Srpska šansa

Dnevnik mašinovođe je film u koji je srpska kinematografija ove godine polagala najveće nade, a nastavlja da ih polaže činjenicom da ga je nominovala za nagradu Oskar (u kategoriji najboljeg igranog filma van engleskog govornog područja). Film je režirao Miloš Radović, poznat po filmovima Mali svet, Pad u raj a pre svega po maestralnom kratkom filmu Iznenadna i prerana smrt pukovnika K. K.

Ali nećemo pogrešiti ukoliko kao pravu motoriku ovog filma, njegov istinski spiritus movens, izdvojimo glavnog glumca i producenta Lazara Ristovskog. I odista, veliki deo toga u filmu posve je podređen glumačkoj dominaciji Ristovskog. Možemo čak ići dalje te reći da je upravo glumački nastup Lazara Ristovskog u kvalitativnom smislu najvredniji aspekt filma, ako se ima u vidu nekonzistentna Radovićeva režija. Dnevnik mašinovođe je film koji se bavi likom i sudbinom Ilije (Lazar Ristovski), mašinovođe na korak do penzije koji je u svojoj profesionalnoj karijeri pregazio čak 28 ljudi, a svog usvojenog sina Simu (Petar Korać) priprema da nastavi porodičnu tradiciju.

Premda izvesne nelogičnosti, pa i trapavosti filma treba prevashodno pripisati scenariju, upitno je kako je reditelju Radovićevog profila mogao da, na primer, promakne deo filma u kojem se Sima u jednoj sjajno zamišljenoj elipsi, posle deset godina života pored tete Side (Jasna Đuričić) pita ko je na slici u njihovom domu, a ona mu odgovara da je to njihov preminuli sin.

Ovakve omaške čine rediteljsku ruku nesigurnom pa i neveštom, što je s Lazarevim manirom glume mnogo ređi slučaj.

Dnevnik mašinovođe je sporan film iz razloga njegove žanrovske neopredeljenosti. Svojstva crnohumorne komedije koja mu se obično pripisuju, problematična su. Kad god film vuče na crni humor prestaje da funkcioniše kao komedija, i tada opasno oscilira između neopredeljene i nedosledne bizarnosti, gubeći realističke repere kazivanja, u kojima je utemeljen.

Ne čini se uputnim poređenje s češkim crnohumornim komedijama, jer je suštinska odlika ovakvih čeških filmova subverzija. Osim toga, crni humor češkog filma, kao globalni parametar pre svega, mimikrira čisto političke poticaje. Ukoliko se želi reći da on s češkim filmom deli prostor sudbine malog čoveka i pronalazi dramski potencijal u svakodnevici kao narativnom poticaju, onda se ove analogije moraju temeljiti na drugim osnovama.

Zahvaljujući izvrsnom glumačkom ansamblu (pored Lazara Ristovskog uspešno se pojavljuju Mirjana Karanović kao Jagoda i Tihomir Stanić kao Samoubica) Dnevnik mašinovođe teče i prati se s lakoćom. Kratka pojava Tihomira Stanića u nezaboravnoj dijaloškoj sceni s Ristovskim na mostu, podaruje nam ne samo najsočniju scenu filma, no uistinu antologijsko dijaloško glumačko odmeravanje snaga.

Film Miloša Radovića i pored navedenih mana, ipak zadržava pravo da se, barem po meri gledalaca, smatra filmom koji pleni. Ako ga sagledamo u jednoj ozbiljnijoj analizi, on to, ruku na srce, čini više u fragmentima, u delovima, no što funkcioniše kao celina. Koherentnost nije njegova vrlina.

Uočljivi padovi ovog filma ne utiču, međutim, na srpskog filmskog gledaoca zasićenog jednim istim tipom filma, u kojem se mladi srpski urbani akteri, prepoznatljivi kao korisnici društvenih mreža, s više ili manje uspeha, bore s alijenacijom.
Za takvog gledaoca Dnevnik mašinovođe je naišao u pravo vreme. Ni začetnik trenda ni sledbenik glavnih tokova i preokupacija srpskog filma, ranjenog i ranjivog od međunarodnog ignorisanja, Dnevnik mašinovođe ostaje film koji nema estetički zamah prevratničkih filmova, ali je još uvek veseo, bezbrižan, duhovit i zanimljiv da se može nositi s gunđanjima kritičara. U tom smislu, njegovu oskarovsku nominaciju treba sagledati kao njegovu tipično srpsku šansu.