Hamlet kod Srba

Radomir Putnik Vujadin Milanović latio se ambicioznog i respektabilnog poduhvata - naumio je da ispita kako je srpska književna kritika tumačila Šekspirovog „Hamleta”. Ovaj zamašan posao omeđen je, razume se, vremenskim granicama; početak Milanovićevog istraživanja vezuje se za 1858. godinu kada se pojavio prvi prevod jednog odlomka iz „Hamleta” - prevodilac Georgije Hadžić - a kraj za 2000. godinu. Izvesno je, dakle, da je Milanovićeva analiza zasnovana na periodu od blizu stotinu pedeset godina, koliko je Šekspirovo delo - s početka u odlomcima, a docnije u celosti - prisutno na srpskom jeziku. Autor je sebi postavio koliko složen toliko i težak zadatak; trebalo je, naime, da ustanovi na koji su način književni (a katkad i pozorišni) kritičari protumačili Šekspirovu tragediju, kolika su i kakva njihova ogrešenja o delo, da li su pružili doprinos razumevanju filozofskih, etičkih i estetičkih problema koji su prisutni u „Hamletu”, kao i da uspostavi uporednu analizu između stavova i teza naših kritičara i tumačenja najznačajnijih evropskih šekspirologa. Osim toga, Milanović je trebalo još da ispita i niz dopunskih pitanja koja proizlaze iz ovih osnovnih, počev od problema prevoda (kompetentnih ili nekompetentnih), pa do ustanovljavanja validnosti metoda koje su koristili pojedini književni kritičari. Milanović je svoju studiju o tumačenju „Hamleta” u srpskoj književnoj kritici podelio na tri perioda. Prvi obuhvata vreme od prvih prevoda „Hamleta” na srpski jezik do 1918. godine. Drugi period donosi pregled tumačenja „Hamleta” između dva svetska rata. Treći period, najobimniji, koji razmatra odnos srpske kritike prema „Hamletu” od Drugog svetskog rata do 2000. godine, podeljen je na dva poglavlja; prvo se bavi prezentacijom inostrane kritike „Hamleta” u nas, pri čemu autor predstavlja dva osnovna pristupa - sovjetski i zapadnoevropski, a drugo analizuje uticaje metoda ove dve škole na naše kritičare, kao i njihov doprinos tumačenju Šekspirove tragedije. Autor je bio suočen s činjenicom da se recepcija „Hamleta” u našoj sredini odvijala pod uticajem nemačke kritike, kao i sa okolnošću da se naša anglistika razvijala tek u novije vreme, pa otuda proističe zaključak da su objektivni uslovi za razvoj naše šekspirologije bili skromni, ali i da su subjektivne prilike znatno uticale na omaške koje se mogu naći u domaćim napisima o znamenitoj Šekspirovoj tragediji. Vujadin Milanović pomno raščla-njuje svaki tekst o „Hamletu” i - ne robujući književnim i profesorskim autoritetima - ukazuje na njegove vrline i nedostatke. Milanovićevo ukazivanje na nehotične omaške je dobronamerno, ali njegova osuda kritičarevog neznanja je oštra i, razume se, besprizivna. U toj oštrini autor se ne libi da izrekne i po koju malicioznost, ali ona nikada nije uperena protiv kritičara, već protiv njegove pretencioznosti i površnosti. Zbog toga neki sudovi Vujadina Milanovića mogu čitaocu da zazvuče neuobičajeno resko, ili pak da dovedu u sumnju autoritet nekog poznatog kritičara, ali autor studije ne uzmiče pred prononsiranim imenima. Milanović argumentuje svoje sudove, temeljeći ih na superiornom poznavanju Šekspirovog dela, njegove dramske tehnike, kao i uzorne literature o „Hamletu”. U zaključku istraživanja, Milanović ističe značajne doprinose tumačenju „Hamleta” koje su dali Hugo Klajn, Zoran Gluščević, Svetozar Koljević, Boro Drašković i Veselin Kostić. NJihovi radovi - ili delovi raznih napisa - smatra Milanović, mogu ravnopravno ući u antologiju evropske kritike posvećene „Hamletu”. Da li je to dovoljno ili ne, odnosno, da li se - još i uz doprinos Laze Kostića - može smatrati da je srpska književna kritika uspela da približi čitaocu veličanstvenu Šekspirovu tragediju, čini se da je retorsko pitanje. Izvesno je da su pomenuti tumači Šekspirovog dela, kao i svi drugi čijim se recenzijama bavi Milanović, popularisali i Šekspira i njegovu tragediju u našoj sredini i na srpskom jeziku, i time zasnovali domaću šekspirologiju. Studija Vujadina Milanovića sadrži i dodatak, odlomke iz studije ruskog psihologa Lava Vigotskog o „Hamletu”, uz komentare priređivača. Autor smatra da je ovaj rad Vigotskog u nas praktično nepoznat, a da po tananoj analizi i višeznačnosti tumačenja tragedije zaslužuje da bude pridodat Milanovićevom istraživanju, budući da je Milanović komentarisao i druge priloge značajnih evropskih šekspirologa. Obimna studija od pet stotina stranica, sadrži primarnu bibliografiju - spisak radova srpskih kritičara o „Hamletu” od početaka do 2000. godine, zatim sekundarnu bibliografiju (izdanja „Hamleta” na engleskom, srpskom i hrvatskom jeziku), izvore u enciklopedijama i leksikonima, kao i izbor iz strane kritike o „Hamletu”, i druge strane i domaće napise koji su referencijalni za Milanovićevo istraživanje. Studija, takođe, sadrži i leksikon (bibliografske jedinice) o srpskim autorima napisa o „Hamletu”, a takođe i indeks imena. „Hamlet” u srpskoj književnoj kritici od početaka do 2000. Vujadina Milanovića je studija koja, izvan svake sumnje, upotpunjuje naša saznanja o tumačenju Šekspirovog dela kod nas. Pisana pregledno, pozivajući se na argumente koji su nesporni, Milanovićeva studija istovremeno nudi i svojevrsnu estetičku provokaciju, pa i poziv na sučeljavanje stručnih ocena o samoj tragediji koja, eto, već četiri stotine godina predstavlja jedno od najzagonetnijih i najdubljih filozofskih, psiholoških i antropoloških dela o čoveku.