Mala “Ravena” u Velikoj Plani

Samo dve nedelje posle sastanka u italijanskoj Raveni, u srpskoj Velikoj Plani održan je pravoslavno-rimokatolički sastanak grupe “Sv. Irinej” na kojem se takođe raspravljalo o primatu pape. Zanimljivo je da niko od srpskih medija do sada nije doneo vest o ovom skupu. Informaciju o njemu prvo je objavila katoličko-informativna agencije SIR, a preneo Radio Vatikan, na bugarskom jeziku. Potom je to učinio i list Beogradske nadbiskupije Blagovest (br. 11, novembar-studeni 2007, str. 14). Tako se saznalo da je, “na poziv episkopa braničevskog Ignjatija, u Srbiji od 31. oktobra do 4. novembra održan četvrti susret pravoslavno-katoličke grupe “Sv. Irinej”, kojem je prisustvovalo 13 pravoslavnih teologa iz različitih pravoslavnih patrijaršija i 13 rimokatoličkih teologa iz raznih država Evrope, a da je tema bila “Nauka i praksa o primatu pape u srednjem veku”. Teolozi su, kako je saopšteno, svoj zajednički rad započeli na Teološkom pravoslavnom fakultetu u Beogradu, gde su bili prisutni beogradski nadbiskup Stanislav Hočevar i episkop bački Irinej (Bulović). A posle sednice uputili su se u Veliku Planu, gde je nastavljen zajednički rad. “Tokom svoga rada mogli su se pomoliti i duhovno okrepiti u poznatom obližnjem manastiru Pokajnici”, ističe se u zajedničkom saopštenju za javnost, koje prenosi Blagovest. U saopštenju se dalje kaže da su “teolozi proučavali pitanje papinskog primata u povezanosti s gregorijanskom reformom kalendara i koncilom ujedinjenja u Lionu 1274. i Ferari/Firenci 1438/39.” i da su izneli “gledišta zapadnih i istočnih teologa na to vreme”. Potom se saopštava da je utvrđeno da je “za razumevanje papinskog primata u srednjem veku nužno staviti ga u istorijski kontekst onoga vremena, ali takođe videti i posledice tog čina”. Na kraju susreta, navodi se u saopštenju za javnost, učesnici su prisustvovali pravoslavnoj liturgiji, kao i misi u katoličkoj crkvi Krista Kralja u Beogradu. U ime svih učesnika episkopu braničevskom Ignjatiju na gostoprimstvu je zahvalio dr Gerhard Feige, biskup iz Magdeburga u Nemačkoj. Tom prilikom, on je zahvalnost preneo i nemačkoj dobrotvornoj organizaciji “Renovabis” i “Zakladi Konrad Adenauer”, za finansijsku pomoć u organizovanju susreta. Upravo episkopi bački Irinej (Bulović) i braničevski Ignjatije (Midić), u ime Srpske pravoslavne crkve, prisustvovali su sastanku u Raveni. Iako je reč o različitim skupovima, sastanak u Velikoj Plani, zbog teme o kojoj se raspravljalo, nekako sam po sebi, podvodi se pod kontekst zasedanja u Raveni. Sastanak Zajedničke međunarodne komisije za teološki dijalog između Pravoslavne crkve i Rimokatoličke crkve, održan od 8. do 14. oktobra u ovom italijanskom gradu, naišao je na veliki odjek u hrišćanskom svetu. Pogotovo dokument od 46 tačaka usvojen na njemu, koji je italijanski list La Republika nazvao “putnom kartom” za prevazilaženje hiljadugodišnjeg raskola između pravoslavnih i rimokatolika. Da podsetimo, na skup u Ravenu došli su svi koji su pozvani, izuzev predstavnika Bugarske pravoslavne crkve. Ali, već na samom početku, on će uveliko izgubiti na svojoj težini, jer su ga napustili predstavnici najveće pomesne hrišćanske crkve, Ruske pravoslavne crkve. Uvidevši da je na sastanak pozvana i delegacija Estonske autonomne pravoslavne crkve (EAPC), kojoj je Carigradska patrijaršija, protivno Moskovskoj patrijaršiji, kojoj kanonski pripada, 1996. godine dala autonomiju, ruski predstavnici su napustili Ravenu, poručivši pri tom da sve što bude usvojeno u njihovom odsustvu neće imati legitimitet. Šef delegacije Moskovske patrijaršije u Raveni, predstavnik Ruske pravoslavne crkve pri evropskim organizacijama, episkop bečki i austrijski Ilarion (Alfejev), potom će izneti mišljenje da je “ravenski incident” možda i namerno, unapred izrežiran od predstavnika Carigradske patrijaršije “kako bi Moskovska patrijaršija na vreme bila isključena iz pravoslavno-katoličkog dijaloga i kako bi u njenom odsustvu bili usvojeni određeni noviteti, nakon čega bismo bili stavljeni pred svršen čin da je usvojen novi model crkvenog uređenja”. Zato kaže: “Mislim da bez učešća Ruske crkve, čiji broj članova prevazilazi broj članova svih ostalih pomesnih pravoslavnih crkva zajedno, biće veoma teško da se sačuva utisak da u dijalogu učestvuje sva punoća Pravoslavne crkve. To više ne bi bio pravoslavno-katolički dijalog, već dijalog Vatikana sa jednim delom Pravoslavne crkve.” Prema “Ravenskoj deklaraciji”, postoji trostruko ostvarenje sabornosti i vlasti: lokalni nivo (eparhija/biskupija), regionalni nivo (patrijaršija ili samostalna mitropolija) i univerzalni nivo, gde se nameće drevni poredak, po kojem je Rim prvi, potom slede Konstantinopolj (Carigrad), Aleksandrija, Antiohija, Jerusalim, pa sve ostale crkve. Tako se za episkopa Rima traži uloga “protosa (prvog) među patrijarsima”, a za rimski presto uloga “prve katedre”. Pri tom nema jasnog naznačenja šta sve iz pomenutog prvenstva (Rima) sledi. I u samom ravenskom dokumentu se ističe da nema saglasja o primatu, ali se u njegovoj poslednjoj, 46. tačci, iznosi uverenje da je to moguće rešiti, pa se tako kaže: “Mi, članovi Zajedničke međunarodne komisije za teološki dijalog između Rimokatoličke crkve i Pravoslavne crkve, ubeđeni smo da gore navedena izjava o crkvenom opštenju, sabornosti i vlasti predstavlja pozitivan i značajan napredak u našem dijalogu, kao i da obezbeđuje čvrstu osnovu za buduće raspravljanje o pitanju primata na univerzalnom nivou Crkve. Svesni smo da još ostaje puno teških pitanja koja treba da se razjasne, ali se nadamo da, podržani molitvom Gospoda 'Da svi jedno budu... da svijet vjeruje' (Jn. 17, 21), i bivajući poslušni Svetom Duhu, možemo graditi nakon sporazuma koji je već postignut...” Ozbiljnost problema primata potvrđuje i predvodnik ruske delegacije u Raveni vladika Ilarion, rekavši: “Sve dok se u ravenskom dokumentu radi o lokalnom i regionalnom nivou, ozbiljni problemi se ne pojavljuju. Oni nastaju kada se priča o sabornosti i vlasti na 'univerzalnom' nivou, to jest na nivou Vaseljenske crkve.” On upozorava da se u vezi s pitanjem prava prvenstva ravenski dokument “poziva na ceo niz sumnjivih argumenata i tvrdnji, koji se ne zasnivaju na istorijskoj istini”. Skup u Raveni i dokument na njemu donet, pod firmom jedinstva hrišćana, sa istoka i sa zapada, izneo je na površinu, a možda i dodatno podstakao prisutno nejedinstvo na istoku, između Carigrada i Moskve. Prema poretku koji se nameće, za Rim (Stari Rim) obezbeđuje se pravo prvenstva na vaseljenskom nivou, a za Carigrad (Drugi Rim) pravo prvenstva među pomesnim pravoslavnim crkvama, dok se za Moskvu (Treći Rim) ostavlja mesto tek iza pet drevnih katedri. Carigradski patrijarh Vartolomej I, posle skupa u Raveni, prilikom zvanične posete Sofiji, u intervjuu za bugarsku televiziju izjavljuje da je spreman da prizna prvenstvo rimske katedre u onom obliku u kojem je ono postojalo tokom prvih hiljadu godina istorije Crkve. “Ako bismo, uz Božju pomoć, s Katoličkom crkvom postigli saglasnost oko toga kakvo je bilo značenje termina 'prvenstvo' tokom prvih hiljadu godina, onda carigradskom patrijarhu ne bi bilo teško da rimskoj katedri prizna prvenstvo i da zauzme drugo mesto, ono koje je zauzimao do raskola”, rekao je patrijarh Vartolomej. A potom i dodao: “Svi mi, pravoslavni, uvereni smo da je u prvih hiljadu godina postojanja Crkve prvenstvo bilo priznato papi, episkopu Rima. Međutim, to prvenstvo je bilo po časti, u ljubavi, a nije bilo juridičko vladanje nad celom hrišćanskom Crkvom.” Zato napominje da se to prvenstvo “ne odnosi na Božansko pravo, koje je (navodno) Hristos dao Sv. apostolu Petru, a on predao svim episkopima Rima” i da “takvo poimanje prvenstva rimskog episkopa hrišćanski istok nikada nije prihvatao”. Slična upozorenja kakva Carigrad upućuje u Rim, upućuju se i u Carigrad. Iz Moskve stiže glas uvažavanja carigradskog patrijarha kao “prvog među jednakima” u porodici predstojatelja pravoslavnih crkava, jer je istorijski upravo Carigradska patrijaršija bila Crkva-majka za mnoge pomesne pravoslavne crkve, pa i za Rusku crkvu, ali se i napominje da je “istorija jedno, a eklesiologija nešto sasvim drugo”. Pa tako, predstavnik Moskovske patrijaršije na skupu u Raveni vladika Ilarion kaže: “Mi priznajemo carigradskom patrijarhu prefekta u smislu časti, ali ne i vlasti: on nema direktnu jurisdikciju nad predstojateljima i episkopima drugih pomesnih crkava, već mu pripada prvo mesto u redu predstojatelja kada se oni okupljaju radi zajedničkog služenja.” Iz Moskve, ali i iz nekih drugih pravoslavnih centara, mogu se čuti opaske da se Carigradu nameće ili da on sam za sebe uzima ulogu “pravoslavnog Vatikana”, što, pored ostalog, olakšava i misiju onom pravom Vatikanu. Moskovska Nezavisimaja gazeta, poput episkopa Ilariona, iznosi sumnju da je Carigrad namerno pozvao Estonce u Ravenu da bi tako prinudio Rusku pravoslavnu crkvu da istupi iz dijaloga sa rimokatolicima, a da bi se potom u “Ravensku deklaraciju” uključile formulacije koje njemu odgovaraju. “Po pravilima kojih se drži Mešovita komisija, odsustvo jedne pravoslavne crkve nije smetnja za nastavak dijaloga. Zato je 'Ravenska deklaracija' formalno – legitiman dokument, koliko god Moskovska patrijaršija bila protiv. Zbog svega toga tako veliki odjek u svetu “Ravenske deklaracije”. A priče o primatu pape nastavile su se i u raznim drugim prilikama. Pa i u srpskoj Šumadiji. Posle više od mesec dana od susreta u Velikoj Plani, u Srpskoj patrijaršiji dobijamo nezvaničnu informaciju da u Sveti arhijerejski sinod Srpske pravoslavne crkve nije stigao nikakav izveštaj o njemu. Pozvali smo episkopa braničevskog Ignjatija da bismo dobili neku informaciju više o sastanku održanom u eparhiji kojom rukovodi, u Velikoj Plani, ali smo od njegovog đakona dobili poruku da “vladika nije raspoložen da daje bilo kakvu izjavu”.