Volela ga je publika

U Beogradu je 29. januara 2005. godine preminuo u 84. godini Žika Mitrović, istaknuti srpski filmski reditelj, stvaralac koji je svojim delima obeležio prvu epohu razvoja jugoslovenskog filma. Rođen, odrastao i školovan u Beogradu, zainteresovan za mnoge oblasti umetnosti, u mladosti se jedno vreme bavio crtanjem (pored ostalog i stripova), da bi se 1946. godine potpuno posvetio filmu.

Kao većina naših pionira filma prve posleratne generacije, svoj stvaralački opus je otpočeo radom na dokumentarnom filmu, snimajući i učeći veštinu filmskog zanata. Mitrovićev prvi dokumentarni film o fiskulturnom sletu Nove pobede (1946, bio je to 33. film savremene jugoslovenske kinematografije, a 19. srpski film) pokazao je da reditelj shvata osnovne principe filmskog izražavanja. Već sledeći dokumentarni film, posvećen elektrifikaciji Kosmeta, Prve svetlosti (1949) bio je posebno zapažen i Žika Mitrović se dokazao kao talentovan filmski autor. Snimio je još tri dokumentarna filma (znači ukupno pet) – Zemlja je čekala traktor (1951) o proizvodnji poljoprivrednih mašina, Prizrenski motivi (1952) posvećen živopisnom, starom i multietničkom Prizrenu i Požari u gradu (1953), prvi film preduzeća UFUS koje su osnovali filmski umetnici Srbije i čiji je jedan od osnivača bio i Mitrović.

Pošto se dokazao u oblasti dokumentarnog filma, Žika Mitrović je pristupio realizaciji svoga prvog igranog filma (od 20 koliko ih je ukupno snimio). Bio je to Ešelon doktora M. (1955), priča o borbama između balista i Narodnooslobodilačke vojske na Kosovu. Pored prikazivanja ambijenta koji je dobro poznavao, s obzirom da je na Kosmetu snimio dva dokumentarna filma, Mitrović je ovim ostvarenjem napravio i jedan značajni rediteljski prodor – bio je to prvi domaći akcioni film o NOB, ponekad nazivan i „prvi domaći vestern”. Dinamično realizovan, sa jasno ocrtanim likovima, privukao je gledaoce, a istovremeno je našim drugim stvaraocima ukazao na nove mogućnosti snimanja partizanskih filmova. Na taj film se nadovezuje jedno od najznačajnijih Mitrovićevih dela, Kapetan Leši (1960), tematski sličan, takođe snimljen na Kosmetu, kultni film koji je doživeo dotle nezapamćen uspeh kod gledalaca. I ostali Mitrovićevi filmovi snimljeni na tematiku NOB su imali iste stilske odlike, njegov prepoznatljivi rukopis: upečatljivo okarakterisani pojedinci koji su se našli u vihoru ratnih i poratnih događaja, jasni sukobi, dinamična radnja i odlično korišćeni filmski efekti. Bili su to Signali nad gradom (1960), Obračun (1962), Do pobede i dalje (1966), Operacija Beograd (1968) i drugi. Žika Mitrović je imao uspeha i u drugim filmskim žanrovima. Snimio je jedan od prvih jugoslovenskih kriminalističkih filmova, Poslednji kolosek (1956), da bi se na to delo nadovezali Nož (1967) i Ubistvo na svirep i podmukao način i iz niskih pobuda (1969). Veoma je značajan i kao autor filmova posvećenih makedonskoj istoriji – Mis Ston (1958) i Solunski atentatori (1961) snimljenih za skopski „Vardar film”, čime se svrstao u pionire makedonskog filma od koga su učile mlađe generacije stvaralaca u toj republici. Srpska istorija ga je posebno privlačila i snimio je četiri značajna filma te vrste. Prvi je bio Nevesinjska puška (1963), a zbivanjima u DŽIDŽ veku se bavio i film Timočka buna (1983). Vrhunac u ovome žanru, a možda i u celom Mitrovićevom opusu, svakako predstavlja film Marš na Drinu (1964) posvećen herojskoj borbi male Srbije protiv Austrougarske monarhije. Tim svojim filmovima on opovrgava danas često ponavljanu netačnu priču da se u Titovoj Jugoslaviji nije smela pominjati prošlost Srbije. Kada se htelo – uvek se smelo, što je dokazao Žika Mitrović! NJegov istorijski/NOB srpski filmski spektakl Užička republika (1974) je, pored znalački režiranih masovki, uspeo da kroz likove prikaže i razloge razdora partizani/četnici 1941. godine. I, na kraju, filmsko stvaralaštvo Žike Mitrovića je zaokruženo filmom Savamala (1982), specifičnom autobiografskom freskom o zbivanjima uoči izbijanja Drugog svetskog rata u kraju Beograda u kome je autor odrastao i živeo.

NJegovi filmovi su dobili na festivalima u Puli dva puta „Zlatne arene” za najbolji film i režiju (Marš na Drinu i Užička republika), zatim nagrade publike, a on lično mnoga druga priznanja, odlikovanja i plakete. Ali je svakako najveći uspeh bila činjenica da su njegove filmove gledaoci voleli, da je u bioskopima stalno ostvarivao neposrednu vezu sa ljudima za koje je pravio filmove, a to je pravo, najveće priznanje koje jedan reditelj može da doživi. Celim svojim bićem je bio posvećen filmu, proživeo je bogat i pun stvaralački život tokom koga je ostvario dela trajne vrednosti. Pet dokumentarnih i dvadeset igranih filmova Živorada – Žike Mitrovića na neki iinačin simbolišu celu početnu epohu razvoja savremene srpske i jugoslovenske kinematografije.

Dejan Kosanović