Olovna krila, ljubičasti snovi

Prvi roman dramskog pisca i esejistkinje Sanje Domazet od onih je knjiga od kojih smo se već pomalo odvikli sred, čini se, predugog “događanja istorije” u tzv. lepoj književnosti i van nje. Uglavnom prisutna u “dekorativnim” tragovima opštih okolnosti i epohalnih naznaka, oficijelna, politička istorija ustupila je ovde mesto svojevrsnom remitologizovanju privatnog života uz pomoć prisustva univerzalnih figura (Mocart), odnosno predstava i izražajnih mogućnosti (ljubav, muzika, žudnja, smrt) kao podrazumevanog metafizičkog i vrednosnog okvira tog pokušaja da se na svet pogleda i mimo već oveštale prozaičnosti našega doba.

Ko plače je zapravo “muzilovski” zamišljena pripovest o tri žene, ostvarena kontrapunktskim smenjivanjem sižejnih linija i segmenata koji prate njihove sudbinske putanje u hronološkom luku od kraja osamnaestog do kraja dvadesetog veka i u geografskom rasponu između Beča i Pariza, s jedne, odnosno Beograda i Smedereva, s druge strane. Umesto priklanjanja mogućem detekcijskom zapletu, tako podesnom za planetarno aktuelno, trendovsko-senzacionalističko bagatelisanje kulturnih toposa i ikona, Domazetova se, međutim, odlučila da intrigantnu ideju o pojavljivanju partiture Mocartove navodno izgubljene fantazije u ce-molu upotrebi samo kao lajtmotivsku “kopču” poetski fluidnog i simbolički osenčenog pripovedanja, unutar kojega muzika prerasta tematski povod, pa i metaforično načelo konstrukcije, i u izvesnom smislu postaje sama “duša” knjige.

Počivajući skoro do jednoga na pesimističkom uviđanju da je “ovo planeta na kojoj svaki Eros umire”, junaci romana Ko plače žive, naime, izolovani u jednom naročitom, sublimno senzualizovanom psihološkom i duhovnom prostoru u kojem je “Bog muzike... neprestano prisutan na zemlji”, dajući njihovim duševno i socijalno krhkim egzistencijama makar prividnu punoću i savršenstvo. Kao gotovo kjerkegorovski shvaćen erotski stadijum ili izraz čulne genijalnosti, muzika je, s druge strane, ovde i okrutno zahtevno božanstvo, u svakom času pripravno da nepovratno kazni ljudsku neizdržljivost u “sterilisanom” i varljivo zaštićenom zabranu oduhovljene senzualnosti. Na određen način se nadovezujući na osvedočeno zanimanje za sudbine umetnika i “umetničkih duša” u protivrečnom svetu modernosti, posebno ispoljeno u Krilima od olova, dramskoj povesti slikarke Milene Pavlović Barili, Sanja Domazet ovde spliće gusto zasićenu mrežu simboličkih nagoveštaja i već ustaljenih oblika. Izrazitije od naglašeno ličnog prisustva ženski jarkih, bezmalo svuda uočljivih boja, kao što su ružičasta, narandžasta i, posebno, melanholično-svetačko-istinosno višeznačna ljubičasta, odnosno značajnije od variranja gotovo uzorno gineoloških simbola iracionalnog, poput sna, meseca, suza (“Ko plače, utešiće se”), pojavljuje se ipak smislotvorno nadređeni motiv olovnih krila kao izvorno muški i vizionarsko-herojski, “ikarovski” amblem paradoksalnog uzleta koji ovde i muške i ženske aktere jednako neminovno vraća i sunovraćuje prema zemlji.

Ko plače je, dakle, ženski osmišljena i ženski napisana knjiga, poetsko-simbolična priča o ženama i muškarcima dostojnim da uđu u njihov povlašćeni doživljajni svet, ali povrh svega to je ostvarenje koje, pripovedajući o imanentnom tragizmu svih umetnički istančanih senzibiliteta, sve vreme u stvari nagoveštava potrebu za svojevrsnom obnovom one zatomljene i pomalo zaboravljene osećajnosti što predstavlja možda jedinu pažnje vrednu alternativu istoriji civilizacijske neistančanosti i neprestano demonstrirane bezosećajnosti. Uprkos delimičnom utisku već viđenoga i afektivno (pre)zasićenog kao posledice ovog rekuperativno univerzalističkog opredeljenja, roman Sanje Domazet čitaocima se, rekao bih, preporučuje kao jedan od nekoliko najzanimljivijih u pravom talasu dobrih knjiga koje u prošlogodišnjoj proznoj produkciji potpisuju dame.