićevske politike “negiranja identiteta srpskog jezika”. Paradoksalnost jezičke situacije u Srbiji najbolje se vidi ako se obrati pažnja na svakodnevni govor visokih političkih funkcionera koji su različitog nacionalnog opredeljenja i verske pripadnosti. Oni govore “istim srpskim jezikom, koji im je svima jednako maternji, a po koncepciji srpskih akademika, srpskih prosvetnih vlasti i drugih državnih organa i medija, to su različiti jezici”. Iz domena apsurda i paradoksa je i činjenica da srbistika, njen časopis i naučni skupovi, nemaju nijednog dinara iz srpskog budžeta a ušli su u projekat obnove svesti o “srpskoj zajedničkoj jezičkoj zajednici” sa stanovišta evropske filologije. Ključne odredbe ovog projekta, po srbistima, jesu, između ostalih, da je neosnovan stav da su dva naroda, Srbi i Hrvati, stvorili isti jezik, a ostali posebni narodi. Još manje je održiv stav za srbiste da su četiri naroda, Srbi, Hrvati, Bošnjaci i Crnogorci, bili istorijski tvorci jednog jezika. Neosnovana je, takođe, orijentacija da se od jednog jezika takoreći odjednom proglase četiri jezika. Za evropska merila su to presedani. Među najvećim presedanima, po srbistima, jeste i stav da Srbi moraju da budu samo pravoslavci, odnosno da ne mogu da budu rimokatolici, muslimani ili pripadnici drugih veroispovesti. Tako se uskraćuje Srbima rimokatolicima njihovo nacionalno ime koje im pripada i po rodu i po jeziku. Koncepcija da religija a ne rod i jezik određuju nacionalnost, tvrde srbisti, u suprotnosti je sa evropskim principima i standardima. Episkop bački Irinej je blagoslovio ovaj naučni skup ali je i učestvovao, našavši se u situaciji da pojasni neke tvrdnje iz dvodnevnih izlaganja. “I ovde se čulo, zato moram da kažem da je Srpskoj pravoslavnoj crkvi nametnuto pravilo da nije Srbin onaj ko nije pravoslavne vere. To nije tačno”, bio je kategoričan episkop Irinej. SPC nikada nije pravila razliku između narodne i verske pripadnosti i isključeno je da je Crkva mogla da utiče na izbor nacionalnosti. Pogled na srpske paradokse i kontradiktornosti ovim nije iscrpljen, u vezi sa srbistikom i srbokroatistikom. Dvodnevnom naučnom skupu Pokreta za srbistiku u Novom Sadu pokrovitelj je bila, što znači i obezbedila novac za organizaciju, Vlada Republike Srpske Krajine, u izbeglištvu.