Odlazak Orijane Falači

Uz građanski bonton, Italija je ispratila Orijanu Falači, čija se sahrana, po njenoj izričitoj želji, odvijala u najužoj privatnosti, dakle bez kamera, mikrofona, medijskog ambijenta u kome je provela život. Najviše državne ličnosti, od predsjednika Republike, predsjednika vlade, šefa opozicije do svijeta kulture i žurnalizma kojima je suštinski pripadala, danima su izražavali omaž Italijanki, sigurno najpoznatijoj i najprevođenijoj u svijetu. Sveta stolica je objavila da se papa, na vijest o njenoj smrti, povukao u vatikansku kapelu i pomolio Bogu za njenu dušu. Nije se radilo o nacionalnoj hipokriziji post mortem. Italija se oprostila od prave Falači, hrabre, talentovane, obrazovane, ponekad arogantne, egocentrične, popularne, šarmantno agresivne... Bila je izraz italijansko-florentinske tradicije i verzije anarhizma, gdje pobuna, snažan antikonformizam, na ivici skandala, idu nekako zajedno sa visokim stilom i elegancijom.

Željela je da umre u svojoj Firenci, gdje je rođena prije 77 godina. Stigla je iz SAD, svoje druge domovine, takođe u potpunoj diskreciji, deset dana prije smrti i po svojoj želji smještena na kliniku Santa Chiara u sobi s pogledom na najljepši dio Firence. Posljednje dane, uz sestru i najuže rođake pored Orijane bio je i monsinjor Rino Fizikela. Kada joj je posljednjom prilikom govorio o raju i besmrtnosti duše – svjedoči monsinjor – Orijana mu je rekla: “Želim da mi stegneš ruku kada uskoro budem prelazila na drugu stranu. Ali kao i do sad, nemoj pokušavati da me prevodiš u religiju. Želim da umrem kao što sam bila cijelog života slobodna, ateista, hrišćanski ateista.”

Biografi sada počinju ispisivati duge stranice njenog burnog života, u kome se od početka i definitivno opredijelila za avanturu, avanturu politike i umjetnosti, sartrovski rečeno za samoću avanture, što joj je u jednom trenutku donijelo i epitet prvog žurnaliste globalnog svijeta. Radi se o putu od Pokreta otpora krajem Drugog svjetskog rata u kome kao srednjoškolka učestvuje zajedno sa ocem, preko neumornog novinarskog protagonizma prvog reda u dramatičnim svjetskim događajima druge polovine 20. vijeka, sve do postepenog povlačenja, bolesti, decenijskog života na Menhetnu u Wujorku. I konačno, njena posljednja i najkontroverznija faza poslije 11. septembra – “bijes i ponos”, zapravo krik ljudski, literarno-žurnalističko nešto drugačiji, ipak prepoznatljivo njen. Kada je kao sedamnaestogodišnjakinja počinjala da piše za jedan firentinski list govorila je da su njene ambicije književne. Kao plod te vokacije, talenta, životnog iskustva nastali su kasnije romani “Pismo nerođenom djetetu” (1975) i “Jedan čovjek” (1979), koji su osvojili srca čitalaca širom svijeta.

Željela je da bude, i svakako nije bila sama u toj ambiciji, drugi Hemingvej ili, još preciznije, “bolja od Hemingveja”, kako se povjerila bliskim prijateljima. Za milanski “L’Europeo” je pisala briljantne ratne reportaže. One iz Vijetnama su je proslavile. Pasionirano prateći ratove, indijsko-pakistanski, u Južnoj Americi, na Bliskom istoku i mnoga druga krizna mjesta, stekla je vremenom međunarodnu reputaciju pa su se čak i sa tih poprišta počeli pojavljivati tekstovi o njoj, karakterističnih naslova: “Žena u rovu”, “Vojnik sa istinom kao oružjem”...

Pored reportaža, ratna iskustva su bila osnova za njene romane, pretežno autobiografskog karaktera. “Insciallah” (1990) je naslov romana, bestselera koji opisuje ljudske sudbine tokom građanskog rata u Libanu. Posle rata i krvi, ostaje uvijek i jedna knjiga. Istina nije nastala poslije rata u Golfu 1991. na čijem se frontu Falači takođe našla. “Bio je to rat, ipak samo za CNN”, glasio je njen razočarani komentar.

Falači je ostala slavna i po svojim intervjuima sa poznatim svjetskim ličnostima. Iskrena “do brutalnosti”, odlično pripremljena, ispitivala je, neki kažu isljeđivala, s posebnom inspiracijom moćne na ovoj planeti, gospodare rata, revolucija, politike. Wene knjige intervjua “Antipatični” (1963) i posebno “Razgovori sa istorijom” (1974) su postigli ne samo ogroman uspjeh kod čitalaca, već su ostali dragocjeno istorijsko svjedočanstvo i klasični uybenički tekstovi novinarstva. Mohamed Reza Pahlavi, Indira Gandi, Ali Buto, kralj Husein, Golda Meir, Jaser Arafat, Vili Brant, Henri Kisinyer, Đulio Andreoti, samo su neka od imena sa kojima je razgovarala. Tokom intervjua sa Homeinijem, koga je u jednom trenutku nazvala “tiraninom”, skinula je obavezni čador sa lica, kasnije objašnjavajući da joj je jednostavno bilo vruće. Među sagovornicima koji su loše prošli bio je i iranski šah Pahlavi koga je Falači opisala izrazito infantilnim. Po mnogima, američki državni sekretar Kisinyer je imao nemale probleme tokom intervjua sa provokativnom Falači koja ga je vidjela kao nemoguću kombinaciju Bizmarka, Makijavelija, američkog kauboja koji govori dosadnim, sporim engleskim sa jakim njemačkim akcentom. “Bilo je to moje najgore iskustvo koje sam ikada imao sa štampom”, kasnije je priznao Kisinyer. Negirala je postojanje tzv. objektivnosti, po njoj istina je ono što se vidi i osjeća.

Dvadeset miliona prodatih knjiga u oko 30 država čine Orijanu Falači u jednom periodu najčitanijim piscem na svijetu. Samo je roman ljubavnog karaktera “Jedan čovjek” inspirisan njenom životnom vezom sa grčkim nacionalnim junakom iz vremena vojne diktature Alekosom Panagulisom prodat do sada u tri miliona i 500 hiljada primjeraka. Veliki izdavački uspjeh svjetskih razmjera imala je posljednja trilogija “Bijes i ponos” (tekst najprije objavljen kao dodatak u “Coriere della sera” (2001), “Snaga razuma” (2004), “Apokalipsa”(2004).

U italijanskoj javnosti Falači sedamdesetih godina, uz sve razlike, ostaje ono što je šezdesetih bio Pazolini – pobuna, talenat, umjetnička kreativnost, avangardnost, skandal, konačno svjetski uspjeh koji je ipak godio i onoj najkonzervativnijoj Italiji. Prije nekoliko godina dnevni list “Liberal” je sakupio desetine hiljada potpisa podrške inicijativi da se Orijana Falači kao nacionalna ličnost prvog reda imenuje za doživotnog senatora. Inicijativa je koincidirala sa njenim polemičkim periodom veoma radikalnih stavova, čak i njene najave da će, ukoliko dođe do početka izgradnje yamije u njenoj Toskani, zajedno sa svojim prijateljima anarhistima sve to eksplozivom podići u vazduh.

Zapravo, povodom polemičkih, radikalnih stavova iz posljednje “trilogije bijesa i upozorenja”, Italija nije ostala ravnodušna, iako se radilo sada o Orijani sa Menhetna, iz njene druge domovine o kojoj je pisala još u svojoj prvoj knjizi “Sedam grehova Holivuda” (1956). O njenom tumačenju sukoba civilizacija, preciznije Zapada i islama, italijansko, kao uostalom i svjetsko javno mnjenje se podijelilo. Ne samo da je bilo teško prihvatiti radikalne, beskompromisne generalizovane stavove o islamu kao dolazećoj opasnosti za zapadni svijet, već su se upravo u Italiji pojavili žestoki intelektualni oponenti, sve do uličnih demonstracija protiv Falačijeve u organizaciji radikalne ljevice. Osnovna zamjerka je generalizacija islama, nespremnost da sagleda i kompleksnost, uzroke frustracija, dramu koju živi i homo islamicus.

U ovoj, posljednjoj polemici koju nije nikako htjela da propusti, Falači brzo, furiozno odgovara protivargumentima i protivudarcima, i tako nastaje “Snaga razuma.” Negira razliku između umjerenog i radikalnog islama, navodi da je terorizam samo vidljiv, eklatantan oblik islama, “da svi muslimani nisu teroristi, ali svi teroristi jesu muslimani”, pri tom se pozivajući na terorističke akcije u Wujorku, Madridu, Beslanu... Po Falačijevoj, ne radi se samo o sukobu civilizacija, već i o sukobu unutar civilizacije. U ovom kontekstu optužena je Evropa, “lijena, inertna, izgubljene duše” koja sa svojih 15 miliona muslimana postaje sve više “Eurabija”, a muslimanska imigracija u njoj trojanski konj na Zapadu.

Ostaju podijeljena tumačenja motiva, snage razuma posljednjeg rata Orijane Falači, sada već Kasandre Zapada koja traži da bude poslušana. Jedni, ovako radikalne, žestoke crno-bijele stavove o borbi dobra i zla objašnjavaju uticajem neokons-krugova u Americi, sve do njene intelektualne groznice posljednjih godina života. Drugi tumače da se radi o nekoj vrsti latentnog Špenglerovog sindroma sumraka Zapada, naglašenog nakon terorističkih zločina poslije 11. septembra. Konačno, postoje i oni koji se pitaju da li je Falači ipak u pravu kada dramatično upozorava i postavlja pitanja, makar i sa preradikalnim odgovorima, o opskurnim pojavama da se religije koje pokreću milionske mase pretvaraju u mračne, totalitarne, agresivne ideologije. Wena prethodna pobuna protiv totalitarnih, revolucionarnih ideologija 20. vijeka koje su dobijale obilježja religija, sada to znamo, bila je pravedna. Zato posljednji političko-intelektualni angažman možda ne bi trebalo shvatiti kao njen umišljeni krstaški rat, već zalaganje, na njen beskompromisan način, za istorijsko trajanje civilizacijskog identiteta, po njoj ugroženog Zapada.