Mejd in SRBIJA

Na 33. FEST-u prikazano je i šest srpskih filmova, tri dokumentarna – od kojih je jedan snimljen u američkoj koprodukciji, i tri igrana – od kojih jedan, kratkometražni, čini, zapravo, segment šestodelnog, celovečernjeg međunarodnog filma.

U svetskom kontekstu beogradskog festivala, upoređeni sa filmovima drugih nacionalnih kinematografija, domaći igrani filmovi, kao skupina, ostavljaju utisak reprezentacije jedne nacionalne kinematografije u povoju. No, zaključku treba da prethodi razmatranje.

“Bekstvo” (SAD, Srbija i Crna Gora), reditelja, pisca scenarija i snimatelja Darka Lungulova, dokumentarni je film o jednoj majci i njena dva maloletna sina, sa kojima je izbegla, tokom NATO bombardovanja SR Jugoslavije, u SAD. Ova Beograđanka govori o animozitetu koji oseća prema agresoru nad svojom domovinom, ali više od toga govori činjenica da je upravo tu, u državi-agresoru, našla utočište za sebe i svoju decu. Važniji segment filma jeste onaj posvećen dečacima. Reditelj jukstaponira kadrove koji ih predstavljaju snimljene u nekoliko navrata tokom četiri godine. U istoj sekvenci, istu osobu vidimo tu kao dete, tu kao mladića, i magnoveno primećujemo kako vreme provedeno u stranoj sredini nacionalno poreklo pretapa u drugi nacionalni identitet. Snimljeni materijal izgleda kao video-zapis iz kućne kolekcije čoveka koji nema ni umetničkih pretenzija, niti je savladao tehniku snimanja; njegov poriv je sentimentalan – da ovekoveči svoje bližnje. Uprkos tome što znamo da ovo nisu privatni snimci, zahvaljujući tehničkoj nestručnosti snimatelja, na projekciji se osećamo kao nezvani gosti.

“Sve o mojoj tetki”, autora Gorana Radovanovića, film je o usamljenoj seljanki, starici koju povremeno posećuje jedan policajac kome je ona tetka. Starica od njega dobija na poklon mobilni telefon i to je osnovni događaj i u filmu i u njenom životu, sve dok ih ne zapečati smrt. Film je razuđen žanr slikama: policijska kontrola na putu, kafanski razgovor pripitih seljaka o politici, seoski pop koji izgovara sentence iz radionice narodnih teoloških umotvorina, raspištoljeni policajci u kafani uz treštavi turbo-folk... poštar raznosi glasačke listiće, doktorka peva pacijentkinji... U raspoloženju seoske idile dočaravši društveno stanje predmodernog, zaostalog društva, ovaj, nimalo naivan, film u naivističkom stilu, izgleda više kao igrani film sa naturščicima, nego kao dokumentarac. Na kraju, nismo sigurni da li je starica doista umrla ili je reč o rediteljskom triku. Ova nepouzdanost smrti metafora je sama po sebi.

“Made in Serbia”, prema scenariju Mladena Đorđevića i Dragana Nikolića, u režiji Mladena Đorđevića, dokumentarni je film o srpskoj porno-industriji; tačnije, o filmskoj pornografskoj manufakturi u Srbiji. “Made in Serbia” “svoju temu razlaže u punoj goloti njene socijalno-psihološke drame. Da bi čovek pogledima drugih ljudi izlagao intimne svoje radnje kojima, na taj način, upravo oduzima intimnost, on mora biti pogođen izrazitim socijalnim i/ili psihološkim problemom. Iako bi, principijelno, trebalo izbegavati prikazivanje scena koje gledaoca čine voajerom, i izmišljati načine kako da se stvari pokažu a da se ne predoče (što je podsticaj za ozbiljnije estetičko postignuće), Mladen Đorđević je, jednom od završnih scena u svom filmu, opravdao svoj “dokumentaristički” postupak. Na iznenađenje gledalaca, svukao se pred kamerama i sam postao akter u jednoj porno-sceni. Ovde se ne radi o egzibicionizmu, već o solidarnosti. Mladi reditelj je time poručio: “Ovi ljudi nisu ništa gori od mene i od vas. ‘Po dubljoj logici životnoga kontrapunkta’, oni su primorani da čine ovo što čine.”

“Jednog popodneva, iznenada”, kratki igrani film reditelja i pisca scenarija Stefana Arsenijevića, deo je nemačko-bugarsko-rumunsko-bosanskohercegovačko-mađarsko-srpskocrnogorsko-estonskog filma “Izgubljeno – nađeno”. Ovaj međunarodni film izgrađen je od pet međusobno nepovezanih priča, različitih poetika, koje, samo na prostoru filmske trake, spaja jedan rasparčan animirani estonski film. Srpski član ove šestorke bazira se na kratkoj priči koja se ne može ukratko ispričati (što je odmah čini dramski sumnjivom). Priča zapravo nema središte, svoj osnovni događaj. Da li je njena tema rastrojenost jedne žene (Milena Dravić) – otimača tramvaja, koji se pod njenim nestručnim upravljanjem ubistveno ubrzava, ili je njena tema odnos te iste žene sa kćerkom (Milica Mihajlović), koja hoće da otputuje na Kubu sa svojim momkom Kubancem: odnos konzervativizma i slobode, staračke opreznosti koja sprečava inicijativu i mladalačkog poleta i osećaja lakoće življenja, ili je njena tema, ipak, ljubav na prvi pogled između dotične sredovečne žene i policajca istih godina (Feđa Stojanović), koji snagom svoje volje zaustavlja pomahnitali tramvaj, a kojeg smo prethodno videli da u službenom automobilu veze goblen koji nije uspela da dovrši ruka njegove prerano umrle žene? Sijaset ponuđenih tema, od kojih bi svaka mogla da zasnuje po jedan celovečernji film različitog žanra.

“Buđenje iz mrtvih”: Junak filma Miloša Radivojevića za vreme NATO bombardovanja, iz Beograda odlazi u posetu svom smrtno bolesnom ocu, u svoje rodno mesto (tamo će se susresti sa svojim nekadašnjim školskim drugovima: jedan od njih je lekar koji leči i njegovog oca, drugi je šef lokalnog DB-a, a jedna školska drugarica, samozatajna pesnikinja, neostvarena je ljubav glavnog junaka). Odnos oca, zadrtog podržavaoca lika i dela tada aktuelnog predsednika S. Miloševića, i sina, čoveka demokratskih načela, sa profilisanom opozicionom praksom, odnos je političkog nipodaštavanja, koji stvara, ili rekreira, uzajamno egzistencijalno nepodnošenje ova dva bliska srodnika. U žestokoj raspravi, sin ubija oca (reditelj nam je ovo ubistvo nagovestio predumišljajem, naglašavajući trenutak kada glavni junak, u svom beogradskom stanu, pre nego što se zaputi ocu, uzima pištolj?), zatim se vrati kući i izvrši samoubistvo, tako što sebi metak u usta ispali iz pištolja koji pridržava rukom svog sina, deteta u predškolskom uzrastu. Gnusno, podlo samoubistvo koje jedan tek započet život obeležava “zauvek”. Roditeljski greh najvišeg stepena, koji naslednik nikada ne može da zaboravi. Autor nam ovime ponavlja starozavetnu izreku da političke iluzije i gresi predaka stvaraju potomcima neizbežan milje koji će generacijama morati da prebrođuju. Najzad, sin ne samo da nije bolji, nego je gori od svog oca. Ubio je oca i svoje dete upetljao u sopstveno samoubistvo. Nevini su obeleženi ubistvima, koje su počinili njihovi neposredni preci, poenta je ovog filma sa najbeznadežnijom završnicom u srpskoj kinematografiji. Ipak, “Buđenje iz mrtvih” je film koji neuporedivo više kazuje svojim namerama negoli ostvarenjima. On izgleda kao intervju glavnog junaka koji, u nekoliko navrata, treba da nam pobroji sva beščašća još neprevaziđene političke zbilje. Dijalozi najčešće liče na one koje smo slušali i još ih slušamo u, na televiziji upriličenim, razgovorima i svađama među partijskim partnerima i političkim oponentima. Osim ovog problema koji se tiče dijaloga, žurnalističkom, nedramatičnom tonu filma doprinosi i gluma Svetozara Cvetkovića u ulozi glavnog junaka. NJegova intonacija, smisao rečenica koje izgovara i njegovo unutrašnje stanje, tri su potpuno različite stvari. Ova glumačka neuverljivost, koja se najčešće završava u patetičnim izlivima, u osnovi je neuverljivosti filma. Sugestivna fotografija Radoslava Vladića i stamena gluma LJube Tadića, u ulozi oca, Nenada Ćirića, u ulozi lekara, i Aleksandre Janković, u ulozi junakove supruge, najupečatljiviji su segmenti filma.

“Jug - jugoistok”: Utisak koji o sebi ostavlja film Milutina Petrovića ne bi bio promenjen ni da su uloge u njemu drugačije podeljene. Reč je o filmu u kojem uopšte nije važno ko i kako glumi. U njemu, zapravo, uopšte nije važno kakvi su karakteri ljudi koji su nam predstavljeni samo rezultatima svojih delanja. Pred nama je poprište glumačke semantičke konfuzije. Svako igra različitim stilom od drugog, a stilska odstupanja su upadljiva i u okviru jedne uloge. Likovi na taj način nisu ni u kakvom međusobnom odnosu koji bi angažovao gledaočeva osećanja: čas kao manekeni koji promiču scenom i “ravno” izgovaraju tekst, čas afektirajući, čas psihološki proračunati, ali i tada najčešće u neskladu sa smislom situacije. Premda je u njemu reč o političkim ubistvima i otmicama koje su obeležile političku stvarnost, sa čijim se nasleđem upravo nosimo, ovaj film jedan jeziv sadržaj pretvara u nemarno ispričanu anegdotu koju smo primorani da “slušamo” ravnodušno!