Ko se boji jugofobije?

Posle istorijske katastrofe, devedesetih godina prošlog veka, u našim medijima javljaju se napisi saglasni u jednom: da je glavni uzrok nesreće naroda država iz koje svi od reda potiču, dakle njihova prava otaybina, Jugoslavija. Osim što je upadljivo odsustvo traga emocionalne vezanosti za tu državu – kao da u njoj nisu rođeni, i postali ono što su – još je upadljivija odioznost koja prožima samo njeno pominjanje. Takav odnos rezultat je njihovog sagledavanja navodnog istorijskog “promašaja” stvaranja Jugoslavije, i opažanja mnoštva fatalnih grešaka u njenom ustrojstvu. Pripisuju joj se brojni uzroci grdnih nesreća minulog veka, poput onih u Prvom i Drugom svetskom ratu, završno sa trećim balkanskim ratom devedesetih. “Obmana”, “zabluda”, “naivna iluzija”, tipične su kvintesencije u analizama geneze jugoslovenske države.

Oni koji i danas nalaze da je kao državna celina i članica međunarodne zajednice, Jugoslavija bila valjanija od sadašnjih malih i slabašnih državica, koji “utopizam” što je prožimao njenu ideju cene više od “realizma” u kome je brutalno razorena, nazivaju se podsmešljivo “jugonostalgičarima”, i u “novim” državicama tretiraju kao “antipatriote”. Još se nije čuo glas koji bi javno izrekao drugačije mišljenje: da današnja “aktuelna” jugofobija predstavlja sindrom moralno etičkog kolapsa na najnižem nivou kvazisamokritičkog mazohizma naše poražene, ponižene i unazađene samosvesti.

Ide se i dalje: prozivaju se “krivci” koji su stvorili tu državu i njome unesrećili siroti narod. Jedan je i svetski naučnik, istraživač etnogeneze Južnih Slovena, Jovan Cvijić. Prebacuje mu se što je, ispred nauke, postavio političku ideju. U čemu se ona prepoznaje? U uverenju da su Južni Sloveni, zapravo, jedan narod, istog etničkog korena, sa izraženim diferencijama u plemenskim imenima svojih populacija, u različitosti prihvaćenih kulturnih uticaja i religijskih konfesija. Za Cvijića je bila logična misao o ujedinjenju tog naroda, onda kada se on liši vekovne tiranije nadmoćnih zavojevača sa evropskog juga i zapada. Ovakav Cvijićev sud žigoše se kao netačan i “nenaučan.”

Pitanje je, međutim, koliko se Cvijićev izraz “Srbo–Hrvati” koji aludira na isto etničko poreklo, može osporavati argumentima koji ne spadaju u etnologiju kao nauku o iskonskoj genezi naroda, već su predmet opšte istorije i kulturologije. Jugoslavija, po “novom” istorijskom saznanju, ostaje primer pogrešno postavljene državne ideje koja je htela da ostvari neostvarivo: da na silu spoji etničke zajednice i teritorije koje su toliko “tuđe” jedna drugoj da se nikako i nikada ne mogu istinski ujediniti. Ne pomaže primer stvaranja jedinstvene države ujedinjenjem tri etnički srodna, ali kulturnoistorijski različita plemena, Bavaraca, Saksonaca i Prusa, koji danas čine veliku svetski silu, Nemačku. To ujedinjenje pokazalo se kao uspešno jer su plemenske etničke grupe istog, germanskog naroda, shvatile logiku ideje jedinstva, prevazišle komplekse parcijalnih kvaziidentiteta i pravilno ocenile dobrobit koja se ujedinjenjem postiže. Kao Nemačka, ujedinjenjem brojnih malih državica, nastala je i savremena Italija. Uopšteno rečeno, pozitivni civilizacijski proces stvaranja modernog sveta, na principu zbližavanja i ujedinjavanja naroda u velike države kao nadregionalne, polikulturalne celine, svuda je bio u osnovi isti – osim kod nas!

Paradoks razbijanja Jugoslavije upravo je u tome što su različitosti valera kulturnih regija, njihove konfesionalne diferencije i posebnosti mentaliteta, koje su činile bogatstvo heterogene celine, tretirane kao “dokazi” nepremostivih razlika i bili generatori antagonizama što su u eskalaciji primitivne netrpeljivosti, dovodili do sukoba u kojima se nije prezalo od zločina. Jasenovac i Srebrenica nisu dokazi da Jugoslavija “nije valjala”, jer je stavila u iste granice narode toliko “različite” da ih ništa na svetu ne može ujediniti. Ta gubilišta su pokazatelji niskog civilizacijskog nivoa, plitke istorijske samosvesti i neiživljenog, plemenskog atavizma.

Izgleda čudno da tumači “nužnosti” razbijanja Jugoslavije kao da smeću sa uma da su tu državu, svojevremeno, stvarali najbolji umovi ondašnjih generacija, među kojima i Cvijić, dok je njena secesija “tekovina” najgoreg političkog ološa koji, po volji nemilostive sudbine, povremeno izbija na istorijsku scenu. Duhovi osetljivi na jugoslovenski “virus”, kao da ne primećuju da ukazivanjem na “neprirodnost” južnoslovenske državne zajednice, indirektno, daju za pravo nacionalističkim fanaticima, poput Ante Starčevića, Pavelića, Izetbegovića i Franje Tuđmana. Oni se tako posredno solidarišu sa ljudima koje, inače, smatraju političkim kreaturama.

Jugofobičnim subjektima malo znači to što jugoslovenska država nije “razdružena” demokratskim konsenzusom, već rušena u prljavom građanskom ratu, čime je nanesena neizbrisiva ljaga na lice naroda, što je glavni uzrok prezira koji trpimo od kulturnog sveta.

Privid da smo sada “svako na svome” (što je eufemizam za ksenofobiju) zaklanja drugačiju sliku stvarnosti: veštački status kvo, stvoren u varljivom primirju na ruševinama razbijene države, u labilnoj ravnoteži vaspostavljenih odnosa kojima niko nije zadovoljan, jer ničiji sebični prohtevi i nerealna očekivanja nisu ispunjeni. Gore od toga je to što niko nije bezbedan – jer uzroci hronične rovitosti nisu neutralisani – a to su nedozrelost civilizacijske samosvesnosti i tribalska podložnost delovanju iracionalnih poriva plemenskog, verskog i teritorijalnog egoizma. Dodamo li tome inferiornu podložnost uticaju “stranog faktora”, tj. popuštanje političkoj volji i interesima nadmoćnih spoljnih sila, onda je slika našeg sadašnjeg ambijenta kompletna. Ovo je ambijent čiji krhki interregnum opstaje pod prinudom tuđinske političke i vojne “dobre volje”, u kome tinjaju antagonistička ozlojeđenost i revanšistički nagoni koji će, kad tad, proizvesti sukobe, ne manje žestoke i surove od prethodnih. I mašta bistrog srednjoškolca može da zamisli šta bi se desilo u regionu kada bi prestao politički nadzor međunarodne zajednice, i napustile ga njene dobrostive vojne posade.

U prisutni, ali prećutno tabuirani diskurs o stvarnim uzrocima razbijanja jugoslovenske države, izvesno, dublje je prodro lucidni um Desimira Tošića, jednog od najvećih intelektualnih potencijala u našoj šarenoj javnosti, koji je, u jednoj prilici, izrazio suštinu problema jednom rečenicom: “Jugoslovenska ideja bila je velika, a mi smo bili mali”.