Reka

Znam da bi naši čitaoci voleli, kao i ja, da ova kolumna bude neaktuelna kad ovaj broj NIN-a bude izašao. Po svemu sudeći, neće biti novih talasa poplava, ali će, nažalost, posledice izlivenih reka trajati još dugo.

Reke su odigrale bitnu ulogu u istoriji čovečanstva. Velike civilizacije, ako nisu rođene kraj toplih mora, ponikle su u slivu velikih reka koje su navodnjavale plodno tlo. U školi smo učili da su se Egipćani molili svojim mnogobrojnim božanstvima da se Nil što više izlije i ostavi plodni humus za useve. Čekali su vodu iz reka, kad je već nije bilo sa neba.

Ovog ludog aprila izlivale su nam se gotovo sve reke. Evo tužne prilike da se upoznamo sa etimologijom naziva nekih od tih reka.

Dunav. Toponimisti, kako se ponekad zovu etimolozi geografskih pojmova, smatraju da ruska reka Don i naša Dunav potiču od istog indoevropskog korena don koji označava iskonsku tečnost. Poznati nemački etimolog Maks Fasmer ne slaže se sa ruskim kolegom Sobolevskim da Dunav ima sarmatsko poreklo i znači “ovčija reka”.

Tamiš. Verovatno potiče od keltske reči koja je opšti naziv za reku ili se vezuje za sanskritski prodev tamisra koji stoji u osnovi i naše reči taman, mračan. Reka Temza, na kojoj leži London, istog je etimološkog porekla. To nije slučajno kad znamo da su Kelti iz svoje pradomovine Rajnske oblasti i Galije prodrli na Britanska ostrva u petom veku pre nove ere, a u naše krajeve, dolinu Save i Dunava, dospeli na prelazu iz četvrtog u treći vek pre nove ere. Na staroengleskom Temza se zvala Tamiza. Po reci Tamiš zove se rumunski grad Temišvar.

Tisa. Za Skoka je reč o prabalkanskom hidronimu. Wega su od dačkih Slovena preuzeli Mađari kad su stigli u srednju Evropu u dva talasa u osmom i na čelu sa legendarnim Arpadom u devetom veku naše ere. Verovatno znači prosto – reka.

Sava. Reka Sava i naše ime Sava, koliko se danas zna, nemaju istu etimologiju. Ime svetog Save potiče od hebrejske reči koja je se nalazi i u pojmu Boga Savaota, to jest boga četa, ali ne u vojnom smislu već mnoštva “četa” zvezda, anđela i prirodnih pojava. Reka Sava, koju spominje i Plinije Stariji u prvom veku naše ere, keltskog je porekla, a vezuje se za koren seu koji znači vlaga, sok, dakle i reka.

A opšteslovenska reč reka potiče od nekog drevnog glagola koji je značio teći. Nalazi se i u staroindijskom pojmu rauas koja znači tok.

Najpoznatija rečenica u kojoj se spominje reč reka pripada helenskom filozofu Heraklitu (576-480. pre nove ere): “U istu reku ne može se ući dva puta.”